ماه خرداد: هشتم تا دوازدهم

ماه خرداد: هشتم تا دوازدهم

هشتم خرداد

هشتم خردادماه با درگیری‌های کلان حوزه‌ی تمدن ایرانی و تمدن‌های همسایه تقارنی دارد. در این روز به سال ۳۶۳ میلادی ارتش یولیانوس^[1] در نزدیکی تیسفون بر سربازان ساسانی غلبه کرد اما نتوانست به پایتخت دست‌اندازی کند و کمی بعد در جریان همین لشکرکشی کشته شد. نمودی از پاتکی دیرگاه به تهاجم رومیان به شرق، یک و نیم هزاره بعد، به آنجا کشید که در ۴۸۷ خورشیدی سپاهیان مرابطون با رهبری تمیم بن یوسف بر قوای لئون و کاستیل با رهبری سانچو آلفونسز^[2] غلبه کردند. کمی بعد باز هجومی به شرق از اروپا آغاز شد که جنگ‌های صلیبی را رقم زد و در گرماگرم آن در همین روز به سال ۵۵۵ قهرمانش صلاح‌الدین به ضرب خنجر فداییان نزاری زخمی شد اما جان به در برد.

باز پاتکی در دو سه قرن بعدی آغاز شد که در ۸۳۲ به فرجام رسید و در چنین روزی قسطنتنیه سقوط کرد و عثمانی‌ها شهر را گرفتند. در نتیجه روم شرقی پس از چند قرن مقاومت در برابر پیشروی نیروهای شرقی در نهایت از میان رفت. عثمانی‌ها خلافتی برپا کردند که تا پنج قرن بعد از رمق افتاده بود. هشتم خرداد در ضمن روز فرخنده‌ای برای صدارت‌های نامنتظره هم هست. در ۱۳۰۰ شهاب‌الدوله رئیس تشریفات سلطنتی به دستور احمدشاه به ملاقات قوام‌السلطنه به زندان عشرت‌آباد رفت و به وی اطلاع داد شاه او را برای ریاست وزرائی در نظر گرفته است، به این ترتیب قوام از زندان خارج شد در حالی که صدراعظم کشور شده بود. در ۱۳۰۶ هم رضاشاه عده‌ای از نمایندگان را به قصر خود دعوت نمود و برای انتخاب نخست‌وزیر با آن‌ها رایزنی کرد و توافق نامنتظره‌ای که رخ داد بر سر مهدی‌قلی هدایت مخبرالسلطنه بود که زمام امور را در دست گرفت.

حسن اسفندیاری (۱)، احمد قوام (۲)، مهدیقلی‌خان مجدالدوله (۳)، محمدحسن میرزا قاجار ولیعهد (۴)، رضاخان سردار سپه (۵)، احمدشاه قاجار (۶)

این روز در باقی جاهای دنیا هم با به قدرت رسیدن سیاستمداران و بر تخت نشستن شاهان قرین بوده است. در ۷۰۷ فیلیپ ششم شاه فرانسه شد، در ۹۷۹ چارلز دوم در جریان بازگشت سلطنت به پادشاهی بریتانیا رسید، در ۱۱۰۶ پیتر دوم تزار روسیه شد، در دوران ما هم به سال ۱۳۶۹ پارلمان روسیه بوریس یلتسین^[3] را به ریاست جمهوری این کشور برگزید. این رخداد اخیر پیامد فروپاشی کمونیسم در روسیه بود که یک نمودش آن بود که در هشتم خرداد سال ۱۳۶۷ به دنبال سیاست گلاسنوست روس‌ها، ریگان^[4] برای دیدار با گورباچف^[5] به مسکو سفر کرد و نخستین رئیس‌جمهور آمریکا شد که چنین کرد. در ۱۳۸۳ هم عیاد علوی نخست‌وزیر عراق شد و این نخستین دولت پس از سقوط صدام حسین بود.

در ۱۳۲۲ یوزف منگله^[6] ریاست بخش پزشکی آشویتس را بر عهده گرفت و بیش از دو سال در این مقام باقی بود. او به خاطر آزمایش‌های غیرانسانی‌ای که بر زندانیان انجام می‌داد در تبلیغات ضدآلمانی انگلیسی‌ها موقعیتی مرکزی پیدا کرد، هرچند دورانی که این جنایت‌ها را مرتکب می‌شد به نسبت کوتاه بوده است.

هشتم خرداد در ضمن با تنش‌های نژادپرستانه در اروپا هم مصادف بوده است. در ۱۱۱۲ کانادایی‌ها در کِبِک قانونی گذراندند که بر مبنای آن می‌توانستند بومیان این سرزمین را به بردگی بگیرند، در ۱۱۷۷ حدود پانصد عضو اتحادیه‌ی مردم ایرلند که خواهان جدایی کشورشان از بریتانیا بودند به دست ارتش انگلیس در کیلدار^[7] کشتار شدند. با این همه، در نهایت دادگری چیره شد و در ۱۳۵۲ نخستین شهردار سیاهپوست لس آنجلس (تام برادلی)^[8] به مقام خود دست یافت.

ادموند هیلاری و شرپا تنزیگ

در این روز چندین رخداد فرهنگی و اجتماعی هم قرار گرفته است. در ۱۲۴۰ اتاق بازرگانی هنگ کنگ آغاز به کار کرد، در ۱۲۶۵ جان پمبرتون^[9] برای اولین بار تبلیغ کوکاکولا را در مجله‌ای (آتلانتا جورنال^[10]) به چاپ رساند، در ۱۲۹۲ اولین اجرای اپرای «آیین بهار^[11]» استراوینسکی^[12] در پاریس به شورش تماشاچیان منتهی شد، در ۱۳۳۲ ادموند هیلاری^[13] و شرپا تنزیگ نورگای^[14] اولین کسانی شدند که قله‌ی اورست را فتح کردند و در ۱۳۰۵ صدیقه دولت‌آبادی در دهمین کنگره‌ی «اتحادیه‌ی بین‌المللی برای حق رأی زنان» شرکت کرد.

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از ایساک آلبنیز^[15] موسیقیدان اسپانیایی (۱۲۳۹)، جان اف کندی^[16] سی و پنجمین رییس‌جمهور آمریکا (۱۲۹۶)، پیتر هیگز^[17] فیزیکدان انگلیسی (۱۳۰۸)، پاول ارلیش^[18] زیست‌شناس آمریکایی (۱۳۱۱)، دنی الفمن^[19] موسیقی‌دان آمریکایی (۱۳۳۲) و محسن مخملباف (۱۳۳۶)!

مرگ و میرهای مشهور این روز هم عبارت‌اند از جورج هومنز^[20] جامعه‌شناس آمریکایی (۱۳۶۸) و گئورگی پلخانوف^[21] بنیانگذار مارکسیسم روسی (۱۲۹۷). پر سر و صداتر از این دو آن که در ۱۲۸۲ الکساندر اول^[22] و دراگا^[23] شاه و ملکه‌ی صربستان در جریان کودتای گروه دست سیاه کشته شدند و این آغازگاه رخدادهایی بود که به جنگ جهانی اول منتهی شد.

نهم خرداد

در نهم خردادماه چند رخداد همگرا و انبوهی از روندهای واگرا تجربه شده‌اند. یک همگرایی جالب به تدوین متون دینی شیعه مربوط می‌شود. در روز شنبه نهم خرداد سال ۳۸۰ خورشیدی حسین پسر احمد حجاج شاعر معروف شیعی در جایی بین بغداد و کوفه درگذشت. او معروف به ابن حجّاج بود، ادیبی فاضل و ماهر از معاصران سید مرتضی و سید رضی بود. مهم‌ترین اثر او دیوان اشعارش است که به ده جلد بالغ می‌شود و بخش مهمی از اشعار و مراثی مربوط به اهل بیت در سنت شیعه در آن آمده است. درست دویست و پنجاه سال پس از درگذشت او در همین روز به سال ۶۳۰ ابن ابی الحدید شروع به نوشتن شرح نهج‌البلاغه کرد که باز متنی مهم در منظومه‌ی ادبیات شیعی محسوب می‌شود.

