ماه خرداد: سیزدهم تا شانزدهم

ماه خرداد: سیزدهم تا شانزدهم

سیزدهم خرداد

سیزدهم خردادماه در ایران بیشتر به خاطر کسانی که در این روز درگذشته‌اند اهمیت دارد. در تاریخ معاصرمان مهدعلیا، مادر ناصرالدین‌شاه (۱۲۵۲)، امیر اکرم خویشاوند مادری رضاشاه که چهارراهی در تهران به نام اوست (۱۳۱۰) و افسر ارتش و مشاور معتمد رضا شاه بود و امام خمینی (۱۳۶۸) در این روز درگذشته‌اند. گذشته از این درگذشت‌ها، رخداد سرنوشت‌ساز و مهمی در این روز در ایران‌زمین رخ نداده است.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\تشییع جنازه خمینی.jpg$

درگذشت امام خمینی

در سطح جهانی اما این روز با درگیری‌ها و جنگ‌های فراوان همراه بوده که بخش عمده‌ی آن‌ها هم استعمارگرانه و زورگویانه بوده است. قدیمی‌ترینشان در سیزدهم خرداد ۳۵۰ میلادی رخ داد و آن زمانی بود که نِپوتیانوس^[1]، که یکی از اعضای خاندان کنستانتین^[2] بود، ادعای تاج و تخت کرد و در رأس سپاهی از گلادیاتورها وارد رم شد و قدرت را برای مدتی کوتاه به دست گرفت. در ۱۲۶۴ واپسین نشانه‌های مقاومت سرخپوستانی که با مهاجمان سپیدپوست می‌جنگیدند در شمالی‌ترین نقاط این قاره فرو خفت. در سیزدهم خرداد این سال خرس بزرگ، رئیس قبیله‌ی کری، پس از شکست از پلیس دولتی کانادا ناگزیر به فرار شد. این واپسین درگیری نظامی در خاک کانادا بود. کمی بعدتر آمریکایی‌ها هم کشتار و پاکسازی جمعیت‌های سرخپوست را به پایان رساندند و بخشی از آن به خاطر قانون دفاع ملی بود که در همین روز در ۱۲۹۵ تصویب شد و ارتش این کشور را به ۴۵۰ هزار نفر افزایش داد. حدود یک قرن بعد که از بومیان جز شماری معدود باقی نمانده بود، وجدان جمعی فرزندان همین کشتارگران برانگیخته شد و در این راستا بود که در همین روز به سال ۱۳۷۱ دولت استرالیا حق بومیان این کشور بر زمین‌هایشان را به رسمیت شمرد، که البته دیگر در این مقطع شمار چندانی نداشتند. در ۱۳۹۱ هم حسنی مبارک که در جریان بهار عربی از قدرت افتاده بود، به حبس ابد محکوم شد.

سیزدهم خرداد با جنگ‌ها و کشمکش‌های سیاسی نیز مصادف بوده است. در ۱۳۱۹ نیروی هوایی آلمان (لوفت‌وافه^[3]) پاریس را بمباران کرد و نبرد دونکرک^[4] با پیروزی آلمان پایان یافت. موازی با این رخدادها، فرانتس رادِه‌ماخر^[5] در همین روز در ادامه‌ی ایده‌ی تئودور هرتسل^[6] پیشنهاد کرد ماداگاسکار به سرزمینی یهودی‌نشین تبدیل شود. در دوران ما هم در سال ۱۳۸۴ مونته‌نگرو اعلام استقلال کرد و پس از جنگ داخلی مهیبی بالاخره از صربستان جدا شد.

گذشته از کشمکش‌های سیاسی، این روز با رخدادهای دینی و خشونت‌های تعصب‌آمیز قومی هم پیوند دارد. در سال ۵۱۹ خورشیدی پیتر آبِلار ^[7]دانشمند فرانسوی به جرم بدعت دینی محاکمه و محکوم شد، در ۱۰۷۱ اولین متهم جادوگری در شهر سالم^[8] در آمریکا، که زنی بود به نام بریجت بیشاپ^[9]، به خاطر ارتباط غیرشرعی با شیطان به مرگ محکوم شد و هشت روز بعد به دار آویخته شد، در ۱۲۱۸ لین تسو هسو ۲/۱ میلیون کیلو تریاک را که از بازرگانان انگلیسی مصادره شده بود سوزاند. دولت انگلستان به خاطر مقاومت چینیان در برابر معتاد نشدن به این سرزمین لشکرکشی کرد و جنگ تریاک آغاز شد.

نمونه‌ی کت‌های زوت

این خشونت‌ها تنها به نیم‌کره‌ی غربی مربوط نمی‌شود. در دوران ما به سال ۱۳۶۳ ارتش هند در جریان عملیات ستاره‌ي آبی^[10] به معبد هرمندیر صاحب^[11] که بخشی از معبد طلایی سیک‌ها در امریتسار^[12] است حمله کرد و تا سه روز بعد به سرکوب مقاومت مردمی ادامه داد. در این واقعه بیش از پنج هزار تن کشته شدند. پنج سال بعد نوبت چینی‌ها رسید و در ۱۳ خرداد ۱۳۶۸ ارتش چین برای راندن معترضان از تیان‌آن‌من پس از هفت هفته تظاهرات مردمی وارد میدان شد.

در عین حال سیزدهم خرداد روز به انجام رسیدن طرح‌های توسعه‌گرایانه نیز هست. در ۱۲۶۸ خط راه‌آهن بیناقاره‌ای کانادا تکمیل شد و در همان روز اولین خط انتقال برق طولانی در آمریکا راه‌اندازی شد و پورتلند در اورگون را به نیروگاهی در فاصله‌ی ۲۳ کیلومتری متصل کرد. در ۱۳۴۴ هم ناسا اولین سفر فضایی چندروزه‌اش را در قالب پرتاب جمینی-۴^[13] انجام داد و اد وایت^[14] اولین فضانورد آمریکایی شد که در فضا راهپیمایی کرد. این روز در ضمن سالگرد دو رخداد بی‌ربط اما جالب توجه دیگر هم هست؛ یکی آن که در ۱۳۲۹ موریس هرتسوک^[15] و لویی لاشنل^[16] برای نخستین بار از قله‌ی آناپورنا^[17] بالا رفتند و دیگر آن که در ۱۳۵۸ با انفجار چاه نفتی ایکستوک-۱^[18] در مکزیک سه میلیون بشکه (۴۸۰ هزار متر مکعب) نفت به اقیانوس نشت کرد.

در ۱۲۷۵ هم گوگلیمو (گولیلمو) مارکنی^[19] تلگراف بی‌سیم را به اداره‌ی ثبت اختراعات ارائه کرد و تحولی در فناوری رسانه پدید آورد.

زادگان ۱۳ خردادماه عبارت‌اند از: جیمز هاتن^[20] زمین‌شناس انگلیسی (۱۱۰۵)، فلیندرز پتری^[21] باستان‌شناس انگلیسی (۱۲۳۲)، تونی کرتیس^[22] هنرپیشه‌ی مشهور آمریکایی (۱۳۰۴)، و عیسی بن سلمان الخلیفه شاه دست‌نشانده‌ی انگلیسی‌ها بر بحرین (۱۳۱۲).

درگذشتگان این روز هم جدای از ایرانیان نامدار، عبارت‌اند از نیکولای کارامزین^[23] ادیب و مورخ روس (۱۲۰۵)، یوهان اشتراوس^[24] آهنگساز اتریشی (۱۲۷۸)، فرانتس کافکا^[25] (۱۳۰۳)، حسین بن علی شریف مکه و شاه دست‌نشانده‌ی انگلیسی‌ها در حجاز (۱۳۱۰)، ‌یالمار شاخت^[26] اقتصاددان نامدار نازی (۱۳۴۹)، روبرتو روسلینی^[27] کارگردان ایتالیایی (۱۳۵۶).

فرانتس کافکا

Image result for yalmar schacht

یالمار شاخت

$G:\pix\projects\west\Raúl_Castro,_July_2012_jpeg.jpeg$

رائول کاسترو

چهاردهم خرداد

این روز در ایران‌زمین با رخدادهای سیاسی جالب توجهی مقارن بوده است. روز سه شنبه ۱۴ خرداد ۱۲۸۵ در آستانه‌ی پیروزی جنبش مشروطه مظفرالدین‌شاه به صدراعظمش اتابک امین‌السلطان فرمانی نوشت و در آن خواست تا کسانی که فضولی و مداخله در امور دولتی می‌کنند تنبیه شوند. اما خود نیز در نهایت دل با مشروطه‌خواهان داشت و در همین مقطع زمانی فرمان مشروطه را خودش صادر کرد و اندکی بعد درگذشت. پس از او پسر مستبدش محمدعلی‌شاه به قدرت رسید که می‌کوشید بنای مشروطه‌خواهی را ویران کند. به همین خاطر در همین روز به سال ۱۲۸۸ علماي نجف تلگراف بسيار تندي به محمدعلي‌شاه مخابره نمودند و اعلام کردند كه از هيچ نوع اقدام عليه او فروگذار نخواهند كرد.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1300-1320\فرزندان محمد حسن میرزا (آخرین ولیعهد قاجار).png$

محمدحسن‌میرزا در میان فرزندانش در اروپا

یازده سال بعد در روز جمعه چهاردهم خرداد ۱۲۹۹ میرزا کوچک‌خان جنگلی در میان استقبال مردم رشت به این شهر وارد شد و اداره‌های دولتی را تصرف کرد. رئیس نظمیه‌ی شهر ماژور رکن‌الدین مختاری و رئیس ژاندارمری سرهنگ فتحعلی‌خان در برابر او مقاومت نکردند و اجازه دادند که بر رشت حاکم شود. دو سال بعد در ۱۳۰۱ محمدحسن‌میرزا ولیعهد از سفر فرنگ به ایران بازگشت و ایرانیان که از احمدشاه نفرتی یافته بودند با استقبالی باشکوه از او این نکته را نمایش دادند. ربع قرن بعد، پس از آمدن و رفتن رضاشاه، ملک‌الشعرای بهار به گروه مؤسسان انجمن ایرانی هواداران صلح پیوست که گروهی وابسته به حزب توده بود. او شعر «جغد جنگ» را به این مناسبت در همین روز به سال ۱۳۲۵ سرود. در دوران زندگی ما هم در این روز دو رخداد دیگر واقع شده است. یکی آن که در ۱۳۶۱ چهار دیپلمات ایرانی در جنوب لبنان توسط فالانژها ربوده و کشته شدند و دیگر آن که در ۱۳۶۸ آیت‌الله علی خامنه‌ای به رهبری ایران برگزیده شد.

چهاردهم خرداد در سطح جهانی با جنگ‌ها و فتح‌های فراوان همراه بوده است. در سال ۹۹۴ خورشیدی ایه‌یاسو توکوگاوا^[28] دژ اوزاکا^[29] را فتح کرد، در ۱۲۵۷ بر اساس عهدنامه‌ی قبرس دولت عثمانی قبرس را به انگلستان واگذار کرد اما حاکمیت اسمی‌اش را بر آنجا حفظ کرد و در ۱۲۹۹ به دنبال امضای عهدنامه‌ی تریانون^[30] در پاریس مجارستان ۷۱٪ خاک و ۶۳٪ جمعیتش را از دست داد. در ۱۳۰۷ ژانگ ژوئولین^[31] رئیس‌جمهور چین توسط ژاپنی‌ها ترور شد و به قتل رسید. در ۱۳۱۹ آلمانی‌ها کل اروپای قاره‌ای را تا شمال اسپانیا -که متحدشان بود- فتح کردند و انگلیسی‌ها در این روز تخلیه‌ی ۳۳۸ هزار سربازشان از بندر دونکرک را پایان دادند و در ۱۳۲۳ رم اولین پایتختی بود که متفقین فتحش کردند. در ۱۳۳۸ هم اولین دولت در سنگاپور تشکیل شد.

این روز در ضمن با پایان یافتن نظم‌ها و جریان‌های سیاسی هم مصادف بوده است. در ۱۳۶۸ تظاهرات میدان تیان‌آن‌من^[32] با دست‌کم ۲۴۱ کشته پایان یافت و به کلی سرکوب شد. جالب آن که درست در همین روز جنبش همبستگی در لهستان پیروز شد و این به معنای پایان سیطره‌ی حزب کمونیست در این کشور بود. در سال ۱۳۸۰ هم گیاناندرا^[33] آخرین شاه نپال بر تخت نشست.

کازانووا

$G:\pix\projects\west\لوکاچ.jpg$

لوکاچ

ویلهلم دوم

چهاردهم خرداد در ضمن با رخدادهای فرهنگی و اجتماعی دیگری نیز مصادف بوده است. یکی که به کلی به تصادفی طنزآمیز باز می‌گردد آن که در ۹۴۰ برج کلیسای جامع سنت پاول^[34] در لندن در اثر رعد و برق سوخت و دیگر هم بازسازی نشد. ناگفته نماند که در آن دوران صاعقه را نماد خشم خداوند قلمداد می‌کرده‌اند. دیگری آن که در ۱۱۶۲ برادران مونگولفیه^[35] نخستین پرواز بالون را به طور عمومی نمایش دادند. در ۱۲۹۱ ماساچوست اولین ایالت آمریکا بود که قانون حداقل دستمزد را تصویب کرد، در ۱۲۹۴ دانمارک به زنانش حق رأی داد و در چهاردهم خرداد ۱۲۹۶ اولین جایزه‌ی پولیتزر^[36] داده شد. در چهاردهم خرداد ۱۳۲۶ جورج مارشال^[37] هنگام سخنرانی در هاروارد اجرای طرح بازسازی کشورهای جنگزده را اعلام کرد که همان طرح مارشال است. در ایران نیز در ۱۳۴۸ زنان برای نخستین بار به مسند قضاوت نشستند.

کسانی که در این روز درگذشته‌اند از زادگان شهرت بیشتری دارند. در میانشان می‌توان از این نام‌ها یاد کرد: ویلیام هاروی^[38] زیست‌شناس انگلیسی (۱۰۳۶)، جیاکومو کازانووا^[39] عاشق‌پیشه و نویسنده‌ی نامدار ایتالیایی (۱۱۷۷)، اوهنری ادیب نامدار آمریکایی (۱۲۸۹)، ویلهلم دوم^[40] امپراتور آلمان (۱۳۲۰)، جورج لوکاچ^[41] نویسنده و فیلسوف کمونیست مجار (۱۳۵۰) و محمدعلی کلی (۱۳۹۵). در ضمن در ۱۳۳ خورشیدی بونیفاس^[42] مبلغ مسیحی آنگلوساکسون به دست کافران کشته شد.

پانزدهم خرداد

پانزدهم خردادماه در ایران‌زمین به ویژه به خاطر زادروزها و درگذشت‌هایش اهمیت دارد. مهم‌ترین رخداد در این میان آن است که یعقوب لیث سیستانی در چنین روزی به سال ۱۵۸ خورشیدی درگذشت. پیش از او یعقوب ادسایی رهبر مسیحیت شرقی که ساکن ایران‌زمین بود و در زمان کودکی و نوجوانی از شهروندان دولت ساسانی محسوب می‌شد، در ۸۷ هجری خورشیدی درگذشت. پس از او هم در دوران معاصر طارق عزیز وزیر امور خارجه عراق و همدست جنایت‌های صدام حسین در ۱۳۹۴ قالب تهی کرد.

Ya'qubfounderofSaffarid.jpg

یعقوب لیث صفاری

طارق عزیز در حال تقلید از کاسترو!

Related image

تقی رفعت

رخدادهای دیگر تاریخ معاصر ایران‌زمین عبارت‌اند از آغاز جنبش اسلامی امام خمینی به سال ۱۳۴۲ و آغاز جنبش دموکرات‌های آذربایجان که پیوندی با مارکسیست‌های روسی داشتند. در چنین روزی به سال ۱۲۹۵ تقی رفعت در تبریز نخستین شماره از مجله‌ی آزادیستان را منتشر کرد که نام تازه‌ای بود که شیخ محمد خیابانی برای آذربایجان ابداع کرده بود. هرچند حزب توده و مارکسیست‌های بعدی رفعت و مجله‌اش را تا حد تحریف بسیار تکریم کردند، اما تنها سه شماره از این مجله انتشار یافت و انتشار شماره‌ی چهارمش به خاطر سرکوب قیام خیابانی به دست مخبرالسلطنه هدایت منتفی شد و رفعت هم در همان گیر و دار بی آن‌که خطری واقعی متوجهش باشد خودکشی کرد.

در پانزدهم خرداد چند رخداد دینی مهم هم رخ داده است. در ۱۳۶۳ ایندیرا گاندی^[43] فرمان حمله به معبد زرین سیک‌ها در پنجاب را صادر کرد و شمار زیادی از سیک‌ها در این جریان به قتل رسیدند. حالا که بحث به شهیدان رسید این را هم اشاره کنیم که در همین پانزدهم خرداد سال ۱۳۶۸ بود که «مرد تانک» برای نیم ساعت در میدان تیان‌آن‌من جلوی یک تانک ایستاد و حرکت یک ستون تانک را متوقف کرد.

Image result for tank man

در این میان رخدادهای سیاسی و تحولات در ساخت قدرت هم در این روز فراوان رخ داده است. در ۱۲۱۱ مردم پاریس برای سرنگون کردن لویی فیلیپ شورش کردند، در ۱۲۲۸ دانمارک پادشاهی مشروطه شد. در ۱۲۴۱ بر اساس عهدنامه‌ی سایگون^[44] فرانسه جنوب ویتنام را تصرف کرد ولی چریک‌های تروئونگ دین^[45] به جنگ با استعمارگران ادامه دادند، در ۱۲۹۵ اعراب به تحریک انگلستان در برابر حاکمیت عثمانی شورش کردند. در ۱۳۴۷ سرحان سرحان^[46] فلسطینی رابرت کندی^[47] را در هتلی ترور کرد و کشت و در اولین سالگرد این واقعه (در ۱۳۴۸) کنفرانس بین‌الملل کمونیستی در مسکو آغاز به کار کرد.

بخشی از رخدادهای نظامی این روز هم با بمباران و کشتار مردم غیرنظامی پیوند خورده است. در ۱۳۲۰ چهار هزار نفر از شهروندان چونگ‌چینگ^[48] که در پناهگاه‌های شهر گرد آمده بودند به دنبال بمباران سنگین ژاپنی‌ها خفه شدند و مردند و دو سال بعد در ۱۳۲۲ هزار بمب‌افکن انگلیسی پنج هزار تن بمب را بر نورماندی فرو ریختند. این حمله‌ی ویرانگر مقدمه‌ی پیاده‌ کردن نیرو در اروپا بود و به کشتار هولناک شهروندان این منطقه منتهی شد. در ۱۳۴۶ هم جنگ شش‌روزه با حمله‌ی اسرائیل به فرودگاه‌های مصر و بمباران این مناطق آغاز شد.

بمباران چونگ‌چینگ و قربانیان غیرنظامی آن

وقایع مدنی و فرهنگی این روز هم برجسته و مهم بوده‌اند و تا حدودی با زنان پیوند برقرار می‌کند. در ۱۲۳۰ انتشار ده‌ماهه‌ی کلبه‌ی عمو توم^[49] به صورت پاورقی در روزنامه National Era آغاز شد و نوشتارهای بانو هریت بیچر استو^[50] موجی از مخالفت با ستم بر بردگان را در آمریکا ایجاد کرد. در ۱۲۷۵ هنری فورد^[51] اولین خودروی چهارچرخه‌ی گازوئیلی‌اش را آزمایش کرد و در ۱۳۲۸ اوراپین چای‌یاکان^[52] اولین نماینده‌ی مجلس زن تایلندی شد.

هریت بیچر استو

الویس پریسلی هنگام رقص مشهورش

در ۱۳۳۵ الویس پریسلی^[53] هنگام اجرای آواز Hound Dog به خاطر رقص باسن شهوت‌انگیزش شهرتی یافت. در ۱۳۶۰ نخستین نمونه‌های ابتلا به ایدز در کالیفرنیا تشخیص داده شد. در ۱۳۷۴ نخستین نمونه‌ی آزمایشگاهی از تراکم بوز-انشتین^[54] ایجاد شد و در ۱۳۸۲ بحران گرما در پاکستان و بخش‌هایی از هند دمای نقاطی را به پنجاه درجه رساند.

گذشته از ایرانیان نامداری که یاد کردیم، در این روز آدام اسمیت^[55] فیلسوف اسکاتلندی (۱۱۰۲)، پانچو ویلا^[56] انقلابی مکزیکی (۱۲۵۷)، فدریکو گارسیا لورکا^[57] شاعر اسپانیایی (۱۲۷۷)، آرام خاچاطوریان^[58] آهنگساز نامدار ارمنی (۱۲۸۲) و ادوین کربس^[59] بیوشیمیست آمریکایی (۱۲۹۷) زاده شده‌اند و عبدالعزیز سلطان عثمانی (۱۲۵۵) در این روز روز درگذشته است.

شانزدهم خرداد

این روز در تاریخ ایران با رخدادهای گوناگونی مصادف شده است. یکی آن که روز شنبه ۱۶ خرداد ۶۳۹ (۱۶ جمادی‌الثانی ۶۵۸ ق.) سعد بن ابوبکر از حکمرانان خاندان سلغری فارس به تخت نشست. او در زمان ولیعهدی مأموریت‌های سیاسی متعدد انجام داد و در زمان حمله‌ی هولاکو به لرستان همچون متحدی در لشکر او حضور داشت. سعد بن ابوبکر پس از شنیدن خبر درگذشت پدر، خطبه خواند و حکومت خود را اعلام کرد. دختر سعد آخرین اتابک خاندان سلغری فارس بود. در تاریخ عصر مشروطه این روز در سال ۱۲۸۴ با سفر سوم مظفرالدین‌شاه به فرنگ و گرفتن ۲۹۰ هزار لیره وام از انگلستان هم‌زمان است. پنج سال بعد در ۱۲۸۹ محمدعلی فروغی رئیس مجلس دوم مشروطه شد، اما کناره‌گیری کرد و نایب‌رئیس مجلس که حسن مؤتمن‌الملک بود به جایش به ریاست رسید.

این روز در ضمن با اغتشاش در شمال ایران‌زمین نیز مصادف است. در ۱۲۹۷ گیورگی کورگانوف که کمیسر نیروی دریایی و قوای نظامی شورای باکو بود، دستور حمله به گنجه را صادر کرد. بلشویک‌ها به سوی گنجه حرکت کردند و در راه از چپاول و کشتار مردم آران فروگذار نکردند. دولت آذربایجان که در گنجه مستقر بود، ناگزیر شد از نوری پاشا و قوای عثمانی کمک بخواهد که خودشان به زودی به بلای دیگری برای مردم منطقه تبدیل می‌شدند. دو سال بعد، روز یکشنبه شانزدهم خرداد ۱۲۹۹ میرزا کوچک‌خان جنگلی همراه با یک دسته موزیک مراسمی را بر گور دکتر حشمت اجرا کرد و الغای سلطنت و تشکیل جمهوری شوروی را در گیلان اعلام کرد. این مراسم بسیار روادارانه برگزار شد. چون در همان هنگام سربازان دولت مرکزی و قزاق‌ها، که سرپاس مختاری بعدی هم در میانشان بود، از بالکنی این مراسم را تماشا می‌کردند و شعار «زنده باد احمدشاه» می‌دادند و ارکستر قزاق‌ها هم سرود ملی را می‌نواخت! در این مراسم که جای تحلیل بسیار دارد، کاژانوف روسی از طرف بلشویک‌ها یک تپانچه موزر و نشان به کوچک‌خان اهدا کرد و سخنرانی‌ای ایراد کرد که انباشته از شعارهای بلشویکی بود. گائوک‌خان که ترجمه‌ی سخنرانی او را بر عهده داشت چون می‌دانست این جور حرف‌ها نفرت مردم را بر می‌انگیزد به کلی چیزهایی دیگر را تحویل مخاطبانش داد!

تا سه سال بعد نظم و ترتیب بار دیگر در ایران حاکم شده بود و به این ترتیب بود که در همین روز به سال ۱۳۰۳ قانون نظام‌وظیفه‌ی عمومی تصویب شد. سه سال بعد، در ۱۳۰۶ دولت نوپای پهلوی برنامه‌ای برای توسعه به مجلس پیشنهاد کرد که سید حسن مدرس طی نطقی مفصل با آن مخالفت کرد. اما برنامه با ۹۳ رأی مثبت تصویب شد. سال بعدش (۱۳۰۷) امیر امان‌الله‌خان پادشاه افغانستان به اتفاق همسر خود پس از سیاحت در کشورهای اروپائی وارد تهران شد و از مؤسسات فرهنگی و نظامی دیدن کرد. چندی بعد، در شانزدهم خرداد ۱۳۱۴، برای اولین بار در ایران طی یکی از نشست‌های مجلس چهاردهم حاضران کلاه‌هایشان را در اتاق برداشتند. تا پیش از آن، واژگونه‌ی سنت اروپایی، در ایران برهنه شدن سر بی‌ادبی محسوب می‌شد و نمایندگان مجلس با کلاه و دستار نشست‌ها را برگزار می‌کردند. در همین روز به سال ۱۳۲۱ انگلیسی‌ها پس از سرنگون کردن دولت رشیدعالی گیلانی در عراق که هوادار آلمان نازی بود، هوادارانش را محاکمه‌ی نظامی کردند و سه تن را اعدام کردند و بقیه را به زندان‌های طولانی محکوم کردند.

D-Day: تهاجم متفقین به اروپا

در باقی جاهای دنیا این روز با رخدادهای رنگارنگی پیوند خورده است. مثلاً یکی آن که در ۲۹۲ خورشیدی الکساندر سوم امپراتور بیزانس موقع بازی چوگان از شدت خستگی مرد!

دیگر آن که در ۹۶۵ گوستاو واسا^[60] اولین کسی بود که به پادشاهی سوئد برگزیده شد و به همین خاطر مردم این کشور شانزدهم خرداد را روز ملی سوئد می‌دانند. در ۱۰۲۳ هم سربازان مانچوی شون‌زی پکن را گرفتند و قوای سلسله‌ی مینگ را از بین بردند و این دودمان باشکوه در عمل منقرض شد. سی سال بعد، در ۱۰۵۳ شیواجی بنیانگذار سلسله‌ی ماراتا تاجگذاری کرد و دودمانی پایدار و دولتمند را بنیان نهاد. در ۱۱۸۷ ژوزف ناپلئون شاه اسپانیا شد و در ۱۲۶۱ در نبرد اِمبادو نیروهای منلیک دوم اتیوپی بر سپاهیان گوجامِه غلبه کردند و نفوذ منلیک تا جنوب رود آبای بسط یافت. درست در همین روز گردبادی موج‌های عظیمی را به بمبئی کشاند و صد هزار نفر در اثر آن کشته شدند.

$G:\pix\projects\west\Louis_Chevrolet_in_1914.jpg$

$G:\pix\projects\west\1200px-Louis_Chevrolet_in_Buick_ca_1900.jpg$ لویی شورولت و اولین نمونه‌ی خودروی بوئیک در سال ۱۲۸۰ (۱۹۰۰ م.)

در تاریخ معاصرمان شانزدهم خرداد با D-Day برابر است. یعنی در چنین روزی به سال ۱۳۲۳ بود که متفقین ۱۵۵ هزار نیرو در نورماندی پیاده و کار فتح اروپای قاره‌ای را آغاز کردند. سه دهه بعد، در ۱۳۶۱ قوای اسرائیلی به رهبری آریل شارون^[61] به جنوب لبنان حمله کردند و تا بیروت پیشروی کردند. و در ۱۳۷۲ اولین انتخابات ریاست جمهوری مغولستان برگزار شد.

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از الکساندر پوشکین^[62] ادیب روس (۱۱۷۸)، الکساندر لیاپونوف^[63] ریاضیدان نامدار روس (۱۲۳۶)، توماس مان^[64] داستان‌نویس آلمانی (۱۲۵۴)، سوکارنو^[65] اولین رییس‌جمهور اندونزی (۱۲۸۰)، و آیزایا برلین^[66] فیلسوف انگلیسی (۱۲۸۸).

رفتگان این روز هم فهرستی چشمگیر دارند. در ۲۴۲ ابوموسی اتامش برادرزاده‌ی بغای کبیر و وزیر عباسیان درگذشت، در ۸۹۰ احمد بن ابی‌جمعه، فقیه مالکی و رهبر مسلمانان اسپانیا، جان داد و در ۱۳۸۷ نادر ابراهیمی داستان‌نویس ایرانی فوت کرد. در دنیای غرب هم جرمی بنتام^[67] فیلسوف انگلیسی (۱۲۱۱)، و یوآن شی‌کای^[68] دومین رئیس‌جمهور چین درگذشتند (۱۲۹۵). لویی شورولت^[69] بنیانگذار خودروسازی شورولت و راننده‌ی ماشین مسابقه (۱۳۲۰) و کارل گوستاو یونگ^[70] روان‌شناس سوییسی (۱۳۴۰) هم در همین روز درگذشتند.

Shivaji British Museum.jpg