بیست‌ودوم تا بیست‌وچهارم

بیست‌ودوم تا بیست‌وچهارم

بیست و دوم مهر

روز بیست و دوم مهرماه سال ۱۲۶۱ دانشگاه پنجاب (تصویر زیر) که قدیمی‌‌ترین دانشگاه مدرن پاکستان است تأسیس شد و در آن هنگام نهادی بود که استعمارگران انگلیسی برای تقویت زبان‌‌های قومی و ستیز با فرهنگ ایرانی در قلمرو اشغالی هند برپا کرده بودند. بیست و شش سال بعد، در ایران کشمکش میان هواداران و مخالفان مشروطه شدت گرفته بود. در این روز به سال ۱۲۸۷ اجتماع بزرگي از مخالفان مشروطه در باغ‌‌شاه که مقر محمدعلي‌‌شاه بود به دعوت آخوندهای درباری گرد آمدند.

اوج این گردهمایی زمانی بود که شيخ فضل‌‌الله نوري (تصویر زیر) فرياد برآورد که مشروطه با شريعت سازگار نيست، و بعد تلگراف‌‌هايي را خواند كه از طرف برخی از روحانيون شهرها و مردم در مخالفت با مشروطه به دستش رسيده بود. اینان البته همگی آخوندهایی خرده‌‌پا بودند و بیشتر رهبران دینی شیعه در عتبات و تهران و تبریز از مشروطه حمایت می‌‌کردند. این جماعت سرانجام عريضه‌‌اي به شاه نوشته و استدعا كردند از مشروطه صرف‌‌نظر نمايند. $G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1275-1285\فضل اللهP_tahrimtanbako_2_11.jpg$ در همین روز محمدعلی‌‌شاه شاهزاده عبدالمجيدميرزا عين‌‌الدوله والي آذربايجان را از كار بركنار و به تهران احضار کرد و به جایش عبدالحسين ميرزا فرمانفرما را به والیگری و سردار معتضد را به فرماندهي كل قشون آذربايجان منصوب کرد که مقدمه‌‌ی سرکوب جنبش آزادی‌‌خواهان تبریز بود.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1320-25\فرقه_ی_دموکرات_آذربایجان.jpg$

هیئت مؤسس حزب دموکرات آذربایجان زیر عکس استالین و لنین

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\ناصر خان و خسرو خان قشقایی.jpg$

ناصرخان و خسروخان قشقایی

در ۱۲۹۶ کمیته‌‌ی مجازات محمدخان کدخدای امیرخیز را که هوادار مستبدین و روس‌‌ها بود و فخرالمعالی مدعی‌‌العموم را که در جریان کشتار آزادی‌‌خواهان تبریز نقش ایفا کرده بود ترور کرد و به قتل رساند. در ۱۳۰۳ کمیته‌‌ی مرکزی جمهوری سوسیالیستی شوروی ترکستان تأسیس شد که رهبرانش ملغمه‌‌ای از کمونیست‌‌هایی بودند که در ضمن قوم‌‌گرای پان‌‌ترک هم محسوب می‌‌شدند. در ۱۳۱۴ عده‌‌ای از بانوان با پشتیبانی دولت برای خود انجمنی برپا ساختند و نام آن را «کانون بانوان» گذاشتند که در دوران رضاشاه از جریان‌‌های پیشرو در ترقی اوضاع زنان بود. دو سال بعد در ۱۳۱۶ در پشت کوه بی‌‌بی شهربانو نخستین سنگ بنای کارخانه‌‌های ذوب‌‌آهن نصب شد.

پس از اشغال ایران به دست متفقین، در ۱۳۲۴ هیئت مؤسسان حزب دمکرات آذربایجان تشکیل شد و پیشه‌‌وری به سمت صدر فرقه و شبستری به معاونت آن انتخاب شدند. شاخه‌‌ی حزب توده در آذربایجان هم با اشاره‌‌ی شوروی‌‌ها الحاق خود را به حزب دموکراتیک اعلام کرد. در ۱۳۲۵ سرلشگر زاهدی فرمانده‌‌ی نیروی جنوب به فارس وارد شد و با ناصر قشقایی مذاکراتی انجام داد تا ماجرای سرکشی عشایر جنوب را با مسالمت حل کند. در ۱۳۴۰ مذاکرات بازرگانی ایران وژاپن با شکست مواجه شد و در نتیجه در کالاهای وارده وصادره‌‌ی دو کشور محدودیت بوجود آمد و در ۱۳۴۱ دکتر جلال عبدُه نماینده‌‌ی ایران در سازمان ملل متحد به سمت حکمران گینه نو منصوب شد. یک سال بعد در ۱۳۴۲ دادگاه تجدید نظر نظامی طیب حاج‌‌رضائی واسمعیل رضائی را که از رهبران لوطی‌‌های تهران و رقیب شعبان جعفری بودند محکوم به اعدام کرد و به بقیه‌‌ی هوادارانشان که در جریان جنبش خرداد این سال فعال بودند، حبس‌‌های طولانی مدت داد. در همین روز قرار داد ایران با بازار مشترک در بروکسل امضاء شد.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1342-57\حاج حسین علم ۲-طاهر حاج رضایی ۳-شعبان جعفری ۴-حسین مهدی قصاب ۵-طیب ۶-اکبر حاج رضایی ۷-سید اکبر خراط.jpg$

آیت‌‌الله کاشانی در میان مریدانش: ۱- حاج حسین علم ۲-طاهر حاج رضایی ۳-شعبان جعفری ۴-حسین مهدی قصاب ۵-طیب ۶-اکبر حاج رضایی ۷-سید اکبر خراط

ویلیام فاتح در نبرد هستینگر

François Clouet - Mary, Queen of Scots (1542-87) - Google Art Project.jpg

ماری استوارت

رابرت بروس

در تاریخ جهان بیست و دوم مهرماه با جنگ‌‌هایی بزرگ و خونین قرین بوده است. بخش آغازین این جنگ‌‌ها به انگلستان و تلاش بریتانیایی‌‌ها برای استیلا بر اسکاتلند مربوط می‌‌شود. در سال ۴۴۵ هجری خورشیدی نیروهای نورمن به رهبری ویلیام فاتح^[1] در نبرد سرنوشت‌‌ساز هستینگز^[2] بر انگلیسی‌‌ها چیره شدند و شاهشان هارولد دوم^[3] را کشتند. این نبرد هرچند خط سیر تاریخ انگلستان و اروپا را به کلی تغییر داد، با مقیاس آن روزگار به نسبت کم دامنه بود و هریک از طرف‌‌های درگیر حدود ده هزار تن را وارد میدان کرده بودند. در ۷۰۱ رابرت بروس^[4] نیروهای ادوارد دوم شاه انگلستان^[5] را شکست داد و او را وادار کرد استقلال اسکاتلند را به رسمیت بشناسد.

در ۹۶۵ ماری استوارت^[6] ملکه‌‌ی اسکاتلند که بیش از هجده سال در انگلستان زندانی بود، به جرم دسیسه برای قتل ملکه الیزابت اول^[7] محاکمه و به اعدام محکوم شد، در ۱۱۷۲ قوای پروسی و اتریشی در اولین نبرد ویسمبورگ^[8] بر انقلابیون فرانسوی پیروز شدند. شمار سربازان فرانسوی بیش از پنجاه هزار و شمار آلماني‌‌ها بیش از چهل هزار تن بود و در ۱۱۸۴ ناپلئون در نبرد الخینگِن^[9] بر ارتش اتریش پیروز شد، هریک از دو طرف با ۱۶-۱۷ هزار نفر به میدان آمدند و تلفات اتریشی‌‌ها شش هزار تن بود. یک سال بعد (در ۱۱۸۵) ناپلئون در نبرد ینا-آورشتت^[10] بر پروس غلبه کرد، در این نبرد قوای پروسی ۱۲۰ هزار تن و ناپلئون ۶۷ هزار تن نیرو داشتند و در نهایت پروسی‌‌ها ۳۸ هزار تن تلفات دادند. ناپلئون پس از آن برلین را گرفت و در ۱۱۹۴ ناپلئون به تبعیدگاهش در سنت هلن^[11] فرستاده شد.

ناپلئون پیش از نبرد ینا-اورشتت

به سال ۱۲۱۹ انگلیسی‌‌ها بشیر شهاب امیر مارونی لبنان را وادار به تسلیم و قلمروش را تصرف کردند، در ۱۲۹۱ تئودور روزولت^[12] هنگام بازدید از میلواکی^[13] پیش از سخنرانی‌‌اش توسط یک کافه‌‌دار نامتعادل ترور شد و زخمی سطحی برداشت. او پس از حمله در حالی که گلوله‌‌ها هنوز در سینه‌‌اش بود طبق برنامه‌‌ای که داشت سخنرانی‌‌اش را برای مردم ایراد کرد.

با آغاز جنگ جهانی دوم هم چندین رخداد مهم در این روز واقع شد: در ۱۳۱۲ آلمان نازی از کنفرانس خلع سلاح و سازمان ملل خارج شد، در ۱۳۲۳ اروین رومل^[14] سپهسالار آلمانی به خاطر مشارکت در توطئه‌‌ی قتل هیتلر وادار به خودکشی شد.

A line of soldiers are standing in front of a trench and holding rocks over their shoulders. Rocks are flying to the right while smokes are filling the background.

عکسی ماندگار از مقاومت چینی‌‌ها با پرتاب سنگ در نبرد تپه‌‌ی مثلث

قلمرو خاوری هم سهم خود را از این درگیری‌‌ها برده است. در ۱۳۲۸ کمونیست‌‌های چینی استان گوانگ‌‌ژو را گرفتند، در ۱۳۳۱ قوای کره‌‌ی جنوبی با همکاری متحدان آمریکایی‌‌اش به پایگاه چینی‌‌ها که پنجاه هزار سرباز را در خود جای می‌‌داد و در منطقه‌‌ی مثلث طلایی قرار داشت حمله و نبرد تپه‌‌ی مثلث^[15] را آغاز کردند که خونین‌‌ترین جنگ این سال بود. چینی‌‌ها در این جنگ نوزده هزار و آمریکایی و کره‌‌ای‌‌ها هفت هزار تلفات دادند.

در بیست و دوم مهر سال ۱۳۳۶ ملکه الیزابت دوم^[16] اولین فرمانروای انگلیسی شد که در مراسم گشایش مجلس کانادا شرکت کرد و در اوتاوا به این مناسبت سخنرانی کرد، در ۱۳۴۱ یک هواپیمای جاسوسی آمریکایی از موشک‌‌های کارگذاری شده در خاک کوبا عکسبرداری کرد و به این ترتیب بحران موشکی کوبا شروع شد (تصویر زیر) و در ۱۳۴۳ مارتین لوتر کینگ^[17] جایزه‌‌ی صلح نوبل را برد. در همان روز لئونید برژنف^[18] با همدستی آلکسی کوسیگین^[19] به رهبری شوروی رسید و خروشچف^[20] را عزل کرد و به تبعید فرستاد و در ۱۳۵۲ صد هزار تن به جنبش دانشجویی تاماسات^[21] پیوستند و در تایلند بر ضد دولت تانوم^[22] تظاهرات کردند. پلیس بر روی ایشان آتش گشود و ۷۷ تن را کشت.

عکس مشهور موشکها در کوبا

تظاهرات تاماست در تایلند

در سال ۱۳۶۰ حسنی مبارک پس از ترور انور سادات به ریاست جمهوری مصر رسید، در ۱۳۸۱ رونالد ریگان^[23] به قاچاقچیان مواد مخدر اعلان جنگ داد و در ۱۳۷۳ یاسر عرفات و شیمون پرز و اسحاق رابین جایزه‌‌ی نوبل صلح را گرفتند.

این روز با چند رخداد دینی هم مصادف بوده است. در ۶۴۸ هجری خورشیدی کلیسای وست‌‌مینستر^[24] ساخته شد، و در ۱۳۳۷ دکتر آمبِدکار^[25] رهبر نجس‌‌های هند با ۳۸۵ هزار تن از پیروانش به آیین بودایی گرویدند.

در این روز چند کشف و قرارداد علمی هم واقع شده که آن هم به آسمان و دنیای مینویی مربوط می‌‌شود. در سال ۱۱۵۲ شارل مسیه^[26] اخترشناس فرانسوی کهکشان مارپیچی^[27] را کشف کرد، در ۱۲۶۳ کنفرانس جهانی نصف‌‌النهار تصمیم گرفت نصف‌‌النهار گرینویچ^[28] را مبدأ فرض کند [22 مهر] و این حدود دو و نیم هزاره پس از آن بود که ایرانیان در سیستان امروز محور نیمروز را با همین ترتیب تعیین کرده بودند که در شمال از آتشکده‌‌ی نوبهار بلخ عبور می‌‌کرد. این مبدأ تا بیش از دو هزاره در جهان قدیم رواج داشت و از این نظر هم کهن‌‌تر و هم بادوامتر از محور صد و سی ساله‌‌ی گرینویچ است. در ۱۲۷۱ هم ادوارد امرسون بارنارد^[29] برای اولین بار به کمک عکسبرداری یک شهاب‌‌سنگ ( D/1892 T1) را کشف کرد. در ۱۳۳۰ هم لوییس ارنستو میرامونتس کاردِناس^[30] شیمی‌‌دان مکزیکی موفق شد نورِتیسترون^[31] را برای اولین بار سنتز کند. این شبه‌‌هورمون جنسی پایه‌‌ی ساخت قرص‌‌های ضدبارداری قرار گرفت. Joan Baez playing on stage in a Hamburg TV studio, 1973

جوان بائز

ادوارد امرسون بارنارد

Messier51 sRGB.jpg

کهکشان مارپیچی

در همین روز به سال ۱۱۷۱ سنگ بنای کاخ سفید در واشینگتن دی سی نهاده شد. در ۱۲۹۸ لنین^[32] در نامه‌‌ای که برای دلجویی به گورکی^[33] نوشته بود، گفت که «روشنفکران روسی نوکران کاپیتالیسم هستند که خود را مغز ملت می‌‌پندارند، اما در عمل مغز نیستند، مدفوع هستند!» و در ۱۲۹۲ در جریان ریزش معدن سِنگ‌‌هِنید^[34] در انگلستان ۴۳۹ کارگر معدن کشته شدند و در ۱۳۴۶ هم جوآن بائز^[35] خواننده‌‌ی آمریکایی به خاطر آن که راه ورودی یک پایگاه نظامی در اوکلند کالیفرنیا را در اعتراض به جنگ ویتنام سد کرده بود، بازداشت شد. در ضمن در همین روز به سال ۱۳۴۷ بود که آپولو ۷^[36] اولین تصویر از فضانوردان در مدار زمین را مخابره کرد که در تلویزیون نمایش داده شد.

حسن البنا در میان یارانش

Bahadur Shah, ca. 1670, Bibliothèque nationale de France, Paris.jpg

بهادرشاه گورکانی

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\ظاهر شاه.jpg$

ظاهرشاه

Luis E Miramontes.jpg

کاردناس

زادگان مشهور این روز عبارت‌‌اند از: بهادرشاه گورکانی پسر اورنگ‌‌زیب و هفتمین شاه گورکانیان هند (۱۰۲۲)، آدولف مونتیچلی^[37] نقاش فرانسوی (۱۲۰۳)، محمدظاهرشاه افغانی (۱۲۹۳)، میشل فوکو فیلسوف فرانسوی (۱۳۰۵)، زین‌‌العابدین عبدالکلام یازدهمین رئیس‌‌جمهور هند (۱۳۱۰) و فرح پهلوی (۱۳۱۷). در همین روز به سال ۴۷۱ نظام‌‌الملک توسی به دست فداییان اسماعیلی کشته شد و در ۵۶۳ یوسف اول خلیفه‌‌ی موحدون درگذشت. نیچی‌‌رن^[38] راهب بودایی ژاپنی در سال ۶۶۱ درگذشت و سای بابا شیردی^[39] در سال ۱۲۹۷ درگذشتند.

فوکو

A. P. J. Abdul Kalam in 2008.jpg

عبدالکلام

Sai Baba

سای بابا

بیست و سوم مهر

روز بیست و سوم مهرماه سال ۱۲۳۵ هیئت ایرانی که به نمایندگی از ناصرالدین‌‌شاه (تصویر زیر) برای مذاکره با انگلیسی‌‌ها درباره‌‌ی تجزیه‌‌ی افغانستان اعزام شده بودند، به شهر استانبول رسیدند. ناصرالدین‌‌شاه بر مبنای پیشگویی اخترشناسان درباری که گفته بودند هرات در این روز (۱۵ صفر ۱۲۷۳ ق.) سقوط می‌‌کند، به آن‌‌ها فرمان داده بود دقیقاً در این روز وارد شوند تا در مذاکره دست بالا را داشته باشند. غریب این‌‌که هرات دقیقاً در همین روز تسلیم حسام‌‌السلطنه شد و قشون ایران وارد آن شدند و دست‌‌نشاندگان تجزیه‌‌طلب انگلیسی را از آنجا راندند.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1230-1275\ناصرالدین شاه در اردوگاه.jpg$

در همین روز به سال ۱۲۹۷ اولین نشست «صحبت‌‌های ادبی و علمی» در خانه‌‌ی علی‌‌محمد تربیت در برلین برگزار شد. بزرگان و دانشمندانی مانند تقی‌‌زاده و علامه قزوینی و میرزا فتحعلی تبریزی و محمدعلی جمالزاده در این حلقه عضویت داشتند و نخستین نشست با سخنرانی کاظم‌‌زاده‌‌ ایرانشهر که از ارکان گروه بود آغاز شد.

در سال ۱۳۲۴ همدستی حزب توده با فرقه‌‌ی دموکرات پیشه‌‌وری که آشکارا دست‌‌نشانده‌‌ی شوروی بود و در صدد تجزیه‌‌ی آذربایجان، واکنشی در دولت برانگیخت. در این روز از طرف حکومت نظامی از اجتماع افراد حزب توده به منظور تشکیل میتینگ و سخنرانی جلوگیری به عمل آمد و دفتر حزب توده و شورای متحده‌‌ی کارگران به وسیله‌‌ی فرستادگان دولت و ژاندارمری تصرف شد. عبور و مرور از خیابان فردوسی که دفتر حزب توده در آن قرار داشت هم محدود شد. با این همه اعضای حزب توده در این مکان حضور یافتند و به زد و خورد با افراد ژاندارمری و ارتشی‌‌ها پرداختند. در این هنگامه سرگرد زرین‌‌نعل از افسران ملی‌‌گرا به شدت دکتر فریدون کشاورز را که از سران حزب توده و نماینده‌‌ی مجلس بود کتک زد! با این همه، جریان این حزب تداوم یافت، تا آن که در سال ۱۳۳۳ رخنه‌‌شان در ارتش و نیروهای مسلح برملا شد و در همین روز در این سال دادگاه بدوی فوق‌‌العاده‌‌ی نظامی حکم اعدام دسته دوّم افسران عضو این سازمان را صادر کرد. هفت سال بعد در ۱۳۴۰ سندیکای صنایع ایران تشکیل شد و نخست‌‌وزیرِ وقت آن را افتتاح کرد. سال بعد از آن وقتی محدود کردن قواعد دینی در انتخابات انجمن‌‌های ایالتی و ولایتی به اعتراض برخی از رهبران دینی منتهی شد، شاه نامه‌‌ای به آیات عظام فرستاد و ضمن ابراز ادب دلگرمشان کرد که خودش مراقب خدشه‌‌دار نشدن دین هست، اما در ضمن به تلویح گفت که از اجرای این قانون دست نمی‌‌کشد. او به عمد در میان رهبران معترض نام آیت‌‌الله خمینی را از قلم انداخت و برای او نامه‌‌ای نفرستاد.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\کمیته مرکزی توده.jpg$

اعضای کمیته‌‌ی مرکزی حزب توده

در سال ۱۳۴۲ با مدیریت و نوآوری دکتر پرویز ناتل خانلری سپاه دانش تأسیس شد و تمبری برای یادبود آن چاپ شد. این برنامه مهم‌‌ترین نیروی پیشبرد سوادآموزی در ایران معاصر بود و در سطح جهانی یکی از موفق‌‌ترین برنامه‌‌های این رده محسوب می‌‌شد و از سوی سازمان ملل بسیار مورد ستایش و وامگیری قرار گرفت.

محاصره‌‌ی وین

ماری آنتوانت

ماتاهاری

رخدادهای سیاسی روز بیست و سوم مهر به شکل غریبی با محاکمه‌‌های جنجالی و مجازات مقام‌‌های بلندمرتبه پیوند خورده است. یک نمونه‌‌ی جنگی‌‌اش خارج از این دایره آن که در ۹۷۱ قوای اتریشی موفق شدند ترک‌‌ها را شکست دهند و محاصره‌‌ی وین را بشکنند و در ۱۳۱۳ جمهوری شوروی چین با ورود چیانگ کای شک^[40] به روئی‌‌جین^[41] فرو پاشید. مائو و پیروانش تصمیم گرفتند که از فردای آن روز راهپیمایی بزرگ را آغاز کنند.

اما در باقی رخدادها این الگو نمایان است: در ۱۱۷۲ ماری آنتوانت^[42] در فرانسه به اعدام محکوم شد، در ۱۲۷۳ آلفرد دریفوس^[43] در فرانسه به جرم جاسوسی دستگیر شد، در ۱۲۹۶ رقاص هلندی ماتاهاری^[44] به جرم جاسوسی برای آلمان‌‌ها توسط سربازان فرانسوی اعدام شد.

پیر لاوال و کارل اولبرگ فرمانده پلیس آلمان در قلمرو فرانسه

رهبران حزب تیر و صلیب

در ۱۳۱۸ نیروی هوایی آلمان اولین حمله‌‌اش طی جنگ جهانی دوم را به خاک انگلستان انجام داد، در ۱۳۱۹ لوییس کومپانیس^[45] رئیس‌‌جمهور کاتالونیا به فرمان فرانکو^[46] محاکمه و اعدام شد و او تنها رئیس‌‌جمهوری اروپایی است که اعدام شده است. در ۱۳۲۳ حزب تیر و صلیب^[47] مجارستان که همسان و متحد با نازی‌‌ها بود در این کشور به قدرت رسید و رهبران سیاسی دولت پیشین را مورد پیگرد قرار داد. در 1324 هم پیر لاوال^[48] نخست‌‌وزیر دولت ویشی که با آلمان نازی متحد شده بود، به جرم خیانت به دست متفقین تیرباران شد. در ۱۳۳۰ لیاقت‌‌علی‌‌خان نخست‌‌وزیر پاکستان در راولپندی^[49] ترور شد.

بیست و سوم مهر در ضمن روز انقلاب‌‌های خیابانی و جنبش‌‌های اعتراضی هم بوده است. در ۱۳۴۴ جنبش کارگران کاتولیک در تظاهرات ضدجنگی که بر ضد نبرد ویتنام به راه انداخته بود برای نخستین بار سوزاندن دسته جمعی شناسنامه و اسناد رسمی را باب کرد، در ۱۳۴۵ حزب نژادگرای سیاهپوستان به نام «پلنگ سیاه^[50]» تأسیس شد (تصویر زیر)، در ۱۳۴۸ تظاهرات گسترده برای متوقف کردن جنگ ویتنام با دو و نیم میلیون تظاهرکننده در آمریکا و راهپیمایی ۲۵۰ هزار نفر در واشینگتن انجام پذیرفت و در ۱۳۵۸ مراکز فعالیت گروه‌‌های ناسیونالیست مالتا و مقر رهبرشان ادی فنچ آدامی^[51] از سوی کمونیست‌‌های هوادار حزب کار مالتا مورد حمله قرار گرفت.

در ۱۳۸۴ زمانی که گروه نئونازی «جنبش ناسیونال سوسیالیست^[52]» آمریکا در شهر تولدو (اوهایو) اقدام به برگزاری راهپیمایی در اعتراض به فعالیت گروه‌‌های مسلح سیاهپوست کرد، با حمله‌‌ی گروه‌‌های ضدنازی کمونیست و آنارشیست روبرو شد که در پی درگیری با تظاهرکنندگان به غارت مغازه‌‌ها روی آوردند. بخش عمده‌‌ی غارت‌‌ها و درگیری‌‌ها زمانی روی داد که نئونازی‌‌ها راهپیمایی‌‌شان را تعطیل کرده و منطقه را ترک کرده بودند (تصویر زیر).

North Toledo riot image.jpg

در ۱۳۹۰ هم تظاهرات جهانی در اعتراض به نابرابری اقتصادی و فساد دولتی و چیرگی شرکت‌‌های بزرگ بر سیاست در ۹۵۰ شهر از ۸۲ کشور به طور هم‌‌زمان برگزار شد. بزرگ‌‌ترین گردهمایی در مادرید (نیم میلیون نفر) و بارسلونا (چهارصد هزار نفر) تشکیل شد. در ضمن در این بین در سال ۱۳۶۹ میخائیل گورباچف^[53] هم جایزه‌‌ی صلح نوبلش را دریافت کرد.

الگوی جالب توجه دیگری که در رخدادهای بیست و سوم مهر می‌‌بینیم آن است که این روز با چندین رخداد مربوط به سفر در محیط‌‌های غیرعادی مصادف بوده است و روزی مهم در صنعت ساخت هواپیما و سفینه و زیردریایی است! در ۱۱۶۲ اولین پرواز انسانی با بالن برادران مونگولفیه^[54] انجام شد، در ۱۲۴۲ ‌‌اولین زیردریایی‌‌ای که کشتی‌‌ای را (در جریان جنگ‌‌های داخلی آمریکا) غرق کرده بود، در جریان حادثه‌‌ای غرق شد و جان مخترعش هوراس ال. هانلی^[55] را گرفت، در ۱۳۰۷ اولین بالون زیپلین^[56] که از اقیانوس اطلس عبور کرد ساخته شد و در ۱۳۱۱ اولین پرواز شرکت هواپیمایی تاتا^[57] (که امروز به هواپیمایی هند تبدیل شده) انجام شد. در ۱۳۷۶ هم کاوشگر کاسینی^[58] به سوی کیوان پرتاب شد. در ۱۳۸۰ سفینه‌‌ی گالیله که توسط ناسا پرتاب شده بود از ۱۷۰ کیلومتری آیو ماه برجیس عبور کرد و در ۱۳۸۲ چین نخستین سفینه‌‌ی سرنشین‌‌دارش به نام شنزو 5^[59]را به فضا فرستاد.

Artwork Galileo-Io-Jupiter.JPG

سفینه‌‌ی گالیله

Conrad Wise Chapman - Submarine Torpedo Boat H.L. Hunley, Dec. 6, 1863.jpg

هوراس هانلی در کنار زیردریایی‌‌اش

این روز با مجموعه‌‌ای از نوآوری‌‌های فنی و علمی نیز مصادف بوده است. در ۱۲۶۳ جورج ایستمن^[60] مخترع آمریکایی حق ساخت فیلم عکاسی را ثبت کرد. همچنین در ۱۲۶۷ لویی لو پرنس^[61] اولین فیلم با نام «صحنه‌‌ی باغ راوندهی^[62]» را گرفت. در ۱۳۰۲ هم کمپانی والت دیسنی^[63] تأسیس شد.

صحنه‌‌های صحنه‌‌ی باغ راوندهی

در این روز به سال ۱۲۸۵ یک آلمانی به نام فریدریش ویلهلم وویگت^[64] با پوشیدن لباس سرهنگی ارتش پروس عده‌‌ای از سربازان را در شهر کوپِنیک^[65] فرا خواند و با آن‌‌ها بانک شهر را تصرف کرد و دستور داد چهار هزار مارک را مصادره کنند. بعد هم پول را برداشت و فرار کرد. اما دستگیر شد و دو سال را در زندان گذراند. او شهرتی فراگیر یافت و با لقب کاپیتان (سروان) کوپنیک نامش در تاریخ باقی ماند.

از زمره‌‌ی نوآوری‌‌های علمی این روز هم می‌‌توان به این موارد اشاره کرد: در ۱۲۵۷ ادیسون کارخانه‌‌ی روشنایی برقی‌‌اش را راه‌‌اندازی کرد و در ۱۳۳۵ هم برنامه‌‌ی فورترن^[66] که اولین زبان برنامه‌‌نویسی رایانه‌‌ای بود انتشار یافت.

از جمله رخدادهای دینی هم این‌‌که در ۱۰۳۵ پاکدینان (پیوریتن‌‌ها^[67]) که در ماساچوست قدرت را در دست داشتند قانونی گذراندند و «جماعت مذهبی‌‌دوستان» یا همان کواکرها^[68] را مورد تعقیب قرار دادند و در ۱۱۵۲ اولین وزارت آموزش و پرورش اروپا در سرزمین مشترک‌‌المنافع لهستان-لیتوانی تعریف شد، که در واقع مدرسه‌‌ای دینی بود.

هلاک

فریدریش ویلهلم وویگت

اکبرشاه

نیچه

Mikhail lermontov.jpg

لرمانتوف

فردیناند هفتم

Bundesarchiv Bild 102-13805, Hermann Göring.jpg

گورینگ

سیاهه‌‌ی زادگان نامدار این روز به نسبت طولانی است و در ابتدای کار چند شاعر رومی در آن یافت می‌‌شوند که کم کم جای خود را به سرداران و شاهان هندی می‌‌دهند: لوکرتیوس^[69] شاعر و فیلسوف رومی (۹۹ پیش از میلاد)، ویرژیل^[70] شاعر رومی (۷۰ پیش از میلاد)، هلاکوخان^[71] (۵۹۷)، اکبرشاه گورکانی (۹۲۱)، یوداش تادئوس کروشینسکی^[72] سفیر نامدار لهستان در ایران (۱۰۵۴)، ویلیام پن^[73] بازرگان انگلیسی (۱۰۲۳) از اولین گروندگان به جنبش کواکرها^[74] که بنیانگذار پنسیلوانیا شد، فردیناند هفتم شاه اسپانیا^[75] (۱۱۶۳)، میخائیل لرمانتوف^[76] شاعر و نقاش و ادیب روس (۱۱۹۳)، فریدریش نیچه^[77] فیلسوف آلمانی (۱۲۲۳)، و کریس دی‌‌برگ^[78] خواننده‌‌ی آرژانتینی (۱۳۲۷).

مهم‌‌ترین درگذشته‌‌ی این روز ابوبکر محمد زکریای رازی (۳۰۴) است و سایر رفتگان نامدار این روز عبارت‌‌اند از: تئوفیلوس^[79] سراسقف اسکندریه (۴۱۲ میلادی)، معتمد خلیفه‌‌ی عباسی (۲۷۱ هجری خورشیدی)، عبدالله بن محمد اموی خلیفه‌‌ی اندلس (۲۹۱)، هرمان گورینگ^[80] دومین مرد قدرتمند رایش سوم که خودکشی کرد (۱۳۲۵)، کیخسرو شاپورجی سهراب‌‌جی موسیقی‌‌دان و منتقد هنری زرتشتی (۱۳۶۷).

بیست و چهارم مهر

در بیست و چهارم مهر سال ۱۲۸۴ با فرمان حکمران دولت استعماری هند، یعنی همان لرد کرزن^[81] مشهور، انگلیسی‌‌ها سرزمین بنگال را به دو بخش شرقی (مسلمان) و غربی (هندو) تقسیم کردند. این کار برای غلبه بر مقاومت بنگالی‌‌ها در برابر انگلیسی‌‌ها انجام گرفت و استعمارگران در هر بخش اکثریت مسلمان یا هندو را بر ضد اقلیت هندو یا مسلمان تحریک می‌‌کردند. هم مسلمانان و هم هندوها در برابر این توطئه خویشتندارانه و دوراندیشانه عمل کردند و در نتیجه بنگال بار دیگر در ۱۲۹۰ یکپارچه شد. چهار سال بعد در ۱۲۸۸ سپهدار تنکابنی (تصویر زیر) پس از پیروزی مشروطه‌‌خواهان بر محمدعلی‌‌شاه به صدارت رسید. در ۱۲۹۹ هم کمونیست‌‌ها به فرماندهی خالوقربان و احسان‌‌الله‌‌خان با پشتیبانی توپخانه‌‌ی روس‌‌ها به رشت حمله کردند و قوای قزاق ناگزیر شدند به منجیل عقب‌‌نشینی کنند.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\تنکابنی435px-Sepahsalar-e_Azam-e_Tonekaboni.jpg$

در سال ۱۳۲۲ در شرایطی که متفقین ایران را اشغال کرده بودند، ایدن^[82] وزیر امور خارجه‌‌ی انگلیس و کردل‌‌هال^[83] وزیر خارجه‌‌ی آمریکا وارد تهران شدند و پس از ۲۴ ساعت توقف و گفتگو با هم تهران را ترک کردند. ایدن با نخست‌‌وزیر و وزیر امور خارجه‌‌ی ایران هم مذاکره کرد و قول همکاری با دولت مستقر را داد. سه سال بعد (۱۳۲۵) قوام به صدارت رسیده بود و در این روز حساب خود را از حزب توده جدا کرد و سه وزیر توده‌‌ای کابینه‌‌اش را به همراه مظفر فیروز عزل کرد. در همین روز محمدناصرخان قشقایی با تلگراف به قوام خبر داد که نیروهای مسلحش را پراکنده کرده و از این تاریخ تمام ایل‌‌های جنوب مطیع دولت و نخست‌‌وزیر هستند.

در چنین روزی به سال ۱۳۳۱ دکتر مصدق در رادیو درباره‌‌ی گفتگوهای ایران و انگلیس بر سر ملي شدن نفت و ارجاع آن به سازمان ملل و ديوان دادگستري لاهه به مردم ایران گزارش داد. در همین برنامه مصدق از قطع ارتباط ایران و انگلیس خبر داد. یک سال بعد در ۱۳۳۲ سد کوهرنگ در اصفهان افتتاح شد و آب کارون را از تونلی به زاینده‌‌رود سرازیر کرد. در ۱۳۵۳ هم پارک فرح‌‌آباد ساخته شد.

در ۱۳۳۶ ملک فیصل دوم، شاه عراق، به تهران وارد شد و در ۱۳۴۲ ژنرال دوگل^[84] رئیس‌‌جمهور فرانسه برای یک دیدار چهار روزه وارد تهران شد و چون رفتار دوستانه و صمیمانه‌‌ی مردم تهران را دید بر خلاف عرف دیپلماتیک هنگام عبور از خیابان‌‌ها از خودروی رسمی‌‌اش پیاده شد و در میدان ارگ به میان مردم رفت و به ابراز احساساتشان پاسخ داد (تصویر بالا).

در بیست و چهارم مهر ماه سال ۶۹ هجری خورشیدی ملکه وو زِه‌‌تیان^[85] پس از سکته‌‌ی شوهرش امپراتور گائوزونگ^[86] –که پسر شوهر قبلی‌‌اش امپراتور تای‌‌زونگ^[87] بود!- قدرت را به طور رسمی به دست گرفت و امپراتور دولت تانگ در چین شد.

A Tang Dynasty Empress Wu Zetian.JPG

ملکه وو زه‌‌تیان

John Brown by Levin Handy, 1890-1910.jpg

جان براون

این روز در ضمن با چند حرکت نظامی نامعقول و فاجعه‌‌بار هم قرین است. در ۱۲۳۸ جان براون^[88] که از مبلغان تندروی جنبش لغو بردگی بود در ویرجینیای غربی به منطقه‌‌ی هارپرس فِری^[89] حمله برد و گروهی از برده‌‌داران را به قتل رساند و بردگان را آزاد کرد. در ۱۳۱۳ هم کمونیست‌‌های چینی راهپیمایی بزرگشان را آغاز کردند. بر خلاف آنچه که بعدتر در افسانه‌‌های حزبی آمده، این راهپیمایی برای گریز از نیروهای ملی‌‌گرا نبود و هیچ ضرورت نظامی و تاکتیکی نداشت. این راهپیمایی ۳۷۰ روز به درازا کشید که در جریان آن مائو و صد هزار تن از کمونیست‌‌های دیگر در مسیری به درازای ۹ هزار کیلومتر به حرکت درآمدند. در این هنگام مائو یک سرکرده‌‌ی فروپایه در حزب کمونیست بود که بخت تعیین مسیر این ارتش بزرگ را به دست آورد. او مسیر را طوری پیچ و تاب داد که در نهایت همه‌‌ی رقیبان و سران دیگر حزب کمونیست در این میان کشته شدند. زمانی که یک سال بعد راهپیمایی به پایان رسید از آن جمعیت اولیه تنها هفت هزار تن زنده مانده بود که در میانشان مائو رهبری بی‌‌چون و چرایی پیدا کرده بود.سخنرانی مائو برای بازماندگان راهپیمایی بزرگ

در ۱۳۱۹ گتوی^[90] ورشو برای اسکان یهودیان تأسیس شد و در ۱۳۲۵ سران دولت آلمان و حزب نازی به دست متفقین اعدام شدند که مهم‌‌ترین‌‌هایشان عبارت بودند از: ارنست کالتن‌‌برونر^[91] رئیس گشتاپو^[92]، ویلهلم کایتل^[93] فرمانده‌‌ی ارتش، آلفرد روزنبرگ^[94] فیلسوف، یولیوس اشترایسر^[95] نویسنده و سیاستمدار، فریتس زاوکل^[96]، یوآخیم فون ریبن‌‌تروپ^[97] وزیر امور خارجه، هانس فرانک^[98] فرماندار لهستان، ویلهلم فریک^[99] فرماندار چکسلواکی، اینکوارات^[100] فرماندار اتریش و ژنرال بورس رئیس ستاد ارتش آلمان. این افراد اسیر جنگی محسوب می‌‌شدند و اعدامشان بر حسب قوانین بین‌‌المللی نامشروع بود.

یعنی با روندهای قضایی تازه‌‌ابداع‌‌شده‌‌ای به ارتکاب جرایمی که همان‌‌جا برای اولین بار جرم قلمداد می‌‌شد متهم شدند و بدون این که بتوانند در روند قضایی و دفاع از خود دخالتی کنند، مجازات شدند. همه‌‌ی جنایت‌‌هایی که نازی‌‌های حاضر در دادگاه مرتکب شده بودند (کشتار مردم غیرنظامی، اعدام و شکنجه‌‌ی مخالفان، آغاز به جنگ، تصرف کشورهای کوچک بی‌‌طرف، غارت منابع اقتصادی و…) توسط محاکمه‌‌گران هم انجام شده بود و در برخی موارد شدتی بیشتر هم داشت. در ضمن سپهبدهای آلمانی به خاطر «دسیسه برای تصرف لهستان» محکوم به اعدام شدند که از همدستانشان در این دسیسه یعنی شوروی هیچ اسمی در میان نبود و برخی از همین سپهبدهای روسی در میان قاضی‌‌ها حضور داشتند. چون متفقین هنوز در این زمان فرایند مغزشویی‌‌شان را در اروپا آغاز نکرده بودند و ممکن بود مقبره‌‌ی ایشان توسط هواداران متحدین گرامی داشته شود، جسدهایشان را هم در گورهای مخفی و بدون نام و نشان به خاک سپردند.

در ۱۳۴۳ طبق تصمیم کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی خروشچف^[101] نخست‌‌وزیر آن کشور از سمت خود برکنار شد و به جای وی آلکس کاسیگین^[102] به نخست‌‌وزیری انتخاب شد. در 1328 با اعلام آتش‌‌بس حزب کمونیست یونان به رهبری نیکوس زاخاریادیس^[103] جنگ داخلی در این کشور پایان یافت. در ۱۳۴۳ هم چین اولین بمب اتمی‌‌اش را آزمایش کرد.

در این روز به سال ۱۳۴۷ دو ورزشکار سیاهپوست آمریکایی –تامی اسمیت^[104] و جان کارلوس^[105]– چون در بازی‌‌های مقدماتی المپیک نماد «قدرت سیاه» – نشانه‌‌ی مبارزان برابری نژادی در آمریکا – را نمایش داده بودند، از تیم ملی آمریکا اخراج شدند. در ۱۳۷۲ تظاهرات نیروهای چپ‌‌گرای مخالف نئونازی‌‌ها در کنت^[106] انگلستان وقتی پلیس مانع حمله‌‌شان به مقر حزب ناسیونالیست بریتانیا شد، به شورش دگردیسی یافت و با غارت مغازه‌‌ها و اعمال خشونت همراه شد. در ۱۳۷۷ آگوستو پینوشه^[107] در لندن دستگیر شد و برای محاکمه به مقامات قضایی تسلیم شد.

شارلوت برونته

تامی اسمیت و جان کارلوس

همچنین در این روز (1248) «غول کاردیف^[108]» که مشهورترین شایعه‌‌ی ساختگی آمریکاست کشف شد. ماجرا از وقتی شروع شد که چند کارگر که در کاردیف مشغول حفر چاه بودند به فسیل پیکری انسان‌‌وار برخوردند که ۲/۳ متر قد داشت. بعدتر معلوم شد که صاحب این مزرعه که طبیعی‌‌دانی کافرپیشه به اسم جرج هال^[109] بود، پس از بحثی داغ با کشیش متدیست محله‌‌شان درباره‌‌ی حقیقی بودن یا نبودن غول‌‌ها در کتاب مقدس (سفر پیدایش، باب ۶، آیه‌‌ی ۴) تصمیم گرفته چنین شایعه‌‌ای درست کند. او با صرف ۲۶۰۰ دلار (برابر با ۴۶ هزار دلار امروز) سفارش ساخت تندیس مردی را داد و آن را با ابزارهای گوناگون طوری دستکاری کرد که قدیمی و فرسوده به نظر برسد. بعد هم آن را در مزرعه‌‌ی خود دفن کرد و یک سال بعد عده‌‌ای را استخدام کرد تا آنجا چاهی بکنند. بعد وقتی پیکره کشف شد (تصویر زیر)، چادری آنجا زد و آن را در ازای ۲۵ سنت (و بعدتر ۵۰ سنت) در معرض تماشای عموم گذاشت. کار این پیکره چندان بالا گرفت که کشیشان بر سر منبر از آن همچون دلیلی بر حقانیت کتاب مقدس نام می‌‌بردند. هال در نهایت این تندیس را در ازای ۲۳ هزار دلار (برابر با ۴۳۶ هزار دلار امروز!) فروخت و کمی بعد که خریداران پول کافی از نمایشش به دست آوردند، به رسانه‌‌ها اعلام کرد که همه چیز جعلی بوده است.

چندین رخداد متنوع فرهنگی و اجتماعی هم در این روز واقع شده است. در ۱۱۴۳ ادوارد گیبون^[110] گروهی از راهبان را دید که در معبد ژوپیتر رم سرودهای دینی می‌‌خوانند و این انگیزه‌‌ای شد تا سقوط و انحطاط امپراتوری روم^[111] را بنویسد. در ۱۲۱۳ بنای تاریخی وست‌‌مینستر^[112] در لندن در اثر آتش‌‌سوزی با خاک یکسان شد، در ۱۲۲۰ دانشگاه ملکه^[113] در اونتاریوی کانادا تأسیس شد و در ۱۲۲۵ ویلیام مورتون^[114] برای اولین بار کارکرد بیهوش‌‌کننده‌‌ی اتر را در بیمارستان عمومی ماساچوست نمایش داد. در ۱۲۲۶ شارلوت برونته^[115] رمان جین ایر^[116] را در لندن منتشر کرد.

ویلیام مورتون هنگام نمایش اثر اتر

کارتون فندق ساحلی

یک رخداد جالب توجه هم در 1267 اتفاق افتاد و آن نامه‌‌ای بود که «از جهنم» فرستاده شد (تصویر زیر). این نامه را احتمالاً جک سلاخ^[117] قاتل مرموز زنان انگلیسی ارسال کرده بود. در آن دوران جنایت‌‌های جک سلاخ افکار عمومی را سخت درگیر کرده بود و از این رو بیش از هزار نامه‌‌ی جعلی به اسم او به دفتر پیگیری جنایت‌‌ها فرستاده شده بود. اما این یکی احتمالاً واقعی بود. نامه با عبارت «(فرستاده شده) از جهنم» شروع می‌‌شد و غلط‌‌های دستوری و املائی فراوان داشت. به همراهش نیمی از یک کلیه‌‌ی انسان ضمیمه شده بود و در نامه ادعا شده بود که نویسنده نیمه‌‌ی دیگرش را خورده است!

در ۱۲۸۶ شرکت مارکُنی^[118] برای اولین بار مخابرات بی‌‌سیم در دو سوی اقیانوس آتلانتیک را ممکن ساخت. در ۱۲۹۵ مارگارت سنگر^[119] اولین کلینیک خانواده را در راستای برنامه‌‌های بهنژادی در آمریکا تأسیس کرد. در ۱۳۱۰ آل کاپون^[120] به خاطر نپرداختن مالیات محکوم شد، در ۱۳۲۲ خط راه‌‌آهن برمه-تایلند تکمیل شد. در ۱۳۲۳ والی والروس^[121] برای اولین بار در کارتون «فندق ساحلی^[122]» شخصیت وودی وودپکر^[123] را معرفی کرد.

آل کاپون

یاسوناری کاواباتا

در ۱۳۲۹ رمان شیر، جادوگر و کمد لباس^[124] به قلم سی اس لویس^[125] منتشر شد و شکل‌‌گیری مجموعه‌‌ی سالنامه‌‌ی نارنیا^[126] را رقم زد، در ۱۳۴۷ یاسوناری کاواباتا^[127] اولین ژاپنی‌‌ای شد که نوبل ادبیات گرفت (تصویر روبرو). در ۱۳۵۲ هنری کیسینجر^[128] و له دوک تو^[129] و در ۱۳۶۳ دزموند توتو^[130] جایزه‌‌ی نوبل صلح را بردند.

در ۱۳۷۴ رحیمه بانو که دختری دو ساله در روستایی در بنگلادش بود، آخرین انسانی است که به ویروس آبله مرغان کشنده^[131] مبتلا شد. این مرض پس از آن ریشه‌‌کن شد. در ۱۳۵۷ کارلوس وویتیلا^[132] لهستانی با نام پاپ ژان پل دوم^[133] رهبری کلیسای کاتولیک را بر عهده گرفت و اولین پاپ غیرایتالیایی پس از چهارصد و پنجاه سال شد. کتابخانه‌‌ی اسکندریه هم به یاد نهاد مشابهی که رومی‌‌ها و سزار دو هزار پیش آن را سوزانده بودند، در سال ۱۳۸۱ در این شهر گشایش یافت.

Karl Kautsky 01.jpg

کائوتسکی

Edward Emily Gibbon.jpg

گیبون

Noah Webster pre-1843 IMG 4412 Cropped.JPG

نوح وبستر

بیست و چهارم مهر روز تولد تیمورخان^[134] امپراتور مغول سلسله‌‌ی یوآن^[135] در چین (۶۴۴)، اوانجلیستا توریچلی^[136] فیزیکدان و ریاضیدان ایتالیایی (۹۸۷)، نوح وبستر^[137] لغتنامه‌‌نویس (۱۱۳۷)، کارل کائوتسکی^[138] روزنامه‌‌نگار و نویسنده‌‌ی مارکسیست (۱۲۳۳)، داوید بن‌‌گوریون^[139] اولین نخست‌‌وزیر اسرائیل (۱۲۶۵)، و رودرا محمد شهیدالله شاعر بنگالی (۱۳۳۵) بوده است و گیورگی پوتمکین^[140] ژنرال روس به سال ۱۱۷۰ و نورودوم سیهانوک آخرین شاه و اولین نخست وزیر کامبوج به سال ۱۳۹۱ در این روز درگذشته‌‌اند.