اسطوره‌شناسی آسمان شبانه

تقابل برجیس و کیوان (یعنی نبرد اهورامزدا و اهریمن) چندان در اخترشناسیِ جهان باستان مهم بوده است که بر این مبنا، مثلث‌هایی را در برج‌های دوازده‌گانه تشخیص می‌داده‌اند. هر مثلث به عنصری منسوب است و از سه برج تشکیل می‌شود که با هم چهار خانه فاصله دارند. با مرور نمادهای مربوط به هر مثلث، فهمی عمیق‌تر درباره‌ی پیوند میان این نمادها به دست می‌آید.

نخستین مثلث از بره‌ ـ ‌شیر‌ ـ ‌کمانگیر تشکیل شده است که سه صورتِ مهـر را نشان می‌دهد. مهـر، به عنوان ایزد شهید (بره) که گناهانِ روحِ مردمان (فروهرها) را می‌شوید و به این ترتیب، فرشگرد و نوروز را ممکن می‌کند در کنار مهـرِ شکارچی و جنگاور (شیر) قرار گرفته که درنده‌ی گاو است. سومین جلوه‌ی مهـر، کمانگیر است که بر جنبه‌ی داوری و ضد دروغِ وی دلالت می‌کند. این سه جلوه را با سه طبقه‌ی اجتماعی می‌توان مربوط دانست. مهـرِ شهید و پرورنده و رهاننده‌ی روان‌ها با کشاورزان و فصل بهار پیوند دارد و این ماهیتی است که مثل زروان، خود را برای زادن دیگری قربانی می‌کند. مهـرِ جنگاور که همچون شیری بر گاوِ گیتی حمله می‌برد، به ارتشتاران و خشونتِ جنگاورانه‌شان مربوط می‌شود که دیگری را برای بازسازی جهان قربانی می‌کنند. در نهایت مهـرِ کمانگیر که با آتش مقدس و قربانیِ نمادین و مناسک‌آمیزِ ایزد آذر پیوند خورده، به کردار موبدان و مغان، مانند است. این سه، صورت‌های گوناگونِ خورشید را نشان می‌دهند و طبیعی است که با عنصر آتش در ارتباط باشند.

«ابومعشر بلخی» به نقل از «آرای پارسیان» گفته است که هفت‌اقلیم به این شکل در میان هفت‌اختر تقسیم می‌شوند که اقلیم نخست در کناره‌ی خط استوا با کیوان پیوند می‌خورد و به همین ترتیب اقلیم دوم به برجیس و سوم به بهرام مربوط می‌شود و همان ترتیبِ چینش ستارگان هفت‌گانه در اطراف زمین بر اقلیم‌ها نیز بازتابانده می‌شود تا به اقلیم هفتم برسد که به ماه اختصاص دارد. بر مبنای این تقسیم‌بندی، ایـرانشهر که در مرکز سرزمین‌ها (اقلیم چهارم) قرار گرفته است با خورشید همتا گرفته می‌شود و این باید دیدگاهی باشد که از مهـرپرستان برخاسته است؛ چون دقیقاً مشابه همین سخن را در مهـریشت می‌بینیم، در آنجا که مهـر بامدادان از قله‌ای بالا می‌رود و به سرزمین‌های آریایی می‌نگرد. ابومعشر در کتاب «القرانات» نام سرزمین‌های موجود در هر اقلیم را نیز ذکر کرده و هفت‌تا از برج‌های دوازده‌گانه را نیز علاوه بر هفت‌اختر، به این ترتیب با اقلیم‌های گوناگونِ زمینی مربوط کرده است: برجیس با برج خرچنگ و سرزمین عراق، ناهید با برج کژدم و سرزمین عربستان، کیوان با برج ترازو و سرزمین روم، تیر با برج جدی و سرزمین هند و برخی کیوان را نیز به هند مربوط دانسته‌اند. بهرام با برج شیر و سرزمین ترکستان و خورشید با برج دلو و سرزمین پارس. «مانیلیوس» هم که با همین قالب، هر برج را با یکی از سرزمین‌ها و اقلیم‌های زمینی مربوط کرده، این تناسب را «کشورنمایی» (خوروگرافیا/corografia) یا به لاتین «chorographia» نامیده است[۱] و بطلمیوس هم همین ایده را پذیرفته است.[۲]