در تاریخ معاصر ایران‌زمین نهم خرداد بیشتر با درگیری‌ها و کشمکش‌های سیاسی درآمیخته است. در ۱۲۵۵ سلطان عبدالعزیز عثمانی خلع شد و مراد پنجم به جایش نشست. در روزهای شنبه و یکشنبه هشتم و نهم خرداد ۱۲۸۸ پنج هزار تن از قوای روس از کشمکش‌های میان مشروطه‌خواهان و استبدادیون سود جستند و تبریز را اشغال نظامی کردند. از آن سو هم عثمانی‌ها پیشروی کردند و با پشتیبانی عشایر کرد سنی به مشروطه‌خواهان یاری رساندند. ورود غیرقانونی قوای نظامی این دو امپراتوری وسیع به ایران در حالی رخ داد که ظرف کمتر از ده سال هر دوی این کشورها فرو می‌پاشیدند و به کشورهایی به کلی متفاوت دگردیسی می‌یافتند. این روند اندکی بعد از قضایا آغاز شد، چون باز در سوم خرداد (۱۲۹۱) بود که فرمانفرما و اردوی دولتی ایران به کرمانشاه رفت و این منطقه را از اشرار و قوای بیگانه پاکسازی کرد. نُه سال بعد در همین روز (۱۳۰۰) قوام‌السلطنه به صدارت رسید و همراه با فرمانفرما و سردار سپه و عین‌الدوله در قصر فرح‌آباد با شاه دیدار کردند. در تاریخ سال‌های اخیر هم این روز با زلزله‌ی سال ۱۳۷۷ منطقه‌ی تخار در افغانستان مصادف است که بیش از چهار هزار کشته به جا گذاشت.

ردیف جلو از راست به چپ: محمدولي‌خان سپهدار اعظم، عبدالمجيدميرزا عين‌الدوله، عليرضا عضدالملك، عبدالحسين‌ميرزا فرمانفرما، حسن مستوفي‌الممالك و عليقلي سردار اسعد بختياري

در اروپا نهم خرداد با شورش‌های مردمی و سرکوب‌های خونین مصادف بوده است. در ۶۱۰ ژاندارک به دست کارگزاران دولت انگلیس بر تیرکی در روئن زنده زنده سوزانده شد. در ۱۲۱۳ وزیر دادگستری پرتغال -یوآخیم آنتونیو دِ آگویار^[24]– دستور داد تا همه‌ی املاک کلیسای کاتولیک مصادره شود و در ۱۲۹۲ به دنبال شورش مردم «ایرونی» طی معاهده‌ی لندن این قوم از عثمانی استقلال یافتند و کشور امروزین آلبانی را تشکیل دادند. در ۱۳۱۴ هم زلزله‌ی کوتا^[25] در پاکستان به مرگ ۴۰ هزار نفر انجامید.

این روز در ضمن با خشونت‌هایی هم قرین بوده است. در ۱۲۰۵ اندرو جکسون^[26]، که بعدتر رئیس‌جمهور آمریکا می‌شد، در دوئل مردی به اسم چارلز دیکینسون^[27] را به قتل رساند. در ۱۳۲۱ هزار بمب‌‌افکن انگلیسی کولونی در آلمان را بمباران کردند و کل شهر را با خاک یکسان کردند. در سال‌های اخیر در همین روز کودتا در برمه را داشته‌ایم. در ۱۳۸۲ بیش از هفتاد نفر از اعضای لیگ ملی دموکراسی در برمه به دست ارتشی‌ها کشته شدند، و رهبرشان آنگ سان سوچی^[28] گریخت اما دستگیر شد.

مجسمه‌ی آزادی (ایزدبانوی دموکراسی) که دانشجویان در میدان تیان‌آن‌من ساخته بودند

این روز در ضمن با رخدادهای کشور فرانسه هم پیوندی برقرار می‌کند. نمونه‌ی قدیمی‌اش آن که در ۱۰۱۰ نخستین شماره از گزت دو فرانس^[29] که اولین روزنامه‌ی فرانسوی بود، چاپ شد. مثال جدیدش هم به سال ۱۳۴۷ مربوط می‌شود، زمانی که شارل دوگل^[30] از بادن بادن بازگشت و بر صحنه پدیدار شد و در رادیو سخنرانی کرد. دو میلیون هوادارش در شانزه‌لیزه راهپیمایی کردند و به این ترتیب شورش ۱۹۶۸ م. فرانسه در هم شکست و پایان یافت. دو رخداد دیگر هم طی سال‌های اخیر در این روز واقع شده‌اند. یکی در نهم خرداد ۱۳۶۸ که معترضان در میدان تیان آن‌من^[31] پکن از تندیس یازده متری الهه‌ی دموکراسی پرده‌برداری کردند، دیگری در همین روز به سال ۱۳۹۲ که در آن نیجریه قانونی گذراند و ازدواج همجنس‌گرایان را ممنوع کرد! در ۱۲۸۹ هم اتحادیه‌ی آفریقای جنوبی تا حدودی با حمایت از بومی‌گرایی آفریقایی تأسیس شد، اما در ۱۳۴۰ به جمهوری آفریقای جنوبی تبدیل شد که دولتی نژادپرست بود.

پلخانوف

اندرو جکسون

ولتر

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از میخائیل باکونین^[32] انقلابی نامدار و رهبر آنارشیست‌ها (۱۱۹۳)، والت ویتمن^[33] شاعر آمریکایی (۱۱۹۸)، جیووانی جنتیله^[34] فیلسوف ایتالیایی (۱۲۵۴) و اسوالد اشپنگلر^[35] نویسنده و اندیشمند اجتماعی آلمانی (۱۲۵۹). درگذشتگان فهرست طولانی‌تری را شامل می‌شوند: کریستوفر مارلو^[36] نمایشنامه‌نویس انگلیسی (۹۷۲)، ولتر^[37] نویسنده‌ی فرانسوی (۱۱۵۸)، بهاءالله (۱۲۷۱)، و ویلبر رایت^[38] مخترع هواپیما (۱۲۹۱).

دهم خرداد

دهم خرداد به شکل جالب توجهی با قانون کنش و واکنش پیوند خورده است و رخدادهایی ضد هم را شامل می‌شود. صد البته که رخدادهای واگرای خارج از این دایره هم در آن بسیار رخ داده است. از نظر انسانی در دنیای باستان مهم‌ترین رخداد این روز وقوع آخرین موج از زلزله‌ی مهیب انطاکیه است که در دهم خرداد ۵۲۶ میلادی رخ داد و ۲۵۰ هزار نفر از اهالی این شهر را از بین برد. زلزله‌های ویرانگر از ده روز پیش در این منطقه آغاز شده بود و در این روز به اوج خود رسید و بالاخره پایان یافت.

انوشیروان دادگر شاه ایران پس از این واقعه بلافاصله با سپاهیان ایران به این شهر رفت و شهری درست همسان با انطاکیه را در بخش‌های درونی‌تر ایران‌زمین که زلزله‌خیز نبود برای بی‌خانمان‌ها ساخت و مردم این شهر را به آنجا کوچاند. مورخان رومی به دقت این عملیات یاری‌رسانی شگفت‌انگیز به زلزله‌زدگان را، که نخستین نمونه در تاریخ هم هست، ثبت کرده‌اند و تأکید کرده‌اند که این شهر تازه که «خسرو بهتر از انطاکیه را ساخت» نامیده می‌شد، به قدری با دقت از روی شهر اصلی ساخته شده بود که هریک از زلزله‌زدگان با ورود به آن کوچه و خانه‌ی خویش را پیدا می‌کرد. در تاریخ‌هایی که اروپاییان طی دو قرن گذشته نوشته‌اند، این ماجرا به صورت حمله‌ی ساسانیان به شهر رومیِ انطاکیه و به بردگی گرفتن اهالی آنجا تصویر شده است!

ناگفته نماند که این روز در کل با بلاهای طبیعی پیوندی دارد. در ۱۳۴۹ زلزله‌ی شدید پرو به مرگ ۷۰ هزار و زخمی شدن ۵۰ هزار تن انجامید. دو فاجعه‌ی دیگر هم در این روز رخ داده که حاصل دست آدمیزادگان بوده است. یکی در ۱۲۶۸ در اثر فرو ریختن سد مشرف به شهر جانزتاون در پنسیلوانیا رخ داد، که باعث شد موجی هجده متری از آب بر این شهر فرود بیاید و ۲۲۰۰ نفر را بکشد. دومی که فجیع‌تر و دردناک‌تر هم بود، آن‌که در دهم خرداد ۱۳۶۰ در پی یک غوغای توده‌ای که قوم‌گرایان سینهالی بدنه‌اش را تشکیل می‌دادند، مردمی از این تیره و طایفه در شهر جَفنا در سریلانکا به کتابخانه‌ی ملی حمله کردند و آنجا را با همه‌ی ۹۷ هزار کتابش سوزاندند و از بین بردند. حجم عظیمی از کتاب‌های خطی پارسی که منحصر به فرد هم بود در این میان از بین رفت.

بنای ویرانه‌ی کتابخانه‌ی ملی جفنا پس از سوزانده شدن به دست قوم‌گرایان سینهالی

در تاریخ معاصر ایران دهم خرداد با کوشش‌های مشروطه‌خواهان و جنبش‌های مردمی پیوند خورده است. در ۱۲۴۵ حسین سپهسالار که به صدارت ناصرالدین‌شاه رسیده بود سه روزنامه –ملت سنیه ایران، علمیه و دولت علیه– را تأسیس کرد.

رضاخان سردار سپه

علی‌اکبر دهخدا 

میرزا حسین‌خان سپهسالار 

در ۱۲۸۸ سربازان فوج خرقان به علت عدم دريافت مواجب در ميدان توپخانه بست نشستند. توپچي‌ها هم از محل استقرار خود در كرج به اينجا آمده به بست‌نشينان پيوستند. اما جریان مشروطه به زودی با دخالت نیروهای بیگانه مخدوش شد. در ۱۲۹۷ انگلیسی‌ها شهر زنجان را گرفتند و در امتداد سیاستشان برای غارت غله‌ی ایران مواد غذایی این شهر را به زور «خریداری کردند». همین سیاست به بروز قحطی پردامنه در ایران منتهی شد و در شرایطی که خشکسالی در کار نبود و محصول خوبی هم برداشت شده بود، باعث شد نزدیک به یک سوم جمعیت ایران طی سه سال اشغال نظامی ایران به دست انگلیسی‌ها از گرسنگی و بیماری از میان بروند.

از سوی دیگر روس‌ها هم پس از انقلاب کمونیستی‌شان به سرعت برای غارت منابع ایران به این قلمرو بازگشتند. در ۱۲۹۹ بلشویک‌ها نصیب یوسف بیلی را که مقاومتی را بر ضدشان در قفقاز سازمان داده بود به قتل رساندند و تا سال بعد قوایشان را به گیلان فرستاده بودند. در دهم خرداد ۱۳۰۰ از طرف میرزا کوچک‌خان اعلامیه‌ای در رشت منتشر شد که دوباره اعلام جمهوریت کرده خود را به ریاست و زمامداری معرفی نمود. اما معلوم بود که در واقع دو دولت در این میان وجود دارد و علاوه بر جنگلی‌های هوادار میرزا کوچک‌خان بلشویک‌های گوش به فرمان روس‌ها هم در این میان حضور دارند. با این همه ایرانیان با سیاست و اعمال زور هردو نیروی بیگانه را از کشورشان راندند. طوری که در دهم خرداد سال ۱۳۰۴ رضاشاه، که سخت پیگیر از میان بردن نفوذ بازمانده از انگلیسی‌ها در کشور بود، رئیس اداره‌ای در خوزستان را به خاطر آن‌که به جای متر از واحد انگلیسی‌ فوت استفاده کرده بود از کارش برکنار کرد!

در کشورهای دیگر هم همین کنش و واکنش‌ها به چشم می‌خورد. مثلا در دهم خرداد ۶۰۲ ارتش مغول چنگیزی با رهبری سوبوتای در نبرد رود کالکا بر سپاهیان متحد روس و کومان غلبه کرد. نتیجه آن‌که نزدیک هفتصد سال بعد در همین روز به سال ۱۳۰۳ شوروی و چین عهدنامه‌ای امضا کردند و مغولستان را بین خودشان تقسیم کردند!

از میان رخدادهای جالب توجه دیگر این روز می‌توان به این موارد اشاره کرد: در ۷۶۰ شورش دهقانان در انگلستان آغاز شد، در ۹۱۴ نیروهای شارل پنجم تونس را فتح کردند و نیروهای عثمانی را از آنجا بیرون راندند، در ۱۱۶۹ نخستین قانون حق مؤلف در آمریکا تصویب شد، در ۱۳۰۶ آخرین خودروی فورد مدل تی از خط مونتاژ خارج گشت و خط تولید این خود رو پس از تولید ۱۵۰۰۷۰۰۳ ماشین متوقف شد. در ۱۳۵۶ ‌خط لوله‌ی ترانس آلاسکا تکمیل شد و در ۱۳۶۸ شش نفر از اعضای گروه توپاک آمارو^[39] در پرو هشت نفر دوجنسه را به دلیل گرایش جنسی‌شان اعدام کردند. بگذریم از این که در روزگار ما بسیاری از فعالان سیاسی چپ‌گرا به شکلی جالب توجه هم‌زمان از حقوق دگرباشان جنسی دفاع می‌کنند و گروه توپاک‌آمارو را هم قهرمانانی بی‌بدیل در تحقق حقوق بشر می‌دانند.

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از یولیوس ریشارد پتری^[40] میکروبیولوژيست آلمانی که ظرف‌هایش در آزمایشگاه‌ها شهرت دارد (۱۲۳۱)، سن ژون پرس^[41] شاعر فرانسوی (۱۲۶۶). پیتر پاول^[42] روبنس نقاش آلمانی (۱۰۱۹) و الکساندر پوپ^[43] شاعر انگلیسی هم در این روز (۱۱۲۳) درگذشته‌اند.

 درو

سن‌ ژون پرس

یازدهم خرداد

یازدهم خرداد در تاریخ معاصرمان با رخدادهای به نسبت حاشیه‌ای نهادی و اجتماعی هم‌زمان است. در چنین روزی به سال ۱۲۹۷ دولت ایران قرارداد شيلات با ليانازف‌ها را به علت عدم اجراي قرارداد باطل كرد و اداره‌ی شیلات را به نمایندگان ایرانی سپرد. در ۱۳۰۳ هم سازمان هواپیمایی ایران تأسیس شد.

از جمله‌ی رخدادهای دوران اخیر این روز از این نظر اهمیت دارد که در سال ۱۳۹۱ باراک اوباما فرمان داد با ویروس استاکس‌نت^[44] به نیروگاه نطنز حمله کنند. اسم این عملیات بازی‌های المپیک بود و اولین حمله‌ی سایبری کشوری به کشوری دیگر در تاریخ محسوب می‌شد. حمله‌ی یاد شده اختلالی در نیروگاه نطنز ایجاد کرد که به سرعت ترمیم شد. ایرانیان با تشکیل سپاه سایبری خود به این حمله واکنش نشان دادند و دو پاتک از همین جنس را رقم زدند که با این سرعت ترمیم نشد!

در تاریخ جهان این روز با جنگ‌هایی خونین و خشن‌تر از این حرف‌ها مصادف بوده است. در ۳۸۹ خورشیدی جنگ فتنه عقبه البکر^[45] در منطقه‌ی اسپیل اسپانیا بین نیروهای خلیفه‌ی اموی کوردوبا به رهبری سلیمان بن حکم و شورشیان مسلمان به رهبری محمد بن هشام درگرفت. در این نبرد شورشیان با شهرهای کاتالان اندلس از جمله بارسلون متحد شده بودند و قوای خلیفه را شکست دادند.

اوژن ناپلئون و مراسم تدفینش

در ۴۷۷ صلیبیان پس از محاصره‌ای طولانی انطاکیه را گرفتند و آنجا را به باد غارت دادند. در سال ۵۹۴ خورشیدی چنگیزخان پکن امروز (ژونگ‌دو) را فتح کرد. در ۹۱۲ آن بولین^[46] در پی ازدواج با هانری هشتم ملکه‌ی انگلستان شد. در ۱۲۳۴ ویلیام واکر^[47] آمریکایی نیکاراگوا را فتح کرد و در ۱۲۵۸ ناپلئون اوژن^[48] که آخرین بازمانده‌ی خاندان بناپارت^[49] بود و پس از شکست جدش از انگلستان در این کشور می‌زیست، در جریان جنگ بومیان زولو^[50] با استعمارگران انگلیسی کشته شد! در ۱۲۹۸ هم آنارشیست‌ها همزمان در هشت شهر آمریکا بمب‌گذاری کردند و عده‌ای از مردم بی‌گناه را به کشتن دادند.

خارج از میدان جنگ هم دو واقعه‌ی سیاسی مشابه در این روز قرار می‌گیرند. یکی اعدام آدولف آیشمن^[51] در سال ۱۳۴۱ است که توسط نیروهای اسرائیلی ربوده شده و در تل‌آویو به خاطر کشتار یهودیان در دوران نازی‌ها محاکمه شده بود. دیگری آن که در ۱۳۸۰ ولیعهد نپال دیپِندرا^[52] به اعضای خانواده‌ی خود شلیک کرد و بیرندرا^[53] شاه و ملکه آیشواریا^[54] را کشت و خود هم در این جریان کشته شد. در ۱۳۲۲ هم ملکه الیزابت دوم تاجگذاری کرد و این مراسم اولین نمونه‌ی مشابه بود که در تلویزیون پخش شد.

خارج از دامنه‌ي خونریزی‌های نظامی و سیاسی هم رخدادهای جالبی در این روز رخ داده است. در ۸۷۴ راهبی به نام جان کور^[55] برای نخستین بار به ویسکی اسکاچ اشاره کرد! در سال ۱۳۰۸ اولین کنفرانس احزاب کمونیست آمریکای لاتین در بوئنس آیرس آغاز شد. در ۱۳۵۹ شبکه‌ی خبری کابلی سی‌ان‌ان (Cable News Network) آغاز به کار کرد و در ۱۳۶۹ جورج اچ. دابلیو بوش^[56] و گورباچف^[57] عهدنامه‌ی منع تولید سلاح شیمیایی را امضا کردند.

نرگس، راج کاپور و دیلیپ کومار در صحنه‌ای از فیلم «انداز»

در سرزمین‌های پیرامونی ایران‌زمین دو شخصیت در این روز زاده شده‌اند. یکی درو^[58] سردار نامدار ارمنی (۱۲۶۳) که قهرمان جنگ با عثمانی‌‌هاست، دیگری نرگس هنرپیشه‌ی محبوب ایرانی‌تبار هندی که در ۱۳۰۸ زاده شد. گذشته از این‌ها، مورگان فریمن^[59] هنرپیشه و کارگردان آمریکایی (۱۳۱۶) هم در این روز متولد شده است. هاله سحابی فعال سیاسی ایرانی هم در این روز درگذشته است (۱۳۹۰).

امان‌الله خان

دوازدهم خرداد

این روز با مرگ ابوالحسن ماوردی فقیه و اندیشمند عصر سلجوقی مصادف است که روز چهارشنبه دوازدهم خردادماه ۴۳۷ خورشیدی در بغداد درگذشت. او یکی از نظریه‌پردازان مهم سیاست در دوران خود بود و از طرف خلیفه‌ی عباسی منصب قاضی‌القضاتی داشت. در دوران معاصرمان در این روز دو رخداد مشابه به فاصله‌ی نیم قرن واقع شده است. در چنین روزی به سال ۱۲۹۹ (که باز چهارشنبه هم بود!) احمدشاه از سفر فرنگش بازگشت و به تهران وارد شد و با استقبال رسمی باشکوهی روبرو شد. نیم قرن بعد در ۱۳۴۶ وقتی محمدرضاشاه در سفری رسمی به برلین وارد شد استقبالی متفاوت در انتظارش بود. چون سازماندهی نیروهای چپ در میان دانشجویان به تظاهرات گسترده‌ای انجامید که با دخالت پلیس به شورش منتهی شد و طی آن بِنو اوهنِه‌زورگ^[60] کشته شد. جنبش تروریستی دوم ژوئن بر این مبنا تأسیس شد و گروه‌هایی مثل بادر ماینهوف^[61] نیز زیر تأثیر همین ماجرا شکل گرفتند.

سقوط انطاکیه

اگر از قالب تاریخ ایران‌زمین و دوران‌های نزدیک بیرون بیاییم، در این روز به زنجیره‌ای از کشمکش‌های شرق و غرب برمی‌خوریم. در ۴۵۵ میلادی قبایل مهاجم واندال‌ رم را که مهم‌ترین دولت شرقشان بود گرفتند و تا دو هفته‌ی بعد غارت کردند. در ۹۱۸ خورشیدی هرناندو دِسوتوی^[62] اسپانیایی در ساحل آمریکا پیاده شد و فلوریدا را متعلق به اسپانیا اعلام کرد. در ۱۳۴۱ هم درگیری هواداران تیم‌های فوتبال ایتالیا و شیلی به دخالت پلیس و خشونت فراوان در فیفا انجامید.

خانه‌ی جادوگران شهر سالم

در این روز (۱۳۲۵) اومبرتوی دوم^[63] پادشاه ایتالیا هم به دنبال همه‌پرسی‌‌ای به تبعید رفت، چرا که مردم ایتالیا به جمهوری رأی داده بودند. دوازدهم خرداد در این میان روز تحقق رخدادهایی هم هست که قدری دیر جامه‌ی عمل پوشیده‌اند. نمونه‌اش آن‌که در ۱۳۰۳ کالوین کولریج^[64] رئیس‌جمهور آمریکا فرمان اعطای حق شهروندی به سرخپوستان آمریکایی را امضا کرد و تا پیش از این تاریخ ساکنان اصلی این سرزمین شهروند کشوری که در قلمروشان تشکیل شده بود محسوب نمی‌شدند. در ۱۳۵۸ پاپ ژان پل دوم به زادگاهش لهستان سفر کرد و اولین پاپی شد که از کشوری کمونیستی دیدار می‌کرد، و این تنها یک دهه مانده به فروپاشی اردوگاه شوروی بود. در ۱۳۷۸ هم اولین شبکه‌ی تلویزیونی در بوتان آغاز به کار کرد!

چند رخداد رسانه‌ای هم در دوازدهم خردادماه قرار می‌گیرد که جالب توجه است. یکی آن‌که در چنین روزی به سال ۱۲۱۴ فینئاس تیلور بارنوم^[65] اولین سفر سیرک خود را در آمریکا آغاز کرد. در ۱۳۲۲ هم ساکنان آنگلوساکسون لس‌آنجلس، با رهبری ملاحان، به لاتینی‌تبارها و بقیه‌ی اقلیت‌ها حمله کردند و به بهانه‌ی این که کت‌های زوت بلند آن‌ها میهن‌پرستانه نیست و برای زمان جنگ نامناسب است، آنان را مورد ضرب و شتم قرار دادند. هدف اصلی این شورش قومی مکزیکی‌تبارها بودند، اما سیاهپوستان و فیلیپینی‌ها هم مورد حمله قرار گرفتند. این شورش در ادامه‌ی سیاست دولت آمریکا قرار می‌گرفت که در پایان دهه‌ی ۱۳۳۰م. برای کاستن از فشار بحران اقتصادی دو میلیون مکزیکی‌تبار را از این کشور اخراج کرد که ۲/۱ میلیون نفرشان شهروند ایالات متحده بودند و راندنشان غیرقانونی بود.

فینئاس تیلور بارنوم

زادگان این روز عبارت‌اند از: امان‌الله خان شاه افغانستان که در ۱۲۷۱ در ایالت پغمان به دنیا آمد، آلن گینزبرگ^[66] شاعر آمریکایی (۱۳۰۵) و رائول کاسترو^[67] برادر کهتر فیدل کاسترو و جانشین او (۱۳۱۰).

از میان درگذشتگان این روز می‌توان از تئودوسیوس رومانوس^[68] اسقف سریانی انطاکیه (۲۷۴) و توکوگاوا ایایه‌سو^[69] (ایه‌یاسو؟) زمامدار مقتدر ژاپنی (۹۹۵) نام برد.

 

 

1. Julian ↑
2. Sancho Alfónsez ↑
3. Boris Yeltsin ↑
4. Ronald Reagan ↑
5. Mikhail Gorbachev ↑
6. Josef Mengele ↑
7. Kildare ↑
8. Thomas Bradley ↑
9. John Stith Pemberton ↑
10. Atlanta Journal ↑
11. The Rite of Spring ↑
12. Igor Stravinsky ↑
13. Edmund Hillary ↑
14. Sherpa Tenzing Norgay ↑
15. Isaac Albéniz ↑
16. John F. Kennedy ↑
17. Peter Higgs ↑
18. Paul R. Ehrlich ↑
19. Danny Elfman ↑
20. George Casper Homans ↑
21. Georgi Plekhanov ↑
22. Aleksandar Obrenović ↑
23. Draga Mašin ↑
24. Joaquim António de Aguiar ↑
25. Quetta ↑
26. Andrew Jackson ↑
27. Charles Dickinson ↑
28. Aung San Suu Kyi ↑
29. Gazette de France ↑
30. Charles de Gaulle ↑
31. Tiananmen ↑
32. Mikhail Bakunin ↑
33. Walt Whitman ↑
34. Giovanni Gentile ↑
35. Oswald Spengler ↑
36. Christopher Marlowe ↑
37. Voltaire ↑
38. Wilbur Wright ↑
39. Túpac Amaru ↑
40. Julius Richard Petri ↑
41. Saint-John Perse ↑
42. Peter Paul Rubens ↑
43. Alexander Pope ↑
44. Stuxnet ↑
45. The Battle of Aqbat al-Bakr ↑
46. Anne Boleyn ↑
47. William Walker ↑
48. Napoléon Eugène ↑
49. Bonaparte ↑
50. Zulu ↑
51. Adolf Eichmann ↑
52. Dipendra ↑
53. Birendra ↑
54. Aishwarya ↑
55. John Cor ↑
56. George H. W. Bush ↑
57. Mikhail Gorbachev ↑
58. Dro (Drastamat Kanayan) ↑
59. Morgan Freeman ↑
60. Benno Ohnesorg ↑
61. Baader Meinhof ↑
62. Hernando de Soto ↑
63. Umberto II ↑
64. Calvin Coolidge ↑
65. Phineas Taylor Barnum ↑
66. Allen Ginsberg ↑
67. Raul Castro ↑
68. Theodosius Romanus ↑

69. Tokugawa Ieyasu ↑

 

 

ادامه مطلب: ماه خرداد: سیزدهم تا شانزدهم

رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب