فرگشت – بخش دوم – فصل اول – سیستم تنفسی

بخش دوم عنصر انساني

فصل اول عنصر انسانی 

سيستم تنفسی

يكی از ويژگي‌های عمده‌‌‌ی انسان، شكل و كاركرد خاص دستگاه تنفسی است. شكل راه رفتن ايستاده در انسان، به همراه توانايی سخن گفتن، ايجاد سازش‌هايی پردامنه را در دستگاه تنفسی ايجاب می‌‌‌كند. برخی از اين سازش‌ها، نتايج ريخت‌‌‌شناختی مشخصی را هم در پی داشته‌‌‌اند.

قفسه‌‌‌ی سينه‌‌‌ی انسان، با ميمون‌های انسان‌‌‌مانند ديگر تفاوت ريختی مشخصی دارد. در ميمون‌های بزرگ، قفسه‌‌‌ی سينه مخروط مانند است و در راستای محور پشتی ـ شكمی كشيده شده و عرض كمی دارد. در انسان، قفسه‌‌‌ی سينه تخت و بشكه‌مانند است و برعكس ميمون‌ها عريض است و در راستای پشتی ـ شكمی عمق چندانی ندارد. اين شكل دگرگون‌شده از شش و قفسه‌‌‌ی سينه‌‌‌ی انسان، امكان كشيدن نفس‌هايی عمیق‌تر را برای وی فراهم می‌‌‌كند، و به عنوان سازشی برای دويدن در نظر گرفته می‌‌‌شود. ساير اندام‌ها هم برای هماهنگ شدن با شش‌های تخت و قفسه‌‌‌ی سينه‌‌‌ی كشيده‌‌‌ی انسان تغيير شكل يافته‌‌‌اند. كمربند سينه‌‌‌ای، كه استخوان‌های حمايت‌‌‌كننده‌‌‌ی بازوها را شامل می‌‌‌شود، در انسان پایین‌تر از ميمون‌های ديگر قرار گرفته است. اين شكل قرارگيری توانايی تحرك بازوها را كم می‌‌‌كند و از درجه‌‌‌ی آزادی حركات شانه می‌‌‌كاهد، اما در مقابل به دليل شكل خاص قرارگيری عضلات، تنفس عميق را آسان می‌‌‌سازد و امكان دويدن را فراهم می‌‌‌كند.

اگر از ساختار قفسه‌‌‌ی سينه بگذريم، بيرونی‌‌‌ترين و ابتدايی‌‌‌ترين بخش دستگاه تنفسی كه معمولاً پيش از بقيه‌‌‌ی بخش‌ها جلب نظر می‌‌‌كند، بينی است. بينی خرطوم كوتاهی است كه به ندرت در ساير نخستی‌‌‌ها می‌‌‌توان نظيرش را يافت. اين خرطوم كوتاه، هوای تنفسی را گرم و تميز می‌‌‌كند و كيفيت آن را برای جذب اكسيژن مناسب‌تر می‌‌‌سازد. داشتن بينی نوعی سازش برای زندگی در بيابان‌های گرم و ساوان‌های پرآفتاب شمرده می‌‌‌شود، در اين بوم‌ها، فرار بخار آبي كه شش‌ها را انباشته است و با هر بازدم از بدن خارج مي‌شود، مهم‌‌‌ترين دليل كمبود آب و مرگ در اثر تشنگي است. شكل ويژه‌ي بيني طوري تكامل يافته است كه مي‌تواند به عنوان مانعي براي تبخير آب داخل دستگاه تنفس عمل كند. با توجه به این‌که انسان راست‌‌‌قامت نخستين انسانی بوده كه از زادگاه خود ــ آفريقا ــ خارج شده و از صحرای بزرگ آفريقا عبور كرده، می‌‌‌توان فرض كرد كه نخستين گونه‌‌‌ی دارای بينی امروزين هم او بوده است.[1]

[1] Walters and Trinkaus, 1990.

ادامه مطلب: بخش دوم- فصل اول – سیستم حرکتی

رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب