دیباچه

دیباچه

این کتاب، متنی است در میان متنهای دیگر. یعنی باید آن را در پیوند با دو طرح پژوهشی دیگر قرار داد، که عبارتند از تاریخ معاصر ایران، و «رام». رام که نامش از سرواژه‌‌ی «روزشمار ایرانی معنادار» گرفته شده، کوششی است برای معنا بخشیدن به روزهای سال و استخراج مناسبتهای مهم و سالگرد رخدادهای سرنوشت‌‌سازی که سیر تاریخ تمدن ایرانی را تعریف کرده است. این پژوهش در سال ۱۳۹۵ پس از حدود یک دهه گردآوری داده‌‌ها، به صورت یادداشتهایی روزانه بر کانال تلگرامی و تارنمایم انتشار یافت و بعد یک سال دیگر با یاری دوستی گرامی ویراسته و بازبینی شد و در نهایت همزمان با این متن به صورت چهار جلد کتاب منتشر می‌‌شود، که در آن رخدادهای تاریخی مهم در هر روز سال برشمرده‌‌ شده‌‌اند.

از سوی دیگر پژوهش پردامنه‌‌ای که فعلا با عنوان «تاریخ معاصر ایران» شناخته می‌‌شود، ادامه‌‌ی مستقیم طرح بزرگی است برای بازخوانی و بازنویسی تاریخ حوزه‌‌ی تمدن ایرانی،‌‌ به کمک چارچوب نظریه‌‌ی سیستم‌‌های پیچیده (دیدگاه زُروان). این پژوهشی است که هفت جلد از آن که به دوران پیش از اسلام مربوط می‌‌شود، پیشتر انتشار یافته است. جلدهای مربوط به دوران معاصر به طور خاص بر چگونگی ورود مدرنیته به ایران زمین و شیوه‌‌ی اندرکنش تمدن ایرانی و تمدنهای دیگر (به ویژه تمدن اروپایی) تمرکز دارد.

در میانه‌‌ی این دو پژوهش، و به ضرورتِ انجام آن دو، حجمی چشمگیر از داده‌‌ها گردآوری شده بود که به رخدادهای همزمان با هم مربوط می‌‌شد. امری که اغلب در تاریخ‌‌نگاری نادیده انگاشته می‌‌شود، چرا که تنها رده‌‌ای خاص از وقایع و زنجیره‌‌هایی از پیش تعیین شده از رخدادها برای تحلیل تاریخی مورد واکاوی قرار می‌‌گیرند. در نگرش سیستمی اما به دنبال نگاهی فراگیر و میان‌‌رشته‌‌ای و جامع به سیستمهای تکاملی اجتماعی هستیم و به همین خاطر اتفاقا رخدادهای حاشیه‌‌ای، نادیده انگاشته شده، و به ظاهر نامربوط باید حتما وارسی شوند. چرا که بسیاری‌‌شان بعدتر به خاستگاه نظمهایی مهم بدل می‌‌شوند و آغاز روندهایی سرنوشت‌‌ساز را رقم می‌‌زنند. با مرور این داده‌‌هاست که چرخشهای تاریخی بزرگ و وقایع به ظاهر آشفته، معنادار و منطقی و قاعده‌‌مند جلوه می‌‌کنند. چرا که بخش مهمی از اغتشاش و ابهامی که در تاریخ‌‌نگاری‌‌های رسمی اطراف این نقاط عطف را می‌‌پوشاند، از نادیده‌‌گیری داده‌‌های مهم ولی به ظاهر نامربوط ناشی می‌‌شود.

با این زمینه، به این فکر افتادم که همزمان با نوشتن تاریخ معاصر ایران، جلدهایی از رخدادهای معاصر را هم در سطح جهانی تدوین کنم. ساختار این کتابها به رام شباهتی دارد، از آن رو که رخدادها را بدون تفسیر و شرح به صورتی فشرده و پیاپی نقل می‌‌کند، و کوشش شده تا با استفاده از تصویرها و عکسهای تاریخی ذهنیتی در حد امکان دقیق و مستند از آنها ایجاد شود. امیدم آن است که مجموعه‌‌ی «تاریخ همزمانی» هم موازی با «تاریخ معاصر ایران» تدوین شود و به ازای هر جلد از این جلدی از آن را داشته باشیم. با این حساب آنچه در دست دارید جلد نخست از این مجموعه است و چه بسا که جلدهایی دیگر نیز در راه باشند.

ادامه مطلب: سال ۱۲۷۵

رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب