بخش چهارم: دستگاه سیاسی – گفتار ششم: جنگ – دوم: کارکرد ارتش ساسانی – دوره‌‌ی سوم: عصر قباد

بخش چهارم: دستگاه سیاسی

گفتار ششم: جنگ

دوره‌‌ی سوم: عصر قباد

فشار دو نیروی گت و عرب که به طور رسمی تابع ایران نبودند اما از فرهنگ ایرانی و رگه‌‌هایی از جمعیت ایرانی بهره داشتند و هماهنگ با سیاست ساسانیان عمل می‌‌کردند، روم را در عمل به قلمرویی فرودست و خراجگزار ایران تبدیل کرد، به شکلی که تا شصت سال بعد سرکشی‌‌ای از ایشان بروز نکرد. نخستین جنگ بزرگ روم و ایران پس از سال 440 م. در دوران آناستاسیوس اول به سال 502 م. رخ نمود. شواهد نشان می‌‌دهد که رومیان در این فاصله خراجگزار شاهان ساسانی بوده‌‌اند و به طور منظم خراج خود را پرداخت می‌‌کرده‌‌اند. جنگ گویا زمانی آغاز شد که آناستاسیوس از پرداخت این خراج سر باز زد و قباد اول، که از سویی مدیون هپتالی‌‌ها بود و می‌‌بایست به ایشان پول بدهد و از سوی دیگر با طغیان دجله و قحطی در میان‌‌رودان روبه‌‌رو شده بود، به قلمرو روم حمله کرد تا پول خراج را خود از شهرهای زیر سیطره‌‌ی روم بگیرد.^[1]

قباد در 502 م. به حرکت درآمد و شهر کارین (ارزروم امروزین، که رومیان آن را تئودوسیوپولیس^[2] می‌‌نامیدند) را گرفت. این شهر در اصل به ایران تعلق داشت و در 387 م. به دست رومیان افتاده بود. گزارش‌‌های رومیان نشان می‌‌دهد که مردمش هنوز دل با ایرانیان داشتند و بدون مقاومت شهر را به قباد تسلیم کردند و از ورودش به این منطقه استقبال نمودند. بعد قباد به شهر آمِد رفت و در این‌‌جا با مقاومت روبه‌‌رو شد و شهر را در محاصره گرفت و سه ماه بعد دروازه‌‌هاش را گشود و آن را گرفت.^[3] با این همه، چنین می‌‌نماید که مردم آمد نیز هوادار ساسانیان بوده باشند و نیرویی که در این شهر در برابر قباد مقاومت می‌‌کرده شاخه‌‌ای از ارتش روم بوده باشد. چون یک سال بعد وقتی قباد در 503 م. به سمت ادسا لشکر کشید، رومیان کوشیدند آمد را پس بگیرند و آنجا را در محاصره گرفتند، اما در اثر مقاومت سرسختانه‌‌ی مردم این شهر شکست خوردند و وادار به عقب‌‌نشینی شدند.

در 504 م. حمله‌‌ی هون‌‌ها به ارمنستان قباد را به خود مشغول کرد و گفت‌‌وگوهای صلح با روم آغاز شد، اما عهدشکنی‌‌هایی از سوی رومیان در کار بود که مانع پیشرفت کار می‌‌شد. محور دعوا هم خراجی بود که رومیان می‌‌خواستند از پرداختش شانه خالی کنند و ایرانیان گویی که روم استانی تابع شاهنشاه باشد، برای دریافتش پافشاری می‌‌کردند. در نهایت در آبان 506 م. صلح برای هفت سال میان دو کشور برقرار شد و این هم تنها زمانی رخ داد که رومیان بر عهده گرفتند تا خراج مقرر را بپردازند.^[4] آناستاسیوس که در این جنگ‌‌ها بخشی از شهرهای زیر نفوذ روم را از دست داده بود، در روستایی به نام دارا که امروز در ماردین ترکیه قرار دارد استحکاماتی ساخت. این دژ رومی، در واقع، به جبران دژ استوار پارسیان در شهر نصیبین ساخته شده بود که در جریان جنگ‌‌های اخیر نقش سرنوشت‌‌سازی ایفا کرده و مایه‌‌ی شکست رومیان شده بود. ساخت دژ دارا در سال 505 م. که قباد در مرزهای شرقی کشورش مشغول بود، با سرعت انجام پذیرفت و هر چند در برخی از کتاب‌‌های تاریخ معاصر درباره‌‌اش وصف‌‌های اغراق‌‌آمیزی می‌‌خوانیم، در اصل به پادگانی با دیوار دفاعی منحصر بود که با عجله بر سه تپه در هجده کیلومتری غرب نصیبین ساخته شده بود. این منطقه پس از آن پایگاه مرزبانیِ میان‌‌رودان (dux Mesopotamiae) رومیان بود. این نکته که رومیان در میان‌‌رودان مرکز اداری و نظامی خود را در روستایی حصاربندی‌‌شده قرار داده بودند نشان می‌‌دهد که از سراسر میان‌‌رودان رانده شده بودند. پیش از آن نصیبین و خسروان و سنجار و حدیاب برای مدت‌‌هایی کوتاه چنین نقشی را ایفا کرده بودند.

1. Procopius, I.7.1 – 2. ↑
2. Theodosiopolis ↑
3. Procopius, I.7.1 – 2. ↑
4. Procopius. History of the Wars, I.9.24 ↑

ادامه مطلب: بخش چهارم: دستگاه سیاسی – گفتار ششم: جنگ – دوم: کارکرد ارتش ساسانی – دوره‌‌ی چهارم: عصر انوشیروان

رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب