ماه فروردین: چهارم تا دهم

ماه فروردین: چهارم تا دهم

چهارم فروردین

چهارم فروردین از نظر سیاسی روزی بسیار مهم است. نخست به خاطر آن‌که تیمور لنگ در چهارم فروردین ۷۸۰ دمشق را فتح کرد و قلمروش را به بیشترین حد توسعه‌‌اش رساند. دو قرن بعدتر در همین روز (به سال ۹۸۲) ایه‌یاسو توکوگاوا^[1] در ژاپن به مقام شوگونی رسید و سلسله‌ی توکوگاوا را در شهر اِدو (توکیوی امروزی) تأسیس کرد که مقدمه‌ای بود برای شکل‌گیری دولت متمرکز ژاپن در سده‌های بعدی. در چهارم فروردین سال ۱۰۸۵ کشور بریتانیای کبیر هم از راه اتحاد انگلستان و اسکاتلند تأسیس شد و بلاروس هم در همین روز (۱۲۹۷) استقلال یافت.

 

تیمور لنگ گورکانی

 ایه‌یاسو توکوگاوا

در این روز در ضمن با رخدادهای سیاسی ملایم‌تر اما اغلب نیک‌خواهانه‌ای هم روبرو هستیم. در چهارم فروردین ۱۲۱۶ سیاهپوستان در کانادا حق رأی به دست آوردند که تحولی بسیار پیشگامانه و زودهنگام بود. سی سال پیش‌تر (۱۱۸۶) خريد و فروش برده در انگليس توسط پارلمان اين کشور ممنوع شده بود. در همین روز در سال ۱۳۰۰ اولین جشنواره‌ی ورزشی زنان در مونت‌کارلو^[2] برگزار شد که اسمش را المپیاد زنان گذاشتند. در ایران هم در همین روز (۱۳۱۵) اجازه‌ی ورود زنان به دانشگاه صادر شد. در چهارم فروردین ۱۳۷۸ هم نیروهای نظامی ناتو برای نخستین بار در کشوری مستقل مداخله‌ی نظامی کردند و آن هنگامی بود که برای جلوگیری از نسل‌کشی مردم بوسنی به دست صرب‌ها در کوسوو نیرو پیاده کردند.

اگر به تاریخ ایران بنگریم، می‌بینیم که چهارم فروردین ۱۲۸۹ سالگرد ورود ستارخان و باقرخان به تهران هم هست. در این روز سردار ملی و سالار ملی با گروهی از پیروانشان از تبریز به تهران آمدند و با استقبال باشکوه مردم روبرو شدند و به ترتیب در پارک اتابک و عشرت‌آباد سکونت گزیدند.

ورود ستارخان و باقرخان و مجاهدان تبریزی از دروازه گمرک به تهران

کمی بعد اتفاق خشنی در این روز افتاد و آن این که دکتر عبدالحمید زنگنه، رئیس دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، در این روز به سال ۱۳۳۰ درگذشت. یک دانشجوی مردودی به اسم نصرت‌الله قمی شش روز پیشتر او را در زمانی که در مقام حقوق‌دان به دادگاه رفته بود در همانجا مورد حمله قرار داد و ترور کرد.

این روز در ضمن سالگرد چند آفرینش علمی و هنری مهم هم هست. در چهارم فروردین ۱۱۰۰ باخ^[3] کنسرتوی شش‌گانه‌ی براندنبورگ^[4] را تنظیم کرد، به سال ۱۲۶۱ روبرت کخ^[5] اعلام کرد که عامل مولد بیماری سل باکتری میکوباکتریوم توبرکلوسیس است و در ۱۲۷۵ پوپوف^[6] اولین پیام را از راه امواج رادیویی ارسال کرد. شهابسنگ شومیکر-لوی ۹^[7] را هم در همین روز به سال ۱۳۷۲ کشف کردند.

 ژول ورن

عبدالحمید زنگنه

 ملکه الیزابت اول

زایش‌ها و مرگ‌هایی هم در این روز داریم که زایش‌ها از مرگ‌ها مهم‌تر می‌نماید: ملکه الیزابت اول (۱۰۰۲)، پاول اول^[8] تزار روسیه (۱۱۸۰)، هری هودینی^[9] شعبده‌باز مجار-آمریکایی (۱۲۵۳) و کلود دبوسی^[10] (۱۲۹۷) آهنگساز فرانسوی در این روز از دنیا رفتند و در مقابل ویلهلم رایش^[11] روان‌شناس اتریشی (۱۲۷۶)، ژول ورن^[12] داستان‌نویس فرانسوی (۱۲۸۴) و داریو فو^[13] که نمایشنامه‌نویس و بازیگر ایتالیایی بود (۱۳۰۵) در این روز به دنیا آمدند. در میان ایرانیان نیز حبیب الله بدیعی موسیقی‌دان ایرانی در سال 1312 متولد شد.

مناسبت‌ها: چهارم فروردین سالگرد نهایی شدن قالب دولت تیموری، تأسیس امپراتوری توکوگاوا و زاده شدن دولت بریتانیای است. دولت‌هایی که یکی‌شان وحدت‌بخش اما خشن است و در ربع پایانی تاریخ دیرپای ایران قرار می‌گیرد، دومی‌اش جوان بودن فرهنگ و تمدن ژاپنی را گوشزدمان می‌کند و سومی بلای جان ایرانیان بوده است.

پنجم فروردین

رخدادهای تاریخی‌ای که در این روز واقع شده چندان چشمگیر نیست. الحاکم بأمرالله خلیفه‌ی فاطمی در این روز صدراعظمش خواجه برجوان را به قتل رساند و خود به قدرت رسید، و درست در همین روز هم اولین قطار بر راه‌آهنی که در اوسترماوث^[14] انگلستان قرار داشت راه‌اندازی شد و نخستین شبکه‌ی ویکی در چنین روزی در ۱۳۷۴ آغاز به کار کرد. تیتان ماه کیوان را هم کریستین هویگینس^[15] در شب پنجم فروردین سال ۱۰۳۴ کشف کرد.

محمدابراهیم باستانی پاریزی

ملک فیصل سعودی

فرانچسکو دمدیچی 

در پنجم فروردین ۱۲۵۰ کمون پاریس انتخابات خود را برگزار کرد و حزب سوسیال دموکرات آلمان (۱۳۰۱) در لهستان تأسیس شد [هر دو در ۵ فروردین]. شرکت هواپیمایی سوئیس‌ایر و اتحادیه‌ی کمونیستی هوشی‌مین در ویتنام هم هردو در پنجم فروردین ۱۳۱۰ تأسیس شدند. روس‌های بلشویک هم با این روز درگیری‌هایی داشتند. آنان در پنجم فروردین ۱۳۲۸ زمین‌های کشاورزی استونی و لیتوانی و لاتویا را اشتراکی کردند و دهقانان قلمرو بالتیک را کشتار کردند و ۹۲ هزار تن از شهروندان این قلمرو را به مناطق بد آب و هوا کوچاندند. دو سال بعد در همین روز (۱۳۳۰) در ایران اعتصاب کارگران صنعت نفت در خوزستان باعث شد این استان به آشوب کشیده شود و در نتیجه حسین علاء در آن منطقه حکومت نظامی اعلام کند. در ضمن در همین پنجم فروردین بود که ناسیونالیست‌های اسپانیایی (در ۱۳۱۸) نخستین حمله‌ی خود را با رهبری فرانکو آغاز کردند و جنگ داخلی‌ اسپانیا را آغاز کردند.

در پنجم فروردین فرانچسکو دِمدیچی^[16] فرمانروای ایتالیایی (۹۲۰)، تنسی ویلیامز^[17] نویسنده‌ی آمریکایی (۱۲۹۰)، لئونارد نیموی^[18] بازیگر نقش اسپاک در سریال پیشتازان فضا (۱۳۱۰) و فیروز نادری (۱۳۲۵) دانشمند ایرانی سازمان ناسا زاده شدند و نووالیس^[19] شاعر نامدار آلمانی (۱۱۸۰)، بتهون^[20] (۱۲۰۶)، ریموند چندلر^[21] داستان‌نویس آمریکایی-برینانیایی (۱۳۳۸) و ملک فیصل شاه سعودی (۱۳۵۴) درگذشتند که این آخری به دست برادرزاده‌اش به قتل رسید. نزدیک‌تر به دوران ما، دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی (۱۳۹۳) نیز در این روز درگذشت.

ششم فروردین

ششم فروردین را از دیرباز نوروز بزرگ می‌خوانده‌اند و در آن آیین‌های نوروزی را با شکوهی بیشتر برگزار می‌کرده‌اند. یک دلیل آن هم بی‌شک زاده شدن زرتشت در این روز است. ششم فروردین در تقویم اساطیری ایران‌زمین نیز روزی ویژه بوده است. رخدادهایی مانند عروج کیخسرو به قله‌ی کوه و برانگیخته شدن زرتشت به پیامبری نیز در این روز قرار گرفته و خروج جمشید از دنیای دیوان و باز آوردن جام (پیمان) و نوسازی طبیعت و به روایتی چیرگی جمشید بر مَلکوس دیو سرما و یخبندان را نیز در همین روز جای داده‌اند. همچنین می‌گویند اهورامزدا در این روز آفرینش گیتی را به پایان برد و آخرین ستاره‌ای که آفرید برجیس (مشتری) بود که هورمزد هم خوانده می‌شود.

روز ششم فروردین با پایه‌گذاری نهادهای اجتماعی و عهد و پیمان‌هایی مدنی مشخص می‌شود. در حوزه‌ی تمدن ایرانی رخدادهای فراوانی در تاریخ دیرینه و معاصرمان در این روز رخ داده است. نمونه‌اش آن که در ششم فروردین ۵۴۸ صلاح‌الدین ایوبی حکومت مصر را در دست گرفت و محمد ساعد هم (۱۳۲۳) کابینه‌ی خود را معرفی کرد که در آن نامدارانی مانند حمید سیاح و قاسم غنی و محمود فاتح حضور داشتند. در همین روز به سال ۱۳۲۵ آندری گرومیکو^[22] وزیر امور خارجه‌ی شوروی ناگزیر شد بیرون کشیدن قوای ارتش سرخ از آذربایجان را بپذیرد و این را برای این می‌گفت که ایران شکایتش از روس‌ها را به شورای امنیت سازمان ملل نبرد. اما ایران چنین کرد و با پشتیبانی افکار عمومی بین‌المللی و فشار آمریکایی‌ها، روس‌ها دست از آذربایجان کشیدند و دست‌نشاندگان‌ ایران‌ستیزشان در آن قلمرو فراری شدند.

در سطحی جهانی هم ششم فروردین به همین ترتیب با تأسیس و تحول در نهادهای اجتماعی مصادف بوده است. در این روز به سال ۱۲۰۹ کتاب مقدس مورمون‌ها^[23] در نیویورک به چاپ رسید و این فرقه‌ی مذهبی را نهادینه ساخت. در این روز (۱۳۱۳) گذراندن آزمون راهنمایی و رانندگی در انگلستان برای همه‌ی رانندگان اجباری شد و جیمی کارتر واسطه شد تا انور سادات و مناخیم بگین (۱۳۵۸) عهدنامه‌ی صلحی بین اعراب مصری و اسرائیل امضا کنند. قدری در حاشیه‌ی تمدن ایرانی، بنگلادش در این روز (۱۳۵۰) از پاکستان جدا شد و اعلام استقلال کرد.

ششم فروردین، در ضمن، روز درگیری‌های جنگی نه چندان بزرگ هم بوده است. در این روز (۱۲۹۶) قوای عثمانی در نبرد غزه بر انگلیسی‌ها پیروز شدند و جلوی پیشروی‌شان در سوریه را گرفتند. هشت سال بعد (۱۳۰۸) در جنوب ایران شورش عشایر فارس در منطقه‌ی خمسه آغاز شد که در آن طایفه‌های بهارلو و اینانلو و عرب و نفر پرچمدار بودند. اما شورششان به سرعت فرو خفت و به توافق با دولت دست یافتند و در۱۳۹۴ کشور یمن مورد تجاوز عربستان قرار گرفت.

در ششم فروردین ۱۳۶۸ امام خمینی در نامه‌ای آیت‌الله منتظری را از سمت قائم‌مقام رهبری عزل کرد. در بخشی از این نامه آمده است: «از آنجا که روشن شده است که شما این کشور و انقلاب اسلامی عزیز مردم مسلمان ایران را پس از من به دست لیبرال‌ها و از کانال آن‌ها به منافقین می‏‌سپارید، صلاحیت و مشروعیت رهبری آینده نظام را از دست داده‌‏اید. شما در اکثر نامه‌‏ها و صحبت‌ها و موضع‌گیری‌هایتان نشان دادید که معتقدید لیبرال‌ها و منافقین باید بر کشور حکومت کنند…»

ششم فروردین‌ماه به‌ویژه از نظر آنان که در این روز به دنیا آمدند و از دنیا رفتند بسیار پرمایه است. مهم‌تر از همه حسین بن منصور حلاج است که در این روز (به سال ۳۰۱) به دست متعصبان مذهبی به قتل رسید. پس از او عضدالدوله فناخسرو شاهنشاه بزرگ دیلمی (در ۳۶۲) در این روز درگذشت و پسرش ابوکالیجار مرزبان به جایش قدرت را در دست گرفت. در میان انیرانیان و رولان بارت^[24] نویسنده‌ی فرانسوی (۱۳۵۹) همگی در این روز جان باختند. از سوی دیگر گوچیو گوچی^[25] پیشگام صنعت مد (۱۲۶۰)، جوزف کمپبل^[26] اسطوره‌شناس آمریکایی (۱۲۸۳)، ویکتور فرانکل^[27] روان‌پزشک و عصب‌شناس اتریشی (۱۲۸۴) و کوینتین تارانتینو^[28] کارگردان آمریکایی (۱۳۴۲) در این روز زاده شدند و این‌ها همه جدای زرتشت هستند که نامدارترین و اثرگذارترین زاده‌ی این روز است.

سکه‌ی عضدالدوله فناخسرو

حسین بن منصور حلاج 

صلاح الدین ایوبی 

هفتم فروردین

هفتم فروردین روز سالگرد شورش‌ها و سرکشی‌ها هم هست. در این روز در ۱۳۰۸ عشایر جنوب سر به شورش برداشتند و در ۱۳۶۰ با فراخوان جنبش همبستگی بیش از دوازده میلیون لهستانی در اعتراض به سیطره‌ی کمونیست‌ها چهار ساعت در محل کارشان اعتصاب کردند. نمونه‌ی خشن‌تری از این اعتراض‌ها در هفتم فروردین ۱۳۹۵ رخ داد و آن هم انفجاری انتحاری در گلشن اقبال در شهر لاهور بود که به مرگ بیش از هفتاد تن انجامید.

در این روز در ضمن چند اتفاق هم افتاده که ماهیتی حقوقی و قراردادگونه داشته است‌، مثلاً در همین روز (۱۲۴۵) اندرو جکسون^[29] با وجود مخالفت کنگره قانون حقوق مدنی آمریکا را به تصویب رساند و بیست سال بعد (۱۲۶۵) جرونیمو^[30] که رهبر آپاچی‌ها بود تسلیم آمریکایی‌ها شد و جنگ سفیدپوستان با آپاچی‌ها خاتمه یافت. خروشچف^[31] هم در همین روز (۱۳۳۷) به دبیر کلی حزب کمونیست شوروی رسید. در ضمن چینی‌ها در همین روز در ۱۳۳۸ تبت را گرفتند و اعلام کردند که دیگر دولتی به اسم تبت وجود ندارد. در ایران نیز هواپیمایی هما کار خود را در این روز (۱۳۴۰) آغاز کرد. در ضمن دو حادثه‌ی بی‌ربط ولی جالب توجه دیگر هم که در این روز رخ داده: تأسیس دانشگاه اوترشت^[32] در در هلند (۱۰۱۵)، اولین مسابقه‌ی راگبی بین دو کشور که طی آن تیم اسکاتلند بر انگلستان غلبه کرد (۱۲۵۰)، فتح شهر مادرید توسط فرانکو (۱۳۱۸) و عرضه شدن داروی ویاگرا (افزاینده‌ی قوه‌ی باء) به بازار (۱۳۷۷)!

پیامد انفجار بمب در پارکینگ بوستان گلشن اقبال پاکستان

در میان زادگان این روز سنت ترزای آویلایی^[33] است که در ۸۹۴ به دنیا آمده است. هرچند، این روز بیشتر به خاطر زاده شدن دانشمندان و خوانندگان نامدار اهمیت دارد. در سطح جهانی زادگان این روز عبارت‌اند از: ژرژ اوژن هوسمان^[34] (۱۱۸۸) معمار که نقشه‌ی پاریس امروزین را در دوران ناپلئون سوم طراحی کرد و آن را ساخت، ویلهلم رونتگن^[35] کاشف اشعه‌ی ایکس (۱۲۲۴)، ملک فؤاد اول پادشاه مصر (۱۲۴۷)، سرگئی کیروف^[36] دست راست استالین و میس وان‌ دِر روهه^[37] معمار آمریکایی-آلمانی (هر دو در ۱۲۶۵)، کارل مانهایم^[38] جامعه‌شناس مجار (۱۲۷۲) و ماریا کری^[39] خواننده‌ی آمریکایی (۱۳۴۹). در میان ایرانیان هم احمد آرام، نویسنده و مترجم، در این روز (۱۲۸۱) زاده شده است. یعنی نمایان است که این روز برای زاده شدن شخصیت‌های فرهنگی و خواننده‌ها روزی خجسته بوده است.

 ژرژ اوژن هوسمان

ماریا کری

 سرگئی کیروف

جالب آن‌که درگذشتگان نامدار این روز که بیشترشان ربطی به سپهر تمدن ایرانی هم دارند، اغلب وجهه‌ای فرهنگی داشته‌اند، علی بن احمد جَرجَرائی وزیر دولت فاطمی مصر (۴۲۴)، لطفی پاشا صدراعظم عثمانی (۹۴۳)، جیمز هاتن^[40] طبیعی‌دان بزرگ انگلیسی (۱۱۷۶)، والت ویتمن^[41] شاعر آمریکایی (۱۲۷۱)، سید احمدخان مؤسس فرقه‌ی احمدیه در هند (۱۲۷۷)، سرگئی راخمانینوف^[42] (رحمان‌زاده) آهنگساز روس (۱۳۲۲)، یوری گاگارین^[43] فضانورد روس (۱۳۴۷)، استانیسلاو لم^[44] نویسنده‌ی لهستانی رمان‌های علمی تخیلی (۱۳۸۵)، و ریچارد فرای^[45] ایران‌شناس نامی آمریکایی (۱۳۹۳) همگی در این روز درگذشته‌اند.

ویلهلم رونتگن

ملک فؤاد

کارل مانهایم  

سرگئی راخمانینوف 

هشتم فروردین

هشتم فروردین روز به نسبت کم‌حادثه‌ای بوده است. در ایران معاصر مهم‌ترین رخداد این روز دگرگونی‌های نهادی و عزل و نصب‌های دولتی بوده است. در این روز شاهزاده حسنعلی‌میرزا نصرت‌السلطنه عموی احمدشاه والی فارس شد (۱۳۰۰)، محمد ساعد مراغه‌ای به صدارت رسید (۱۳۲۳)، و شورای عالی اقتصاد با عضویت ابوالقاسم فروهر، الله‌یار صالح، دکتر امینی و گلشائیان توسط هیئت وزیران تأسیس شد (۱۳۲۴).

در واقع این روز بیش از آن‌که به خاطر رخدادهایش اهمیت داشته باشد، به خاطر زادروزها و سالمرگ‌هایش اهمیت دارد. مروان اول (سال اول هجری) و معاویه‌ی دوم خلفا‌ی اموی (۴۰)، اُتسز سردار دولت عباسی (۴۷۶)، لویی هفدهم پادشاه فرانسه (۱۱۶۴) و جیمز دارمستتر^[46] ایران‌شناس فرانسوی (۱۲۲۸) در هشتم فروردین از مادر زاده شدند. در ایران نیز مهم‌ترین کسی که در این روز زاده شد میرزا حسن رشدیه بنیانگذار دبستان نوین در ایران است (۱۲۳۹). درگذشتگان هم عبارت‌اند از ایوان مخوف^[47] تزار روس (۹۶۳)، مارکیز دو کوندورسه^[48] سیاستمدار و اندیشمند فرانسوی (۱۱۷۳)، ویرجینیا ولف^[49] نویسنده‌ی انگلیسی (۱۳۲۰)، مودِست موسورسگی^[50] (۱۲۶۰)، آهنگساز روس، لرتا هايراپتيان نخستين بانوی بازيگر ايرانی (۱۳۷۷) و روبرت مرل^[51] داستان‌نویس فرانسوی (۱۳۸۳).

لویی هفدهم

 جیمز دارمستتر

محمد ساعد مراغه‌ای

روز هشتم فروردین از نظر نظامی به نسبت ناآرام و پرماجرا بوده است. در این روز ناوگان آمریکا در نبرد دریایی والپارایسو^[52] (۱۱۹۳) در نزدیکی شیلی از ناوگان بریتانیا شکست خورد و در همین روز با اعلان جنگ انگلیس و فرانسه به روسیه (۱۲۳۳)، جنگ کریمه^[53] آغاز شد و در هشتم فروردین ۱۲۵۰ کمون پاریس کنترل این شهر را در دست گرفت.

میرزا حسن رشدیه

روبرت مرل

نهم فروردین

نهم فروردین سالگرد رخدادهای اجتماعی و سیاسی متنوعی است. در همین روز به سال ۸۰۹ سلطان مراد دوم عثمانی تسالونیکا را فتح کرد و بوسنیایی‌ها در دهم فروردین ۱۲۱۰ بر ضد حاکمیت ترکان عثمانی سر به شورش برداشتند و انگلیسی‌ها در همین روز (در سال ۱۲۲۸) پنجاب را گرفتند. همچنین در این روز (۱۳۶۰) هزاران نفر انگليسی در نخستين مسابقه دوی ماراتُن در لندن شرکت کردند.

جان پمبرتون

سلطان مراد دوم

 کارل اُرف 

در خارج از سپهر تمدن ایرانی، پرتغالی‌ها در نهم فروردین ۹۲۸ شهر سالوادور دو باهیا اولین پایتخت خود را در برزیل تأسیس کردند و در انتخابات عمومی آلمان حزب ناسيونال سوسياليست (نازی) اين کشوراکثريت بی سابقه ای بدست آورد و با ۹۹ درصد آرا به قدرت رسيد (۱۳۱۵). در همین روز (۱۳۵۰) آخرین سرباز آمریکایی ویتنام را ترک کرد. در ضمن در همین روز به سال ۱۲۶۵ بود که جان پِمبرتون^[54] نخستین نوشابه‌ی کوکاکولا را در حیاط خانه‌اش در آتلانتا تولید کرد. نخستین کاوشگر ساخته‌ی دست بشر به اسم مارینر ۱۰^[55] هم در این روز به سال ۱۳۵۳ به مدار سیاره‌ی تیر رسید.

از میان زادگان و رفتگان روز نهم فروردین نیز می‌توان به این نام‌ها اشاره کرد. ولیهلم لیبکنشت^[56] سوسیالیست پرغوغای آلمانی (۱۲۰۵)، ماکسیم‌گورکی^[57] نویسنده‌ی روس (۱۲۴۷)، لاورنتی بریا^[58] وزیر امنیت مخوف استالین (۱۲۷۸) و ریچارد لوونتین^[59] زیست‌شناس آمریکایی (۱۳۰۸) در این روز زاده شدند و ژرژ سورا^[60] نقاش فرانسوی (۱۲۷۰)، کارل اُرف^[61] آهنگساز (۱۳۶۱) در این روز درگذشتند.

مناسبت: مهم‌ترین مناسبت این روز سیطره‌ی انگلیسی‌ها بر پنجاب است که تا پیش از این تاریخ یکی از دژهای فرهنگ و تمدن ایرانی در شمال هند محسوب بود و پس از ۱۲۲۸ که در دامن استعمار فرو افتاد، با پارسی‌زدایی شدید زبان و ایرانی‌زدایی برنامه‌ریزی شده‌ای به وضعیتی رسید که امروز بدان رسیده است.

ولیهلم لیبکنشت

ریچارد لوونتین

لاورنتی بریا  

ژرژ سورا 

دهم فروردین

دهم فروردین روزی به نسبت مخاطره‌برانگیز برای شهرها بوده است. مهم‌ترین حادثه‌ی این روز در تاریخ معاصرمان حمله‌ی روس‌ها به مشهد و به توپ بستن گنبد حرم امام رضا توسط آن‌ها بوده است. در دهم فروردین سال ۱۲۹۱ ارتش تزاری روس که از مقاومت مردم خراسان خشمگین بود و به دنبال راهی برای زهر چشم گرفتن از دولت ایران می‌گشت، به حرم امام رضا حمله کرد، عده‌ی زیادی از زائران و حاضران را به قتل رساند و خزانه‌ی حرم را به غارت برد. این حرکت روس‌ها واکنش تندی در میان ایرانیان برانگیخت و در متون عصر مشروطه انعکاس فراوان یافت.

گنبد و مناره‌ی حرم امام رضا پس از گلوله‌باران توسط روسها

اما بلاهای نازل‌شده بر شهرها در این روز به توس قدیم و حرم مقدسش محدود نمی‌شود. به سال ۱۲۶۴ حادثه‌ی کوشک و کشتار پنج‌ده رخ داد که به جنگ کوتاه روسیه و انگلیس در قلمرو ایران‌زمین انجامید. در همین روز در ۱۲۹۱ فرانسوی‌ها مراکش را گرفتند و سلطان عبدالحافظ را وادار کردند عهدنامه‌ی فاس را امضا کند و به مستعمره شدن کشورش گردن بنهد. شش سال بعد در یازدهم فروردین ۱۲۹۷ در باکو درگیری‌هایی که پان‌ترک‌ها و بلشویک‌ها بدان دامن می‌زدند آغاز شد و کوشش کنسول ایران در باکو برای میانجی‌گری بینشان به جایی نرسید. در همین روز در ۱۳۲۳ متفقین سنگین‌ترین بمبارانی را که شهر ایاصوفیای بلغارستان به خود دیده بود انجام دادند و این شهر را ویران کردند و شمار زیادی از شهروندانش را کشتار کردند. سال بعد در دهم فروردین (۱۳۲۴) روس‌ها وین و دانزیگ را گرفتند و باز کشتار مهیبی از ساکنانشان را رقم زدند. بلغارستان، استونی، لیتوانی، اسلواکی، لاتویا، رومانی، اسلواکی و اسلوونی هم در همین روز (۱۳۸۳) به ناتو پیوستند.

در ایران در همین روز (۱۲۹۹) وثوق‌الدوله اعلامیه‌ای در حمایت از قرارداد ۱۹۱۹ منتشر کرد که کمابیش به معنای مستعمره ساختن ایران بود و مخالفت شدید نیروهای ملی را برانگیخت. ربع قرن بعد، این بار توسعه‌طلبی نوپای شوروی بود که ایران را تهدید می‌کرد و در میانه‌ی ماجرای اشغال آذربایجان توسط ارتش سرخ در دهم فروردین ۱۳۲۵ حمید سیاح پسر حاجی سیاح جهانگرد مشهور به وزیر مختاری ایران در شوروی برگزیده شد. در همین روز اولین جلسه‌ی شورای عالی اقتصاد به ریاست قوام هم برگزار شد و دکتر علی امینی به ریاست این شورا رسید و علی وکیلی معاونت وی را عهده‌دار شد. این شورا نخستین برنامه‌های مدرن پردامنه برای سازماندهی اقتصاد کشور در دوران پهلوی دوم را به انجام رساند. کوششی در همین راستا چهار سال پیش از آن و در هیاهوی جنگ دوم جهانی هم سابقه داشت و آن در دهم فروردین ۱۳۲۱ بود که دولت از مردم تهران خواست تا از خانه‌هایشان خارج نشوند تا سه هزار و پانصد مأمور دولت بتوانند کوپن قند و شکر و ارزاق عمومی را به شکل خانه به خانه توزیع کنند.

رخدادهای دیگری هم در سطح جهانی در این روز رخ داده‌اند. در دهم فروردین ‍۱۲۰۱ استان فلوریدا در آمریکا تأسیس شد. دو دهه بعد، در ده فروردین ۱۲۲۰ بانک ملی یونان در آتن تأسیس شد و سال بعدش (۱۲۲۱) برای نخستین بار در آمریکا از اتر برای بیهوشی هنگام عمل جراحی استفاده کردند. در دهم فروردین ۱۲۳۵ عهدنامه‌ی پاریس امضا شد و جنگ‌های کریمه خاتمه یافت. یک دهه بعد (۱۲۴۶)، آمریکایی‌ها آلاسکا را به قیمت ۲/۷ میلیون دلار از روسیه خریدند و حدود سی سال بعد (در ۱۲۷۸) جامعه‌ی شیمیدانان آلمان دعوتنامه‌ای برای انجمن‌های علمی دنیا فرستاد تا در همایش تعیین وزن علمی عناصر شرکت کنند. در همین روز (۱۳۰۹) آمریکایی‌ها هم قانون سانسور فیلم‌هایشان را تصویب کردند که تا سی و هشت سال نمایش صحنه‌های جنسی و خشن یا مخالف دین را در فیلم‌ها منع می‌کرد دالایی‌لاما نیز در این روز (۱۳۳۸) به دنبال حمله‌ی چینی‌ها به کشورش از تبت گریخت و به هند پناهنده شد.

دهم فروردین بیشتر بابت زادگان و رفتگانش هم اهمیت دارد. در میان زادگان این روز نامدارتر از همه سلطان محمد فاتح سلطان عثمانی است که در دهم فروردین سال ۸۱۱ زاده شد و کوشش هشتصدساله‌ی مسلمانان برای فتح قسطنتنیه را به فرجام رساند. سلطان محمد فاتح شاهی پارسی‌گو و شاهنامه دوست بود و به جنگ‌های دیرینه‌ی ایران و روم به شکلی قاطع پایان داد. او دولت روم (اسم رسمی کشور عثمانی) را در آناتولی و اروپای شرقی تأسیس کرد که در کنار دولت صفوی ایران و دولت گورکانی هند برای نیم هزاره سه‌تا از بزرگ‌ترین دولت‌های جهان محسوب می‌شدند و هر سه به خاطر چارچوب فرهنگی ایرانی‌شان، رسمیت زبان پارسی در قلمروشان، و تعریف کردن خویش در ادامه‌ی تاریخ ایران‌زمین با هم خویشاوندی داشتند.

فرانسیسکو گویا

ملانی کلاین

امانوئل سوئدنبرگ

شماری از هنرمندان نامدار هم در این روز زاده شده‌اند که از میانشان می‌توان به فرانسیسکو گویا^[62] نقاش اسپانیایی (۱۱۲۵)، پل ورلن^[63] شاعر فرانسوی (۱۲۲۳)،‌ ونسان ون‌گوگ^[64] نقاش هلندی (۱۲۳۲)، اکتاویو پاز^[65] شاعر مکزیکی (۱۲۹۳)، اریک کلپتون^[66]، خواننده و آهنگساز انگلیسی (۱۳۲۴) و سلین دیون^[67] خواننده‌ی کانادایی (۱۳۴۷) اشاره کرد. دانشمندانی مثل ملانی کلاین^[68] روان‌شناس اتریشی (۱۲۶۱) هم در این روز زاده شده‌اند. درگذشتگان نامدار این روز بیشتر به قلمرو ایران‌زمین مربوط می‌شوند و در میانشان باید از خلیفه المستضیء بالله عباسی (۵۵۸)، آیت‌الله بروجردی (۱۳۴۰) و فریدون آدمیت (۱۳۸۷) یاد کرد. رونالد ریگان هم در این روز (به سال ۱۳۶۰) ترور شد و نزدیک بود به همین جرگه بپیوندد که جان سالم به در برد! امانوئل سوئدنبرگ^[69] عارف اروپایی (۱۱۵۱) نیز در این روز درگذشته است.

سلطان محمد دوم (فاتح)

شاه و آیت‌الله بروجردی 

فریدون آدمیت 

 

 

1. Tokugawa Ieyasu ↑
2. Monte Carlo ↑
3. Johann Sebastian Bach ↑
4. Brandenburg ↑
5. Robert Koch ↑
6. Alexander Stepanovich Popov ↑
7. Shoemaker–Levy 9 ↑
8. Paul I of Russia ↑
9. Harry Houdini ↑
10. Claude Debussy ↑
11. Wilhelm Reich ↑
12. Jules Verne ↑
13. Dario Fo ↑
14. Oystermouth ↑
15. Christiaan Huygens ↑
16. Francesco de’ Medici ↑
17. Tennessee Williams ↑
18. Leonard Nimoy ↑
19. Novalis ↑
20. Ludwig van Beethoven ↑
21. Raymond Chandler ↑
22. Andrei Gromyko ↑
23. Mormons ↑
24. Roland Barthes ↑
25. Guccio Gucci ↑
26. Joseph Campbell ↑
27. Viktor Frankl ↑
28. Quentin Tarantino ↑
29. Andrew Jackson ↑
30. Geronimo ↑
31. Nikita Khrushchev ↑
32. Utrecht ↑
33. Saint Teresa of Avila ↑
34. Georges-Eugène Haussmann ↑
35. Wilhelm Röntgen ↑
36. Sergei Kirov ↑
37. Ludwig Mies van der Rohe ↑
38. Karl Mannheim ↑
39. Mariah Carey ↑
40. James Hutton ↑
41. Walt Whitman ↑
42. Sergei Rachmaninoff ↑
43. Yuri Gagarin ↑
44. Stanisław Lem ↑
45. Richard N. Frye ↑
46. James Darmesteter ↑
47. Ivan the Terrible ↑
48. Nicolas de Caritat, marquis de Condorcet ↑
49. Virginia Woolf ↑
50. Modest Mussorgsky ↑
51. Robert Merle ↑
52. Battle of Valparaíso ↑
53. Crimean War ↑
54. John Pemberton ↑
55. Mariner 10 ↑
56. Wilhelm Liebknecht ↑
57. Maxim Gorky ↑
58. Lavrentiy Beria ↑
59. Richard Lewontin ↑
60. Georges Seurat ↑
61. Carl Orff ↑
62. Francisco Goya ↑
63. Paul Verlaine ↑
64. Vincent van Gogh ↑
65. Octavio Paz ↑
66. Eric Clapton ↑
67. Celine Dion ↑
68. Melanie Klein ↑

69. Emanuel Swedenborg ↑

 

 

ادامه مطلب: ماه فروردین: یازدهم تا پانزدهم

رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب