ماه تیر: بیست‌و‌هشتم تا سی‌و‌یکم

ماه تیر: بیست‌و‌هشتم تا سی‌و‌یکم

بیست و هشتم تیر

در تاریخ ایران‌زمین بیست و هشتم تیرماه به ویژه از آن رو اهمیت دارد که سالگرد نبرد آنکارا به سال ۷۸۱ هجری خورشیدی است، که در آن امیر تیمور گورکانی بر بایزید اول عثمانی غلبه کرد. تیمور هرچند می‌توانست بخشی از آناتولی را با این پیروزی به قلمرو خود بیفزاید، چنین نکرد و بایزید را که از در اطاعت و سرسپردگی درآمده بود، در مقام خود ابقا کرد. پس از رویگردانی از دشت‌های روسیه به دنبال غلبه بر اردوی زرین، این دومین تصمیم سرنوشت‌ساز تیمور بود که باعث شد بذر دولت عثمانی در آناتولی باقی بماند و بعدها به امپراتوری بزرگ رقیب ایران تبدیل شود.

Related image

نابودی محله سان لورنزوی رم با بمباران آمریکایی‌ها

Bristol MMB 43 SS Great Britain.jpg

کشتی اس اس بریتانیای کبیر

این روز در تاریخ قدیم و جدیدمان با پیروزی‌های جنگاوران شرقی آغاز و با فتح غربی‌ها پایان می‌یابد. در ۳۷۷ ارتش فاطمی‌های مصر قوای بیزانس را شکست دادند و آپامیا^[1] در سوریه‌ی امروز را فتح کردند. همچنین در این روز (۱۳۳۰) ملک عبدالله اول، شاه اردن، وقتی در اورشلیم در نماز جمعه حضور یافته بود توسط یک فلسطینی به قتل رسید. در ۱۳۵۵ هم شورشیان ساندینیستا^[2] دولت سوموزا^[3] را در نیکاراگوآ سرنگون کردند. در ۱۳۷۵ هم ببرهای تامیل^[4] به پایگاهی نظامی در مولای‌تیوو^[5] حمله کردند و همه‌ی ۱۲۰۰ سرباز آن را کشتند.

با این همه نباید رخدادهای این روز را به جنگ و خونریزی منحصر دانست. در ۱۱۸۶ ژوزف نیکِفور نیِپکه^[6] با نمایش اولین موتور درون‌سوز بر یک قایق موتوری در باربر ناپلئون مجوز ساخت آن را به نام خود به دست آورد، در بیست و هشتم تیرماه سال ۱۲۱۱ انجمن پزشکان بریتانیا تأسیس شد، در ۱۲۲۲ کشتی بخاری اس اس بریتانیای کبیر به آب انداخته شد که بزرگ‌ترین کشتی جهان در زمان خود بود و اولین کشتی آهنی پره‌دار اقیانوس‌پیما به حساب می‌آمد. در ۱۲۷۹ اولین خط متروی پاریس آغاز به کار کرد ودر ۱۲۸۲ کمپانی فورد^[7] اولین خودرو را به خارج از آمریکا صادر کرد. در ۱۳۶۰ هم در جریان دیدار میان میتران^[8] و ریگان^[9] طرف فرانسوی فاش کرد که پرونده‌ای به نام «دفتر بدرود^[10]» نشان می‌دهد دولت شوروی مشغول دزدیدن فناوری پیشرفته‌ی آمریکایی‌هاست. در ۶۶۹ ادوارد اول^[11] شاه انگلستان دستور داد سربازانش همه‌ی یهودیان را از قلمروش بیرون کنند. در نتیجه شانزده هزار یهودی از خانه‌هایشان رانده شدند.

Vladimir Mayakovsky 1924.jpg

ولادیمیر مایاکوفسکی

بیست و هشتم تیر زادروز نامداران بسیاری است. در میان ایرانی‌تباران مهم‌تر از همه محمد بخاری محدث و دانشمند ایرانی (۱۸۹) است، ایمانوئل هرمان فیشته^[12] فیلسوف آلمانی (۱۱۷۵)، خواجه نظام‌الدین دومین رئیس‌جمهور پاکستان (۱۲۷۳)، ادگار دگا^[13] نقاش فرانسوی (۱۲۱۳)، ولادیمیر مایاکوفسکی^[14] شاعر بلشویک روس (۱۲۷۲)، و هربرت مارکوزه^[15] فیلسوف آلمانی (۱۲۷۷) نیز در این روز زاده شده‌اند.

Herbert Marcuse in Newton, Massachusetts 1955.jpeg

مارکوزه

ادگار دگا

Khawaja Nazimuddin of Pakistan.JPG

خواجه نظام‌الدین

Rhee Syng-Man in 1956.jpg

سینگ‌مان ری

رفتگان این روز هم عبارت‌اند از پترارک^[16] ادیب ایتالیایی (۷۵۳)، آندری مارکوف^[17] ریاضی‌دان روس (۱۳۰۱)، پانچو ویلا^[18] انقلابی مکزیکی (۱۳۰۲)، سینگ‌مان ری^[19] اولین رئیس‌جمهور کره‌ی جنوبی (۱۳۴۴)، خسرو شکیبایی هنرپیشه‌ی ایرانی (۱۳۸۷) و محمد حسن گنجی جغرافی‌دان و آب و هواشناس (۱۳۹۱).

پانچو ویلا

بیست و نهم تیر

محاصره و نابودی اورشلیم، نقاشی مربوط به سال ۱۵۰۴ م.

پیاده‌ شدن ژاپنی‌ها در دژ بوسان

این روز با درگیری ایران با نیروهای غارتگر خارجی مصادف بوده است. در ۲۹ تیر ۱۲۷۲ شیلات شمال ایران به استفان لیانازوف سرمایه‌دار روسی واگذار شد، در ۱۳۰۸ سید حسن تقی‌زاده والی خراسان به وزیرمختاری دربار لندن منصوب شد، در ۱۳۶۲ عملیات والفجر ۲ آغاز شد و چهار سال بعد از آن (۱۳۶۶) در همین روز قطعنامه‌ی ۵۹۸ شورای امنیت برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق تصویب شد.

در تاریخ جهان باستان این روز با سقوط شهر اورشلیم در برابر نیروهای رومی مصادف است. در سال ۷۰ میلادی سردار رومی تیتوس^[20] و سپاهیانش حصار اورشلیم را شکافتند و به شهر وارد شدند و به کشتار مردم روی آوردند. در ۹۷۱ هجری خورشیدی هم تویوتومی هیده‌یوشی^[21] و سپاهیان ژاپنی به کره حمله کردند و پیونگ‌یانگ را گرفتند. هرچند نتوانستند در دراز مدت آنجا را نگه دارند.

نبرد آنکارا میان ارتش تیموری و عثمانی‌های برهنه

در قرن چهاردهم خورشیدی چندین رخداد سیاسی مهم در بیست و نهم تیرماه رخ داده است. در ۱۳۲۰ استالین^[22] با ادغام دو وزارتخانه‌ی امنیت ملی و امور داخلی سیستم امنیتی مخوف ان.کا.و.د.^[23] را ساخت و ریاستش را به لاورنتی بریا^[24] سپرد و این همان است که بعدتر به کا.گ.ب.^[25] تبدیل شد. در ۱۳۲۳ هیتلر از سوءقصد سپهبدهایش به رهبری کلاوس فون اشتفنبرگ^[26] جان سالم به در برد، و در ۱۳۳۹ سیری‌ماوو باندارانایکا^[27] نخستین رئیس دولت زنی شد که با انتخابات به قدرت می‌رسید. او در این روز به عنوان نخست وزیر سریلانکا انتخاب شد. در ۱۳۷۸ هم دولت چین تعقیب و شکنجه‌ی پیروان فرقه‌ی فالون گونگ^[28] را آغاز کرد و در ۱۳۹۴ آمریکا و کوبا روابط دیپلماتیک خود را پس از پنج دهه از سر گرفتند.

مراسم تحلیف باندارانایکا

هیتلر محل سوءقصد به خودش را به موسولینی نشان می‌دهد

این روز با چندین نوآوری فنی و اجتماعی هم مصادف بوده است. از سویی در ۱۲۲۷ اولین کنوانسیون حقوق زنان که روز پیشش آغاز شده بود در نیویورک خاتمه یافت و از سوی دیگر این روز برای فناوری فضاپیمایی هم فرخنده بوده، چون در ۱۳۴۸ آپولو یازده^[29] بر سطح ماه نشست و نیل آرمسترانگ^[30] فضانورد آمریکایی نخستین انسانی شد که بر سطح ماه گام نهاد و در ۱۳۵۵ فضاپیمای بی‌سرنشین آمریکایی وایکینگ ۱^[31] بر سطح بهرام نشست. اما فناوری سویه‌های تیره‌ای هم دارد. چنان که در ۱۳۵۶ سیا به حکم قانون آزادی اسناد دولتی مدارکی را منتشر کرد که نشان می‌داد آزمایش‌هایی غیرانسانی برای کنترل ذهن بر زندانیان و بیماران انجام می‌شده است. این آزمایش‌ها که از آن هنگام تا به امروز دستمایه‌ی تولید فیلم‌ها و داستان‌های فراوانی شده به سودای مقابله با آزمایش‌های مشابه روس‌ها انجام می‌شد و انجام کارهایی غیرانسانی و وحشتناک را بر زندانیان و بیماران بستری شده در تیمارستان‌ها روا می‌دانست.

زاده‌شدگان این روز در ابتدای کار به ویژه از دید ایرانیان بسیار بدنام و منفور بوده‌اند، اما هرچه پیشتر می‌آییم وضعیتشان بهتر می‌شود!

در سال ۳۵۶ پیش از میلاد اسکندر مقدونی زاده شد، و در سال ۲۶ هجری خورشیدی نوبت به یزید بن معاویه رسید. بعد در ۶۸۳ نوبت به پترارک^[32] نویسنده‌ی ایتالیایی رسید و از اینجا به بعد دیگر شخصیت‌های بزرگ و خوشنامی در این روز زاده شدند. در ۱۱۳۳ آنتوان دستوت دو تراسی^[33] فیلسوف فرانسوی و در ۱۱۸۳ ریچارد اوون^[34] زیست‌شناس و دیرین‌شناس انگلیسی زاده شدند، و بعد از آن‌ها گرگور مندل^[35] کاشف چک قوانین ژنتیک (۱۲۰۱)، مارشال مک لوهان^[36] جامعه‌شناس کانادایی (۱۲۹۰) و ‌فرانتس فانون^[37] نویسنده‌ی فرانسوی (۱۳۰۴) قرار می‌گیرند.

درگذشتگان نامدار این روز هم عبارت‌اند از: محمد بن علی ابن مقله شیرازی وزیر و خوشنویس و نقاش ایرانی (۳۱۹)، اوشین^[38] شاه ارمنی کیلیکیه (۶۹۹)، گولیلمو مارکنی^[39] مخترع ایتالیایی (۱۳۱۶) و پل والری^[40] شاعر فرانسوی (۱۳۲۴).

Marshall McLuhan.jpg

مارشال مک لوهان

سی‌ام تیر

سی‌ام تیر با نخستین نمونه‌ی تاریخی از تخریب عمدی آثار تاریخی مصادف است. در چنین روزی به سال ۳۵۶ پیش از میلاد معبد آناهیتای شهر اِفسوس^[41] واقع در استان ایونیه‌ی هخامنشی که یکی از عجایب هفتگانه‌ی جهان باستان بود و یونانیان آن را به یکی از ایزدبانوان همتای ناهید در فرهنگ خویش (آرتمیس یا دیانا) منسوب می‌کردند، به دست مردی یونانی به نام هِروستراتوس^[42] در آتش سوخت. انگیزه‌ی این آتش‌افروز آن بود که نامی از خود در تاریخ به جا بگذارد. اهالی افسوس بعد از اعدام او قرار گذاشتند هیچکس نامش را بر زبان نیاورد. ولی تئوپومپوس^[43] و بعد از او استرابو^[44] نامش را آوردند و ما هم اینجا می‌آوریم، با این قصد که ناسزایی نثارش کنیم که همانا او پدر جد همه‌ی بی‌فرهنگ‌هایی است که آثار تاریخی را خراب می‌کنند و بر رویش یادگاری می‌کَنند!

در دوران معاصرمان این روز با خیزش مردمی و تظاهرات گسترده‌ی مردم ایران در هواداری از نهضت ملی شدن صنعت نفت مصادف است. در سال ۱۳۲۹ پنجاه هزار نفر از مردم مشهد با این انگیزه راهپیمایی کردند و درست یک سال بعد در ۱۳۳۰، وقتی مصدق از قدرت کنار زده شد و قوام جانشینش شد، مردم تهران در مقیاسی بزرگ‌تر چنین کردند و در نتیجه قوام سرنگون و بار دیگر مصدق در مقام صدارت استوار شد. جالب آن که درست یک سال بعد جبهه‌ی مخالفان مصدق انسجامی یافت و در ۱۳۳۱ سرلشکر فضل‌الله زاهدی که نخست از هواداران مصدق بود پس از پایان تحصنش در مجلس به رهبری مخالفانش رسید.

بازسازی معبد ناهید افسوس

رخدادهای دیگر این روز در مقیاس جهانی پراکنده اما جالب توجه بوده‌اند. در ۱۲۴۴ دو هفت‌تیرکش در بازار اسپرینگ‌فیلد^[45] میسوری با هم دوئل کردند و یکی دیگری را کشت. این اولین نمونه‌ی ثبت شده از دوئل با هفت‌تیر کلاسیک آمریکایی است. این رسم هفت‌تیرکشی به سرعت با راهزنی هم پیوند خورد و در نتیجه هشت سال بعد در همین روز (۱۲۵۲) جس جیمز^[46] و دسته‌ی راهزنان همراهش در آدِیر^[47] در ایالت آیوا اولین دستبرد به قطار را انجام دادند. واقعه‌ی دیگر مهم در این روز عبارت‌اند از آن که در ۱۳۴۹ سد اَسوان پس از یازده سال در مصر ساخته شد.

Jesse james portrait.jpg

جس جیمز

$G:\pix\projects\west\Bundesarchiv_Bild_146-1984-079-02,_Führerhauptquartier,_Stauffenberg,_Hitler,_Keitel.jpg$

اشتفنبرگ (گوشه‌ی چپ) در کنار هیتلر

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از ابن انباری فقیه و محدث نامدار ایرانی که سه شنبه روزی به سال ۴۹۸ زاده شد و همچنین ارنست همینگوی^[48] داستان‌نویس آمریکایی (۱۲۷۸) و و کَت استیوِنس^[49] خواننده که به اسلام گروید و نام خود را یوسف اسلام (۱۳۲۷) گذارد. روز پنجشنبه سی تیر سال ۳۴۲ هجری خورشیدی هم علی بن اسحاق بن خلف زاهی شاعر پرآوازه‌ی تازی‌گوی ایرانی درگذشت که احتمالاً از اهالی روستای زَه درحوالی نیشابور بوده و به خاطر مدح‌هایش از امامان شیعه شهرت دارد. در همین روز به سال ۱۳۲۳ کلاوس فون اشتفنبرگ^[50] قهرمان جنگی آلمان‌ها به جرم کوشش برای ترور هیتلر اعدام شد.

Yusuf Islam BBC2 Folk Awards.jpg

یوسف اسلام

Photo of Neil Armstrong, July 1969, in space suit with the helmet off

نیل آرمسترانگ

سی و یکم تیر

این روز به ویژه برای ایران شرقی روزی پرماجرا بوده است. یک رخداد قدیمی در ایران غربی آن بود که در ۲۱۷ هجری خورشیدی افشین سپهسالار عباسی در نبرد آنزِن بر ارتش بزرگ‌ترِ روم شرقی به رهبری امپراتور تئوفیلوس^[51] غلبه کرد و او را فراری داد. اما پس از هزار سال ورق برگشت و ایرانیان در مرزهای شرقی‌شان در وضعیت دفاعی قرار گرفتند. در ۱۲۱۸ بارون کیان^[52] انگلیسی غزنه را گرفت و دوست‌محمدخان و پسرش را به بامیان و بخارا فراری داد. در ۱۲۵۷ نوبت به روس‌ها رسید که به زور هیئتی نظامی را برای مقابله با شیرعلی‌خان به کابل فرستادند. در نتیجه چمبرلن^[53] انگلیسی هم چهل هزار سرباز را در سه ستون به استان ایرانی هرات یا همان افغانستان امروزین گسیل کرد. دو سال بعد در ۱۲۵۹ عبدالرحمن‌خان از محمد ایوب‌خان در نزدیکی قندهار شکست خورد و به ایران گریخت و نیروهای فاتح غلزایی‌های مغلوب را به شمال کوچاند که با درانی‌ها همسایه شدند. در ۱۲۶۸ هم میرزا ملکم‌خان امتیاز لاتاری را به دست آورد. در ۱۳۶۷ چند روز پس از اعلام آتش‌بس و پذیرش قطعنامه‌ی ۵۹۸ شورای امنیت از سوی ایران، روستاهای کردنشین زرده، نساردیره در گیلانغرب و چند روستای دیگر در استان کرمانشاه در بامداد روز ۳۱ تیر به دست ارتش بعث عراق بمباران شیمیایی شدند و صدها نفر جان خود را از دست دادند و بسیاری دیگر زخمی شدند. در تاریخ جدیدمان نیز باید به آخرین روز تیرماه سال ۱۳۸۲ اشاره کرد، چون در این روز ‌گروهی از تکاوران آمریکایی به کاخ صدام در بغداد حمله کردند و دو پسر دیوانه و خونخوارش عُدَی و قُصَی را به قتل رساندند.

نبرد انزان

در سایر نقاط جهان هم این روز به نسبت پرتلاطم بوده است. در ۱۰۸۵ با تصویب مجلس انگلستان و اسکاتلند این دو کشور در هم ادغام شدند و دولت بریتانیای کبیر را پدید آوردند، در ۱۳۲۳ کمیته‌ی ملی آزادی‌بخش لهستان مانیفستی صادر کرد و اعلام کرد که رهبرانش کمونیست هستند و نظامی کمونیستی در لهستان حاکم خواهد شد و در ۱۳۲۵ یک گروه تروریستی صهیونیست به نام ایرگون^[54] در هتل شاه‌داود در اورشلیم بمبی منفجر کردند و در نشستی از وزیران و رهبران نظامی فلسطینی در آن برقرار بود ۹۱ نفر را به قتل رساندند. در ۱۳۵۶ هم دنگ شیائوپینگ^[55] در چین به قدرت رسید و در ۱۳۸۷ رام باران یاداو^[56] اولین رئیس‌جمهور نپال شد. در ۱۰۲۴ هم دورگون^[57] امپراتور دودمان چینگ^[58] در چین فرمان داد همه‌ی مردان به سلک قوم مانچو^[59] موی پیشانی‌شان را بتراشند و در مقابل از پشت موهایشان را بلند کنند.

لحظه‌ی انفجار هتل شاه داود

این روز با ترابری و سفر هم تقارنی دارد. دلیلش هم آن است که در ۱۲۷۳ ‌اولین مسابقه‌ی موتورسواری در فرانسه بین شهرهای پاریس و روئن برگزار شد. برنده‌ی این مسابقه کنت ژول آلبر دو دیون^[60] بود که جایزه‌اش را به کسی دیگر دادند!

در ۱۳۰۶ اولین برنامه‌ی شرکت خبرپراکنی هند در بمبئی پخش شد و در ۱۲۸۲ شرکت فورد اولین خودروی خود را فروخت. در همین روز به سال ۱۲۳۵ کامران‌میرزا پسر ناصرالدین‌شاه زاده شد و این دقیقاً بیست و چهارمین سالگرد درگذشت ناپلئون دوم^[61] (۱۲۱۱) بود. حدود هفتاد سال پیش از پسران صدام، یکی از همکارانشان به نام جان دیلینگر^[62] که گانگستر آمریکایی سرشناسی بود در ۱۳۱۳ به قتل رسید! در ۱۳۳۴ هم احمد قوام سیاستمدار و نخست وزیر دوره قاجار و پهلوی درگذشت.

John Dillinger mug shot.jpg