ماه فروردین: شانزدهم تا نوزدهم

ماه فروردین: شانزدهم تا نوزدهم

شانزدهم فروردین

این روز حجم چشمگیری از رخدادها را در خود گنجانده است. ایرانیان در این بین اغلب سال‌ها این روز را به رایزنی‌ها و فعالیت‌های سیاسی متمدنانه می‌گذراندند. وقتی در دوران محمدعلی‌شاه اتابک می‌خواست از اروپا به ایران بازگردد و صدارت را بر عهده بگیرد، در چنین روزی به سال ۱۲۸۶ سید حسن تقی‌زاده در مجلس شورای ملی خطابه‌ی پرشوری خواند و با ورود او به کشور و قدرت گرفتنش مخالفت کرد.

بیش از دو دهه بعد، دولتمرد نامدار دیگری در شانزدهم فروردین ۱۳۰۹ از اروپا به ایران بازگشت و او محمدعلی فروغی بود که برعکس با استقبال پرشور هم‌میهنانش روبرو شد. او در دهمین دوره‌ی اجلاس عمومی سازمان ملل به ریاست این سازمان برگزیده شده بود و از کنفرانس خلع سلاح ژنو به ایران باز می‌گشت. فروغی به محض بازگشت در همین روز در کابینه‌ی مخبرالسلطنه هدایت وزارت تجارت و فواید عامه را بر عهده گرفت و با طرحی از پیش تعیین‌شده آن را به دو بخش تقسیم کرد. به این ترتیب وزارت اقتصاد و وزارت راه مدرن در چنین روزی در ایران زاده شد که به ترتیب فروغی و تقی‌زاده بر عهده‌اش گرفتند. خبر بدِ این روز برای ایرانیان هم آن بود که در شانزدهم فروردین سال ۱۳۲۳ زلزله‌ی شدیدی گرگان را ویران کرد.

محمدعلی فروغی و علی سهیلی در روز تحلیف محمدرضاشاه

اتابک امین‌السلطان و مظفرالدین‌شاه قاجار

اما در سطح جهانی شانزدهم فروردین به ویژه با جنگ‌هایی مهم پیوند خورده است. در همین روز به سال ۶۲۱ الکساندر نِوْسکی^[1] جنگاور روس در نبرد دریاچه‌ی پِیپوس بر قوای مهاجم تُتُن پیروز شد. در شانزدهم فروردین ۱۲۹۶ برای اولین بار کشور نوپای آمریکا وارد جنگ رسمی با کشوری اروپایی شد و آن زمانی بود که وودرو ویلسون^[2] آمریکا را وارد جنگ جهانی اول کرد و به آلمان اعلان جنگ داد. در همین روز به سال ۱۳۷۱ سودابه دلبرزاده (سوده دلبرویچ^[3]) و اولگا سوکیچ^[4] که در سارایه‌وو در مخالفت با کشمکش‌های قومی به تظاهرات رفته بودند به قتل رسیدند و به این ترتیب ماشه‌ی جنگ بالکان و بحران بوسنی کشیده شد.

پوکاهونتاس

الکساندر نوسکی 

در شانزدهم فروردین چند رخداد پراکنده اما جالب هم رخ داده است. به سال ۹۹۳ در این روز شاهزاده خانمی سرخ‌پوست به نام پوکاهونتاس^[5] در ویرجینیای آمریکا با سرهنگ جان رولف^[6] ازدواج کرد و چندان شهرت یافت که به تازگی کارتونی درباره‌اش درست کردند. در ۱۱۰۱ جهانگرد هلندی یاکوب روگِوین^[7] جزیره‌ی ایستر با آن سردیس‌های عظیم مرموزش را کشف کرد، فیلیپ استلی^[8] در ۱۱۴۷ نخستین سیرک مدرن را در لندن تأسیس کرد و در آن نمایش‌هایی مانند بندبازی و خنجربازی و شیشه‌بازی را نمایش داد، که با همین اسم‌ها در متن پهلوی خسروقبادان ریدکی آمده و می‌دانیم که در میانه‌ی دوران ساسانی و هزار و سیصد چهارصد سال پیش از استلی در ایران رواج داشته است. ژرژ کوویه^[9] در چنین روزی در ۱۱۷۵ نخستین سخنرانی درباره‌ی دیرین‌شناسی مدرن را ایراد کرد. انگلیسی‌ها در شانزهم فروردین ۱۲۲۶ نخستین بوستان عمومی‌شان را به نام بیرکن‌هد^[10] راه‌ انداختند و درِ آن را به روی همه‌ی مردم گشودند. بنا به گزارش هرودوت این واقعه حدود هزار و سیصد و نود سال پس از زمانی قرار می‌گیرد که کوروش بزرگ بوستانی عمومی برای تفریح مردم سارد در استان لودیه (ترکیه‌ی امروزین) تأسیس کرد. در همین روز در ۱۲۷۹ باستان‌شناسان بقایای شهر کنوسوس در کرت را کشف کردند. گاندی در این روز دو اعتصاب مشهور و مهم را در هند سازماندهی کرد. در ۱۲۹۸ اعتصابی عمومی را اعلام کرد و در ۱۳۰۹ اعتصاب مشهور نمک (ساتیاگراها^[11]) را آغاز نمود.

چند کوشش حقوقی بحث‌برانگیز هم در این روز انجام شده است. در ۱۳۱۱ فنلاندی‌ها پس از دورانی طولانی بالاخره قانون منع مصرف مشروبات الکلی را لغو کردند. در همین روز (۱۳۲۴) یوسیپ تیتو^[12] کشورش یوگسلاوی را به شوروی منضم کرد و قبول کرد که ارتش سرخ در سرزمینش حضور داشته باشد. آمریکایی‌ها هم در همین روز در ۱۳۴۸ تظاهراتی باشکوه بر ضد جنگ ویتنام ترتیب دادند.

محمدعلی مدرس خیابانی

چانگ کای شک

محمدعلی‌شاه قاجار  

در شانزدهم فروردین در ایران‌زمین آدم نامداری متولد نشد، اما در خارج از مرزهای ایران زمین فیلسوفی نامدار به دنیا آمد که یهودی بود و بند نافش با فرهنگ و اندیشه‌ی ایرانی برقرار بود. او موسی ابن میمون است که روز شنبه مصادف با عید فصح (۱۶ فروردین) سال ۵۱۴ خورشیدی در کوردوبای اندلس زاده شد. در مقابل آمدن او، دو شاه بدنام از دنیا رفتند: معتضد بالله خلیفه‌ی عباسی (۲۸۱) و محمدعلی‌شاه قاجار (۱۳۰۴). محمدعلی مدرس خیابانی فرهنگ‌نامه‌نویسی که ریحانه‌الادب و فرهنگ نوبهار از آثارش هستند (۱۳۳۳) هم در این روز درگذشت.

در سطح جهانی هم شمار زادگان شانزدهم فروردین اندک است. توماس هابز^[13] فیلسوف انگلیسی (۹۶۷)، ایسوروکو یاماموتو^[14] دریاسالار ژاپنی (۱۲۶۳) و کالین پاول^[15] سیاستمدار آمریکایی (۱۳۱۶) نمونه‌هایی قدیمی و معاصر از ایشان هستند. باز می‌بینیم که چند سیاستمدار و سردار در این روز درگذشته‌اند، نمونه‌اش مک‌آرتور^[16] دریاسالار آمریکایی (۱۳۴۳) و چیانگ‌کای‌شک^[17] سردار و رهبر ملی‌گرای چینی (۱۳۵۴). برای آن که تعادل بین ایشان و ادیبان برقرار بماند آلن گینزبرگ^[18] شاعر آمریکایی هم در این روز (۱۳۷۶) درگذشت.

ابن میمون

هفدهم فروردین

هفدهم فروردین در ایران باستان سالروز جشن محبوبی بوده به نام سروشگان که در آن مراسمی برای بزرگداشت سروش –فرشته‌ی «شنیدن الهام» و یاور مهر– برگزار می‌کرده‌اند.

در ایران معاصر چند رخداد نهادی و دولتی در این روز رخ داده است. در هفدهم فروردین ۱۳۰۹ محمدعلی فروغی با برگزیدن صمصام‌الملک بیات در مقام وزیر اقتصاد کابینه‌اش برنامه‌ای را برای توسعه‌ی اقتصادی ایران آغاز کرد که تا حدودی از سیاست دولت‌های محور تأثیر پذیرفته بود. در همین روز دکتر خلیل ثقفی اعلم‌الدوله که از بنیانگذاران انجمن معرفت‌الروح بود در سن ۸۴ سالگی درگذشت. باز در همین روز کابینه‌ی تازه‌ای هم معرفی شد که در آن حمید سیاح و قاسم غنی به وزارت راه و فرهنگ رسیدند و مصطفی عدل در آن وزیر مشاور بود.

دو سال بعد در همین روز (۱۳۲۵) بانک صنعت و معدن ایران تأسیس شد. پنج سال پیشتر در (۱۳۲۰) سیاستمدار همفکر رضاشاه یعنی رشید عالی گیلانی که در عراق با پشتیبانی ارتش به قدرت رسیده بود با حکم چرچیل با حمله‌ی نظامی ارتشی بریتانیایی روبرو شد که از هند به سوی بغداد پیشروی می‌کرد. در همین روزِ هفدهم (۱۳۸۵) هم بود که جلال طالبانی به ریاست‌جمهوری عراق رسید.

کابینه‌ی سوم قوام (۱۳۲۵) حمید سیاح سمت راست قوام و کنار عبدالحسین هژیر ایستاده

خلیل اعلم الدوله ثقفی 

این روز سالگرد درگیری‌های اغلب موفقِ شرق با غرب (در معنای کلان کلمه) است. در هفدهم فروردین سال ۶۲۹ غیاث‌الدین توران‌شاه فرمانده‌ی سپاهیان ایوبی و حاکم مصر در نبرد فَریسکور بر مهاجمان صلیبی غلبه کرد و با اسیر گرفتن لویی نهم سرنوشت نهایی این دور از جنگ‌های صلیبی را با شکست اروپاییان رقم زد. حدود دو قرن بعد در همین روز سلطان محمد فاتح عثمانی محاصره‌ی قسطنتنیه را آغاز کرد و این روندی بود که به سقوط روم شرقی پس از هزار سال ختم می‌شد و چیرگی دوباره‌ی فرهنگ و زبان ایرانی در آناتولی را به دنبال می‌داشت. در ۱۱۷۱ جورج واشینگتن برای نخستین‌بار در تاریخ آمریکا از حق وتوی رئیس‌جمهور استفاده کرد.

در سطح جهانی هفدهم فروردین با چند جنگ مهم مصادف شده است. قدیمی‌تر از همه پیروزی سزار بر رقیبانش اسکیپیو و کاتو است که در هفدهم فروردین سال ۴۶ پیش از میلاد در منطقه‌ی تاپسکوس رخ داد. در همین روز (۱۲۹۶) آمریکا با آلمان وارد جنگ شد و سرنوشت جنگ جهانی اول را به سود انگلستان تغییر داد. چندی بعد آلمان بار دیگر قد افراشت و در همین روز (۱۳۲۰) به یوگسلاوی و یونان حمله کرد. در همین روز (۱۳۷۱) جنگ در بوسنی آغاز شد و باز در همین هفدهم فروردین (۱۳۷۳) بود که به دنبال انفجار هواپیمای حامل رئیس‌جمهور رواندا و بوروندی، درگیری و نسل‌کشی در رواندا آغاز شد.

کشته شدن غیاث‌الدین توران‌شاه به دست بیبرس به روایت ژان دو ژوانویل

لویی نهم شاه فرانسه 

گذشته از این رخدادهای خشن، این روز سالگرد تأسیس چند نهاد و واقع شدن چند رخداد فرهنگی هم هست. در هفدهم فروردین ۱۲۰۹ جوزف اسمیت^[19] با تأسیس کلیسای مسیح در منچستر نیوجرسی فرقه‌ی خویش را تأسیس کرد و پترارک^[20] در چنین روزی به سال ۷۰۶ خورشیدی برای نخستین بار دلدار و سرچشمه‌ی الهامش – لورا- را در کلیسای سنت کلار در آوینیون ملاقات کرد، الکساندر پارکز^[21] انگلیسی (۱۲۴۸) سلولوئید را برای نخستین بار تولید و به صورت اختراعی ثبت کرد، اولین ارسال امواج تلویزیونی در مسافت بالا از واشینگتن به نیویورک انجام پذیرفت (۱۳۰۶) و نخستین ماهواره‌ی مخابراتی تجاری به نام Early Bird (۱۳۴۴) به هوا پرتاب شد. آهنگ واترلو ساخته‌ی گروه موسیقی پاپ آبا (ABBA) در این روز (۱۳۵۳) در مسابقه‌ی یوروویژن برنده شد و شهرت این گروه سوئدی را فراگیر ساخت.

جوزف اسمیت

گروه موسیقی آبا 

لورا دلدار پترارک 

  این روز سالگرد آمدن زادگان و درگذشتن رفتگان چندین هنرمند و اندیشمند هم هست. مهم‌تر از همه رافائل^[22] نقاش ایتالیایی (۸۶۲) و آلبرشت دورِر^[23] نقاش آلمانی (۹۰۷) که در این روز درگذشته‌اند و هردو هنرمندانی بزرگ بودند. در هفدهم فروردین ۱۱۹۱ الکساندر هرتسن^[24] فیلسوف روسی چشم به جهان گشود و وزنه‌ی زادگان این روز را به سوی اندیشمندان چرخاند. در ۱۳۰۷ جیمز واتسون^[25] کاشف ساختار مواد وراثتی به دنیا آمد.

رافائل

ایزاک آسیموف

رفتگان این روز بیشتر سیاستمدارانی بودند که به حمله یا بهره‌کشی از شرقیان گرایشی داشتند. هرچند دانشمند و هنرمند هم بینشان یافت می‌شود. در هفدهم فروردین ۵۷۸ ریچارد شیردل^[26] رهبر جنگ‌های صلیبی درگذشت، در ۱۱۳۴ ریچارد راولینسون^[27] مورخ انگلیسی فوت کرد، هنری فورد^[28] صنعتگر و بنیانگذار صنعت خودروسازی (۱۳۲۶) و بعد اوضاع به سمت اهالی فرهنگ چرخید. یعنی ایگور استراوینسکی^[29] آهنگساز روس (۱۳۵۰) و ایزاک آسیموف^[30] (اسحاق عاصم‌اف) نویسنده‌ی آمریکایی (۱۳۷۱) در این روز درگذشتند.

هجدهم فروردین

کهن‌ترین اتفاق مهمی که در هجدهم فروردین‌ماه رخ داده، مصلوب شدن عیسای ناصری است که بنا به تحلیل مورخان در این روز (یا با احتمال کمتر در چهاردهم فروردین) توسط رومیان به صلیب کشیده شده است. اگر ظهور مسیح و جنبش مسیحیان –و همچنین همه‌ی شورش‌های یهودیان بر ضد رومیان- را در چارچوبی تاریخی و ظرف زمانی و مکانی‌اش بنگریم، کل این ماجراها را بخشی از نبردهای پردامنه‌ي ایران اشکانی و روم خواهیم یافت. بخشی از دشمنی امپراتوران قدیم روم با مسیحیت و یهودیان و هواداری شاهان اشکانی و ساسانی از ایشان و پناه دادن به ایشان هم از آن رو بوده که یهودیان در کل و مسیحیان در آغاز کار نیروهایی هوادار ایران و زیرشاخه‌ای از حوزه‌ی تمدن ایرانی محسوب می‌شدند. در این معنا جنبش عیسای ناصری و کشته شدنش به دست رومیان را باید در این چارچوب فهمید و آنچه احتمالاً در هجدهم فروردین سال ۳۳ میلادی (یا به روایت دقیق‌تر در ۲۹ میلادی) رخ داده را به سپهر تمدن ایرانی مربوط دانست.

مصلوب شدن مسیح،اثر آندرئا مانتاگنا(۸۳۴-۸۳۹ خورشید)

اگر از تاریخ‌هایی تا این حد کهن درگذریم و به دوران معاصر برسیم، هجدهم فروردین را سالگرد جنبش‌های سیاسی و تحرک‌های نهادی در کشورمان خواهیم یافت. در ۱۲۹۹ اعضای حزب دموکرات خیابانی در دفتر حزب تجدد گرد آمدند و برای اشغال اداره‌های دولتی حرکت کردند. شاگردان مدارس و مکتب‌های تبریز هم به هواداری از شیخ محمد خیابانی به شهربانی یورش بردند و این اداره را بی مقاومت گرفتند. کلنل پیورنگ سوئدی که رئیس شهربانی بود هم با افسرانش از تبریز خارج شد و با یاسمنج رفت. سردار انتصار (مظفر اعلم) که فرمانده‌ی قشون آذربایجان بود هم به دموکرات‌ها یاری داد تا بر شهر غلبه کنند.

در هجدهم فروردین ۱۳۰۳ رضاخان، که با مقاومت مجلس روبرو بود، به خاطر تصویب نشدن بودجه‌ی ارتش قهر کرد و استعفا داد. بیش از دو دهه بعد در هجدهم فروردین ۱۳۲۵ شمس‌الدین امیرعلائی دانشکده‌ی کشاورزی کرج را به دانشگاه تهران منضم ساخت و در همین روز احمد قوام که موفق به فریفتن روس‌ها شده و آذربایجان را از چنگ کمونیست‌ها خارج کرده بود، تلگرافی به استالین زد و از او بابت مذاکره‌ی بارآور ایران و شوروی تشکر کرد!

سردار انتصار مظفر اعلم

 دکتر شمس‌الدین امیرعلائی

شیخ محمد خیابانی

با نگاهی به رخدادهای این روز می‌توان دریافت که کشمکش میان ایران‌زمین و اروپاییان که در مصلوب شدن عیسی مسیح جلوه کرد، همچنان تا دوران معاصر ادامه داشته است. در این روز آمریکا به دنبال بحران گروگانگیری ارتباطش را با ایران قطع کرد (۱۳۵۹)، ارتش روسیه مردم سیماشکی^[31] در چچن را کشتار کرد (۱۳۷۴) و ارتش آمریکا پس از غلبه بر بعثی‌ها بغداد را فتح کرد (۱۳۸۲).

در سطح جهانی این روز با پایان جنگ‌های خونین و به نتیجه رسیدن کشت و کشتارها هم‌زمان بوده است. در همین روز به سال ۴۵۱ آتیلای هون^[32] شهر متز را گرفت و غارت کرد. کمی بعدتر در ۶۱۱ میلادی اونِه‌چان شاه سرخ‌پوستِ دولت کالاک‌مول^[33] شهر رقیب و دشمنش پالنکه^[34] را در جنوب مکزیکو گرفت و به باد غارت داد. در همین روز به سال ۱۰۳۱ جهانگرد و استعمارگر هلندی یان وان ریبیک^[35] اردوگاهی در دماغه‌ی امید نیک تأسیس کرد که بعدها به شهر کیپ‌تاون^[36] تبدیل شد.

افسران اتحادیه‌ی شمال در جنگ داخلی آمریکا

جنگ برمه و سیام در همین روز (۱۱۴۶) پایان یافت و در هجدهم فروردین ۱۲۴۴ با تسلیم شدن ژنرال لی^[37] به ژنرال گرانت^[38] (که به ترتیب فرمانده‌ي قوای جنوبی و شمالی در آمریکا بودند) جنگ‌های داخلی خونین آمریکا پایان یافت. در این جنگ‌ها ۲۵۸ هزار سرباز جنوبی و ۳۶۰ هزار سرباز شمالی کشته و بیش از یک میلیون غیرنظامی زخمی و بی‌خانمان شدند. در همین روز به سال ۱۳۲۴ در جریان جنگ جهانی دوم رزم‌ناو یاماتو^[39] که بزرگ‌ترین رزم‌ناو دنیا بود وقتی برای حرکتی انتحاری پیش می‌تاخت با حمله‌ی دویست هواپیمای آمریکایی در اوکیناوا غرق شد. اعتصاب عمومی در مصر که مقدمه‌ی بهار عربی بود هم در همین روز (۱۳۸۷) آغاز شد.

هجدهم فروردین در ضمن سالگرد چند رخداد علمی و فرهنگی هم هست. بتهوون سمفونی سوم خود را در چنین روزی (در سال ۱۱۸۴) برای نخستین‌بار در وین اجرا کرد. نخستین دور بازی‌های المپیک مدرن در همین روز (۱۲۷۵) در آتن گشایش یافت، هایکه کامرلینگ^[40] فیزیکدان هلندی خاصیت ابررسانایی را کشف کرد (۱۲۹۰)، سازمان بهداشت جهانی تأسیس شد (۱۳۲۷)، شرکت IBM برای نخستین‌بار سیستم رایانه‌ي IBM 360 را به بازار عرضه کرد (۱۳۴۳) و پنج سال بعد (۱۳۴۸) با انتشار RFC1 شبکه‌ی اینترنت پدیدار گشت. استوری ماسگراو^[41] و دون پترسون^[42] هم در همین روز در سال ۱۳۶۲ نخستین انسان‌هایی شدند که در فضا راهپیمایی کردند.

هجدهم فروردین روز زایش و مرگ افرادی نامدار است. در عالم سیاست این روز با مرگ سلطان سلیم سوم عثمانی مصادف است، در سطح جهانی نامدارترین درگذشتگان این روز عبارت‌اند از: ال‌گرکو^[43] نقاش نامدار یونانی (۹۹۳)، ویلیام گادوین^[44] از مؤسسان اندیشه‌ی آنارشیسم (۱۲۱۵)، اگوست دیتر^[45] (۱۲۸۵) که نخستین تشخیص بیماری آلزایمر درباره‌اش انجام شده بود و حبیب بورقیبه نخست وزیر تونس (۱۳۷۹).

شیخ آقا بزرگ تهرانی

راوی شانکار

حسن تحسینی

زادگان این روز بیشتر شخصیت‌هایی فرهنگی هستند. در سپهر فرهنگ ایرانی در ۱۲۵۵ آقابزرگ تهرانی در پامنار تهران زاده شد و حسن تحسینی فیلسوف و ریاضی‌دان اهل آلبانی (۱۱۹۰) نیز در این روز به دنیا آمد، و او کسی است که حدود صد و پنجاه سال پیش نخستین کتاب‌های علمی (نجوم و علم‌النفس یا روان‌شناسی) را به زبان ترکی نوشت. او همچنین خطی تازه برای نوشتن زبان آلبانی ابداع کرد. تا پیش از آن مردم ترک‌زبان متون علمی خود را به پارسی یا عربی می‌نوشتند و آلبانیایی‌ها هم مانند سایر مردم خطشان پارسی بود. در سطح جهانی ویلیام وردزورث^[46] شاعر نامدار و آغازگر جنبش رمانتیک‌ها (۱۱۴۹)، راوی شانکار^[47] که آهنگ فیلم‌های مشهور بالیوود را ساخته (۱۲۹۹) هم زاده‌ی این روز هستند. در این بین گرهارد شرودر^[48] صدراعظم آلمان (۱۳۲۳) و جکی‌ چان^[49] هنرپیشه‌ی رزمی‌کار هنگ‌کنگی (۱۳۳۳) را هم از قلم نیندازیم، گرچه قدری خلق و خویشان با بقیه فاصله دارد.

نوزدهم فروردین

این روز با درگیری‌های نیروهای ایران‌گرا و ایران‌ستیز مصادف بوده است. قدیمی‌تر از همه آن که در نوزدهم فروردین سال ۲۱۷ میلادی امپراتور نیمه‌دیوانه‌ی رومی کاراکالا^[50] که با بهانه‌ی ازدواج با شاهدختی اشکانی با استقبال رسمی ایرانیان به میان‌رودان آمده بود و ناجوانمردانه بزرگان اشکانی را در مجلس عروسی کشتار کرده بود، هنگامی که پس از قتل و غارت بسیار در روستاها از ترس انتقامجویی ایرانیان به سوی روم عقب می‌نشست، به شکل شرم‌آوری جان داد. کیفیت ماجرا هم چنین بود که وقتی در نزدیکی شهر حران ایستاده بود تا کنار جاده ادرار کند، به دست یکی از نگهبانانش به نام یولیوس مارتیالیس^[51] به قتل رسید.

نزدیک به چهارصد سال بعد تهاجم دیگری از رومیان هم در همین روز خاتمه یافت و آن به سال هفتم هجری خورشیدی زمانی رخ داد که شیرویه قباد -شاهنشاه تازه بر تخت نشسته‌ی ساسانی- نامه‌ای به هراکلیوس^[52] رومی نوشت و او را به صلح دعوت کرد. هراکلیوس که به آذربایجان تاخته و آنجا زمینگیر شده بود، خوشنود از برکنار شدن دشمن نیرومندش خسروپرویز پذیرفت و به قلمرو روم بازگشت.

دیوارنگاره‌ی کاراکالای کودک به همراه پدر و مادر و برادرش، چهره‌‌ی برادرش گِتا که به دست کاراکالا کشته شد، به امر او پاک شده!

سردیس کاراکالا و بازسازی چهره‌اش

حدود دو و نیم قرن پس از این واقعه، موج توفنده‌ی هجوم اعراب به ایران‌زمین فرو نشسته و موج‌های پیاپی واکنش نظامی ایرانیان به جایگزینی خلافت عباسی به جای امویان انجامیده بود. با این همه، هنوز نیروهای ضد خلافت دست به شمشیر بودند و نیرومندترینشان در سال ۲۵۵ خورشیدی یعقوب لیث صفاری بود که دلجویی‌هایی عباسیان و رشوه‌هایشان را به هیچ گرفت و همراه با سردار نیرومندش ابی‌ساج دیوداد از سیستان به سوی میان‌رودان لشکر کشید تا خلافت را بر اندازد. تا این که در نوزدهم فروردین همین سال در نبرد دیرالعقول از سپاهیان خلیفه که فرماندهانشان موسی بن بغا و مسرور بلخی بودند شکست خورد و از پیشروی باز ماند. یعقوب که همچنان نیرومند بود و بغداد را تهدید می‌کرد کمی بعد بیمار شد و درگذشت و خاطر خلیفه را آسوده ساخت.

آنگاه باز چهارصد سال و اندی سپری شد تا این که نوبت به هجوم دوباره‌ی اروپاییان به قلمرو ایران‌زمین رسید. این بار صلیبیون بودند که به سواحل مدیترانه می‌تاختند. تا این که در نوزدهم فروردین سال ۶۵۰ خورشیدی ملک ظاهر رکن‌الدین بیبرس که سلطان مملوکی مصر بود بر شوالیه‌های صلیبی غلبه کرد و حصن‌الاکراد^[53] در سوریه را فتح کرد. این خروج قوای مهاجم غربی در زمانه‌ی معاصرمان هم به شکل خفیفی تکرار شد و آن در نوزدهم فروردین سال ۱۳۰۰ رخ داد، یعنی زمانی که روس‌ها به دنبال انقلاب بلشویکی مناطق شمالی ایران را تخلیه کردند و انگلیسی‌ها هم که به خاطر جنگ جهانی اول به ایران یورش برده بودند، زنجان و قزوین را ترک کردند. با این همه، یورش‌های دست‌نشاندگان غربیان تا همین روزهای اخیر همچنان تداوم داشته و در نوزدهم فروردین شش سال پیش (۱۳۹۲) بود که جبهه‌النصره و دولت اسلامی عراق با هم متحد شدند و داعش را تأسیس کردند.

تندیس رکن‌الدین بیبرس

 تندیس یعقوب لیث صفاری 

سکه‌ی شیرویه قباد

در ایران باید به وقایع آذربایجان هم اشاره‌ای کنیم. چون در همین روز (۱۲۹۹) شیخ محمد خیابانی پس از تصرف اداره‌های تبریز بیانیه‌ای از طرف رهبران حزب دموکرات به دو زبان پارسی و فرانسوی (و بر خلاف تصور عوام، نه ترکی!) صادر کرد و در آن به وفاداری‌اش به قانون مشروطه‌ی ایران و میهن‌دوستی و وطن‌پرستی‌اش تأکید کرد و نام آذربایجان را به آزادیستان تغییر داد و تأسیس نهادهای مدنی مدرن را در این قلمرو وعده داد. دو سال بعد آتاتورک کمابیش همین کار را با فریبکاری تکرار کرد، یعنی در نوزدهم فروردین ۱۳۰۱ برای جلب هواداری نیروهای اسلام‌گرا اعلام کرد که دادگاه‌های شرع را در سراسر ترکیه تأسیس خواهد کرد و برای مدتی هم چنین کرد و بگیر و ببندی مذهبی راه انداخت. تا این که پایه‌های قدرتش محکم شد و درِ این دادگاه‌ها را تخته کرد، بعد هم درست دو سال بعد (در ۱۹ فروردین ۱۳۰۳) دادگاه‌های شرع را ملغی کرد و قوانین ترکیه را به حقوق سکولار بدل ساخت.

در سطح جهانی نوزدهم فروردین با طیفی واگرا از رخدادهای ریز و درشت هم‌زمان بوده است. در سال ۱۳۲۱ ژاپنی‌ها باتان در فیلیپین را گرفتند و نیروهای مستعمره‌چی اروپایی را از آنجا راندند. سه سال بعد (۱۳۲۴) یک قطار آلمانی که در هانوور زندانیان را به اردوگاهی می‌برد توسط متفقین بمباران شد و چهار هزار تن از زندانیان در این میان به قتل رسیدند که طبعاً گناهش بعدتر به گردن آلمانی‌های جنایت‌پیشه افتاد! دولت جمهوری مقدونیه (۱۳۷۲) هم در همین روز به سازمان ملل متحد پیوست.

ادموند هوسرل

تندیس ونوس میلو 

ابوالقاسم سحاب 

نوزدهم فروردین در ضمن سالگرد چند رخداد اجتماعی و فرهنگی هم هست. مجسمه‌ی مشهور ونوس میلو^[54] در این روز (۱۱۹۹) در جزیره‌ی میلوس در دریای‌ اژه کشف شد. نود سال پیش از آن (۱۱۰۹) اولین کنیسه‌ی یهودیان در نیویورک تأسیس شد و کمتر از نود سال بعدش (۱۲۸۳) Longacre Square در وسط منهتن به خاطر دفتر نیویورک تایمز که آنجا بود، به اسم Times Square نامگذاری شد که امروز هم هست و شهرت دارد. در نوزدهم فروردین ۱۲۸۷ مدرسه‌ی کسب و کار ( Harvard Business School) در دانشگاه هاروارد تأسیس شد. در همین روز به سال ۱۳۲۵ هم به دنبال دولتی شدن صنایع برق در فرانسه شرکت الکتریسیته دو فرانس^[55] تأسیس شد که بزرگ‌ترین شرکت خدمات عمومی در جهان محسوب می‌شد.

شمار زادگان و رفتگان نامدار در نوزدهم فروردین به نسبت اندک است. شارل فوریه^[56] ریاضی‌دان نامدار فرانسوی در این روز (۱۱۵۱) به دنیا آمد و سلطان عبدالحمید اول سلطان عثمانی در ۱۱۶۸ درگذشت، ابوالقاسم سحاب نویسنده و پژوهشگر ایرانی و بنیانگذار مؤسسه‌ی جغرافی و نقشه‌ی سحاب در این روز (به سال ۱۲۶۶) در تفرش زاده شد و کمی پیش از او ادموند هوسرل (۱۲۳۸) فیلسوف پدیدارشناس آلمانی چشم به جهان گشود. در ۱۳۱۳ وارتان گریگوریان^[57] ارمنی زاده شد که بعدتر به ریاست بنیاد کارنگی در آمریکا رسید، فرانک لوید رایت^[58] معمار آمریکایی در این روز (۱۳۳۸) درگذشت، در همین روز پابلو پیکاسو^[59] نقاش اسپانیایی (۱۳۵۲) و مارگارت تاچر^[60] سیاستمدار انگلیسی (۱۳۹۲) هم قالب تهی کردند. اما در این میان در ایران مهم‌تر از همه صادق هدایت است که در نوزدهم فروردین ۱۳۳۰ در پاریس خودکشی کرد.

تصویری کمیاب از کودکی صادق هدایت در میان خویشاوندان خردسالش

 

 

1. Alexander Nevsky ↑
2. Woodrow Wilson ↑
3. Suada Dilberović ↑
4. Olga Sučić ↑
5. Pocahontas ↑
6. John Rolfe ↑
7. Jacob Roggeveen ↑
8. Philip Astley ↑
9. Georges Cuvier ↑
10. Birkenhead ↑
11. Salt Satyagraha ↑
12. Josip Broz Tito ↑
13. Thomas Hobbes ↑
14. Isoroku Yamamoto ↑
15. Colin Powell ↑
16. Douglas MacArthur ↑
17. Chiang Kai-shek ↑
18. Allen Ginsberg ↑
19. Joseph Smith ↑
20. Francesco Petrarca ↑
21. Alexander Parkes ↑
22. Raphael ↑
23. Albrecht Dürer ↑
24. Alexander Herzen ↑
25. James Watson ↑
26. Richard Cœur de Lion ↑
27. Richard Rawlinson ↑
28. Henry Ford ↑
29. Igor Stravinsky ↑
30. Isaac Asimov ↑
31. Samashki ↑
32. Attila the Hun ↑
33. Calakmul ↑
34. Palenque ↑
35. Jan van Riebeeck ↑
36. Cape Town ↑
37. Robert E. Lee ↑
38. Ulysses S. Grant ↑
39. Yamato ↑
40. Heike Kamerlingh Onnes ↑
41. Story Musgrave ↑
42. Don Peterson ↑
43. El Greco ↑
44. William Godwin ↑
45. Auguste Deter ↑
46. William Wordsworth ↑
47. Ravi Shankar ↑
48. Gerhard Schröder ↑
49. Jackie Chan ↑
50. Caracalla ↑
51. Julius Martialis ↑
52. Heraclius ↑
53. Krak des Chevaliers ↑
54. Venus de Milo ↑
55. Électricité de France ↑
56. Charles Fourier ↑
57. Vartan Gregorian ↑
58. Frank Lloyd Wright ↑
59. Pablo Picasso ↑

60. Margaret Thatcher ↑

 

 

ادامه مطلب: ماه فروردین: بیستم تا بیست‌و‌چهارم

رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب