گفتار هشتم: خط لودیایی

گفتار هشتم: خط لودیایی

قلمرو: مرکز آناتولی، استان هخامنشی لودیه

زبان: لودیایی

دوره‌‌ی رواج: ۲۷۸۰-۳۱۸۰ تاریخی(۷۰۰ – ۲۰۰ پ.م)

دولت‌‌ پشتیبان: هخامنشی

لودیایی‌‌ها قومی آریایی و آمیخته بودند که لایه‌‌ی قدیمی‌‌ترشان بازمانده‌‌ی هیتی‌‌ها و لوویایی‌‌های عصر برنز بودند و با لایه‌‌ای جدیدتر از سکاها و کیمری‌‌ها درآمیخته بودند. عناصری از بومیان قدیمی‌‌تر هوری و مهاجران فنیقی و یونانی نیز در میان‌‌شان می‌‌توان یافت. در زمانی که کوروش بزرگ خیزش خود را آغاز کرد، لودیه کوچکترین واحد سیاسی در میان چهار دولت پادشاهی مستقر در ایران زمین بود و به تازگی طی یک قرن پیشتر شکل گرفته بود.

نویسه‌‌ی لودیایی هم مثل باقی خط‌‌های آناتولی در دوران مادها نخستین نمودهای خود را پدید می‌‌آورد، ولی تنها با آغاز دوران هخامنشی است که شکوفا می‌‌شود و متن‌‌های طولانی تولید می‌‌کند. در حدود سال ۲۷۰۰ تاریخی (۷۰۰ پ.م) نخستین نشانه‌‌های این خط در قالب اسم‌‌ها و تک کلمه‌‌هایی بر ظروف پدیدار می‌‌شود، و پس از انقلاب نویسایی هخامنشی در حدود سال ۲۹۰۰ (۵۰۰ پ.م) نخستین متون بدان نوشته می‌‌شوند. این خط نیز مثل باقی نویسه‌‌های آناتولی جز یونانی، با استیلای مقدونیان و رومیان بر این منطقه در حدود سال ۳۲۰۰ (۲۰۰ پ.م) از میان رفت.

کاربرد نشانه‌‌ی نقل قول در متنی لودیایی

متون لودیایی قدیمی از چپ به راست نوشته می‌‌شده‌‌اند. اما بعد از عصر داریوش این جهت تغییر کرد و بیشتر از راست به چپ نوشته شد. یک نمونه هم در دست داریم که به شیوه‌‌ی گاوآهنی و یکی در میان به هردو جهت نوشته شده است. ویژگی استثنایی این نویسه آن بوده که برای نقل قول کردن نشانه‌‌ای مجزا به شکل مثلث قائم‌‌الزاویه داشته است.

این خط ۲۶ علامت داشته که برخی‌‌شان بیش از یک واج را بازمی‌‌نموده‌‌اند. حروف این نویسه نیز آشکارا از فنیقی وامگیری شده‌‌اند، اما با یونانی و لوکیایی و کاریایی تفاوت‌‌هایی دارند. به عنوان مثال «ف» در آن به صورت 8 بازنموده می‌‌شود که مشابهش را در خط اتروسکی هم می‌‌بینیم. در این خط گاه دو واکبر را کنار هم می‌‌نوشته‌‌اند و قاعدتا منظور کشیده کردن صدا بوده است، یعنی «اا» را برای «آ» و «ی‌‌ی» را برای «ای» کشیده به کار می‌‌گرفته‌‌اند.

الفبای لودیایی

روابط خویشاوندی میان زبان‌‌های آریایی آناتولی را اغلب به این شکل نمایش می‌‌دهند، و بر این مبنا آشکار است که لودیایی از زبان‌‌های کهن این قلمرو است که بین هیتی قدیم و لوویایی جدید قرار می‌‌گیرد. در این نمودار تنها روابط را حفظ کرده‌‌ام و نام‌‌هایی مثل «پیشاآناتولی» یا «هندواروپایی آناتولی» را به برابرنهاد درست‌‌تری برگردانده‌‌ام که پیوند این زبان‌‌ها با شاخه‌‌ی شرقی زبان‌‌های هندواروپایی (یعنی آریایی) را تصریح کند.

درخت خویشاوندی زبان‌های آریایی آناتولی