سوشیانس تارنمای رسمی شروین وکیلی
بخش نخست تعريف انسان
فصل نخست: سيستم‌هاي پيچيده
همافزايی[1]
صورت‌بندي سنتی علم تجربی تا اواسط قرن بيستم، بر پيش‌‌‌فرض تحويل‌‌‌انگاری[2] استوار بود. اين پيش‌‌‌فرض چنين بيان می‌‌‌كرد كه قوانين رفتار سيستم‌ها در سطوح گوناگون پيچيدگی يكسان است و پديدارهای قابل مشاهده در سطوح بالاترِ سلسله‌مراتب پيچيدگی، همتاهايی با ماهيت هستی‌شناختی يكسان در سطوح پایین‌تر هم دارند. به اين ترتيب، تلاش می‌‌‌شد تا تمام پديدارهای موجود در سطوح بالاترِ پيچيدگی به پایین‌ترين سطح مشاهده ــ يعنی فيزيك ــ تحويل شود. اين انگاره، از روابط كل‌گرا و چندگانه‌ی موجود در بين عناصر يك سيستم، به نفع روابط دو به دو چشم‌پوشی می‌‌‌كرد و تنها بر صورت‌بندی ارتباط‌های دوتايی متمركز شده بود. مكانيك نيوتونی نمونه‌ای مشهور از اين نگرش است و امروز هم ردپاي اين رويكرد را در روش‌شناسی مكانيستی برخی از علوم می‌بينيم. چنان‌كه آشكار است، اين روش ماده ــ و تا حدودی انرژی ــ را با دقت مورد بررسی قرار می‌‌‌داد، اما از پرداختن به اطلاعات عاجز بود؛ چرا كه شالوده‌ی اصلی اطلاعات ــ يعنی روابط ــ در جريان شكسته شدن عناصر سيستم به جفت‌های دوتايی از هم می‌‌‌گسيخت و از بين می‌‌‌رفت.
در دهه‌ی هفتاد قرن گذشته‌ی ميلادی، برخی از دانشمندان زيست‌شناس و فيزيكدان كه از «نظريه‌ی عمومی سيستم‌ها»[3] و نگرش دانشمندی به نام فون برتالنفی[4] تأثير پذيرفته بودند، ديدگاهی به نام «همافزايی» را ايجاد كردند. فيزيكدانی به نام هرمان هاكن[5] ــ كه مشهورترينِ اين افراد بود ــ از نظريه‌ی نوپای خود برای تحليل شواهد زيست‌شناختی، شيميايی و فيزيكی استفاده كرد و لزوم نگرشی كل‌گرا و تحليلی را گوشزد كرد.[6] نگرشی كه كل روابط موجود در ميان عناصر يك سيستم پيچيده را هم‌زمان تحليل كند و در برابر رفتارهای نوظهورِ ناشی از پيچيدگی نابينا نباشد. در «نظريه‌ی همافزايی»، مجموعه‌‌‌ی عناصر يك سيستم هويتی فراتر از حاصل‌جمع روابط يك به يك‌شان دارند و رفتارهايی نوظهور را در سطوح بالاتر پيچيدگی ايجاد می‌‌‌كنند كه در سطوح پايينی سابقه نداشته‌‌‌اند. اين پديد آمدن رفتارها و پديدارهای نو را «زايش»[7] می‌‌‌نامند.[8] امروز «نظريه‌ی همافزايی» و «نظريه‌ی سيستم‌های پيچيده» (CST)[9] بخشی از بالنده‌ترين اطلاعات در مورد رفتار و پويايی نظام‌های پيچيده را توليد می‌‌‌كنند.
[1] synergetics
[2] reductionism
[3]. فون برتالنفي، 1366.
[4] Von Bertalanfy
[5] Herman Haken
[6]. Haken, 1990
[7] emergence
[8]. Bushev, 1994
[9] Complex Systems Theory
ادامه مطلب:بخش نخست – فصل نخست – خودسازماندهی
رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب