ماه آذر: بیست‌و‌هشتم تا سی‌ام

ماه آذر: بیست‌و‌هشتم تا سی‌ام

بیست و هشتم آذر

روز سه‌‌شنبه بیست و هشتم آذر سال ۱۲۷۸ (۱۵ شعبان ۱۳۱۷ ق.) مدرسه‌‌ی علوم سیاسی با حضور حسن مشیرالملک (پیرنیا: تصویر زیر) افتتاح شد و آغاز به کار کرد و یکی از مراکز مهم پرورش رجال عصر مشروطه از آب در آمد. در همین روز به سال ۱۲۹۰ یپرم‌‌خان رئيس نظميه به مجلس رفت و اصرار کرد که اولتیماتوم روس‌‌ها را قبول کنند. در نتیجه بین نمایندگان بر سر قبول یا رد دعوایی درگرفت و افتخارالواعظين و اديب‌‌التجار و ميرزا علي بر سر این موضوع مشاجره و زد و خورد کردند. طوری که افتخارالواعظين زخمی شد و به دستور مؤتمن‌‌الملک نمايندگان اهل دعوا را حبس كردند. افتخارالواعظين که از این ترتیب خشمگین شده بود پس از خلاصي از حبس از نمايندگی مجلس استعفا داد.

Afbeeldingsresultaat voor ‫حسن مشیرالملک‬‎

شيخ محمد خياباني یکی از کسانی بود که در این میان عليه روسيه سخن می‌‌راند، می‌‌گفت اولتيماتوم روس را نبايد قبول كرد. اما در نهایت نمایندگان مجلس هم پذیرفتند و پنج تن را برای مذاکره در این مورد با روس‌‌ها تعیین کردند که عبارت بودند از سيد حسن مدرس، فهيم‌‌الملك، سردار اسعد بختياري، شيخ ابراهيم زنجاني و سعيدالاطباء. در همین روز سربازان روسی که وارد گیلان شده بودند دست به قتل و غارت مردم زدند و چون رئيس نظميه می‌‌کوشید جلویشان را بگیرد، او را کشتند و به دار آویختند و ده نفر از محترمين را به روسيه تبعيد کردند. عصرگاه هم ميرزا حسين‌‌خان معين‌‌الوزاره رئيس كابينه‌‌ی وزارت خارجه در منزل مورگان شوستر آمريكايي حضور يافته و به وي ابلاغ کرد که ناگزیر شده‌‌اند اولتیماتوم را قبول کنند و به این ترتیب او از سمت خزانه‌‌داري كل معزول شده است.

Türkiye Komünist Emek Partisi - Leninist (emblem).jpg

در همین روز به سال ۱۳۰۴ محمدعلی فروغی به صدارت رسید اما به خاطر رقابت و کشمکشی که با تیمورتاش پیدا کرده بود پس از دو ماه استعفا داد. سه سال بعد در ۱۳۰۷ دکتر تقی ارانی در آلمان دکترای خود را در رشته‌‌ی شیمی دریافت کرد و از تز خود با عنوان «خواص احیاگری اسید هیپوفسفریک» دفاع کرد. در ۱۳۱۰ در شهرهای همدان و ملایر در اثر بارندگی شدید و متوالی چند روزه سیل مهیبی جاری شد و در نتیجه نزدیک به صد خانه در همدان و سی خانه در ملایر ویران شد و هفده تن جان باختند. در ۱۳۱۴ هم دادگاه نظامی (دیوان حرب قشون) محمد ولی اسدی تولیت آستان قدس رضوی و خویشاوند محمدعلی فروغی را به خاطر همدستی با شورشیان در مسجد گوهرشاد محکوم به اعدام کرد.

در سال ۱۳۳۰ دكتر حمیدی شیرازی شاعر نامدار که برای مدتی از مردم کناره گرفته و به کشاورزی و باغباني مشغول بود، از این کار دست كشيد و بار ديگر به شاعري روي آورد و شاهکارهایی ماندگار آفرید.

John Amery.jpg

جان امری

Publius Septimius Geta Louvre Ma1076.jpg

گتا

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1320-25\حمیدی شیرازی۳.jpg$

دکتر حمیدی شیرازی

در چنین روزی به سال ۲۱۱ میلادی پوبلیوس سپتیموس گِتا^[1] که پس از مرگ پدر قرار بود با برادرش مارکوس اورلیوس آنتونیوس^[2] (ملقب به کاراکالا^[3]) حکومت کند، پس از آن که با برادرش اختلاف پیدا کرد قرار شد در حضور مادرش با او گفتگو و آشتی کند. وقتی دو برادر با هم روبرو شدند، کاراکالا به نگهبانانش دستور داد گتا را به قتل برسانند و او در آغوش مادرش جان داد. در سال ۹۴۱ هجری خورشیدی نوزده هزار کاتولیک‌‌ و سیزده هزار پروتستان فرانسوی در نبرد درو^[4] با هم ستیزه کردند و از هر طرف بیش از چهار هزار نفر کشته شد و در نهایت کاتولیک‌‌ها که توسط شاه پشتیبانی می‌‌شدند پیروزی را به دست آوردند در ۱۱۸۲ در نیواورلئان مراسمی برگزار شد و خریداری لوئیزیانا از فرانسویان به طور رسمی طی جشنی اعلام شد و در ۱۲۹۴ آخرین سرباز استرالیایی پس از شکست متفقین در گالیپولی^[5] از این منطقه خارج شد.

در سال ۱۳۲۴ یک فاشیست انگلیسی به نام جان امری^[6] به جرم خیانت به میهن در انگلستان اعدام شد. او یک سپاه داوطلب انگلیسی را در هواداری از هیتلر بسیج کرده بود که سپاه بریگاد آزاد نامیده می‌‌شدند. در ۱۳۲۵ جنگ اول هندوچین آغاز شد و در ۱۳۵۳ نلسون راکفلر^[7] به معاونت رئیس‌‌جمهور آمریکا جرالد فورد برگزیده شد. در ۱۳۶۵ میخائیل گورباچف دستور داد آندرئی ساخاروف^[8] و همسرش از تبعید آزاد شوند و در ۱۳۸۰ به دنبال فروپاشی اقتصاد آرژانتین مردم بوئنوس آیرس سر به شورش برداشتند.

نخستین اجرای فندق‌‌شکن

خریداری لویزیانا

چند رخداد بی‌‌ربط دیگر هم در این روز رخ داده که جالب توجه است. یکی این‌‌که در سال ۱۲۷۱ اپرای فندق‌‌شکن^[9] اثر چایکوفسکی^[10] برای نخستین بار در سن‌‌پترزبورگ اجرا شد، یکی آن که در ۱۳۰۳ آخرین خودروی رولز رویس «روح نقره‌‌ای» در لندن فروخته شد، و دیگری آن که در ۱۳۱۱ بخش بین‌‌المللی بی‌‌بی‌‌سی پخش برنامه‌‌اش را آغاز کرد. در ۱۳۳۰ نخستین نیروگاه هسته‌‌ای در آیداهو برق تولید کرد، و دیگر این که در ۱۳۶۲ جام اصلی بازی‌‌های فیفا از دفتر فدراسیون فوتبال برزیل در ریودوژانیرو به سرقت رفت!

Aziz nesin.jpg

عزیز نسین

Image result for FIFA World Cup Trophy

جام جهانی

Nelson Rockefeller.jpg

نلسون راکفلر

بیست و هشتم آذرماه در ایران‌‌زمین از این نظر اهمیت دارد که در این روز به سال ۴۹۰ هجری خورشیدی امام محمد غزالی توسی نظریه‌‌پرداز بزرگ سیاست و دین عصر سلجوقی درگذشت. در دوران معاصرمان هم محمد آقا مدیر شانه‌‌چی سیاستمدار ملی مذهبی و مؤسس سازمان اقامه به سال ۱۳۸۷ در مشهد درگذشت. گذشته از این‌‌ها عزیز نسین طنزنویس ترک (۱۲۹۴) در این روز زاده شد.

بیست و نهم آذر

میرزا ملکم خان

ملک‌‌الشعرای بهار

روز پنجشنبه بیست و نهم آذرماه سال ۱۲۵۶ هجری خورشیدی میرزا ملکم‌‌خان نامه‌‌ای با عنوان «چه باید کرد» خطاب به ناصرالدین‌‌شاه نوشت و در آن پیشنهادهایی برای اصلاحات در ایران را ارائه داد؛ از جمله این که صد کرور وام از کشورهای اروپایی بگیرند و با آن صد مشاور زبده‌‌ی امور اقتصادی و سیاسی و صنعتی استخدام کنند و این‌‌ها زیر نظر ده وزیر ایرانی نوسازی را در جامعه‌‌ی ایرانی پیش ببرند. ناصرالدین‌‌شاه از دریافت این نامه چندان خوشنود نشد و گفت «بعدتر در حضور خودش خوانده شود، در ایران فهم نمی‌‌شود!»

روز چهارشنبه ۲۹ آذر سال ۱۲۷۲ هجری خورشیدی سید جمال‌‌الدین حسینی مؤید‌‌الاسلام برای دومین روز پیاپی نخستین شماره از نشریه‌‌ی حبل‌‌المتین را با شمارگان پنج هزار چاپ کرد. این روزنامه در کشورهای مختلف خبرنگار داشت و طوری سامان داده شده بود که تا ده سال به طور رایگان پخش شود. این روزنامه به یکی از ارکان جریان مشروطه تبدیل شد و تا سی و هفت سال بعد منظم منتشر می‌‌شد.

روز شنبه ۲۹ آذر ۱۲۸۶ حسینقلی‌‌خان نظام‌‌السلطنه مافی به صدارت رسید، اما در منظم کردن امور ناکام ماند. چهار سال بعد در همین روز (۱۲۹۰) بين عده‌‌اي از سربازان روسي و مأمورين نظميه در تبريز زد و خوردي روي داد که در نتیجه چندين پليس به شهادت رسيدند. روس‌‌ها هم‌‌زمان با مجاهدان تبریز درگیر شدند که به یاری مأموران نظمیه آمده بودند و از دست‌‌درازی روس‌‌ها جلوگیری می‌‌کردند.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\صمدخان شجاع الدوله.jpg$

صمدخان

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\اعدام دو تن از مشروطه خواهان تبریز توسط یکی از مزدوران صمدخان.jpg$

جسد دو تن از آزادی‌‌خواهان تبریز به همراه یکی از مزدوران

احمد کسروی که در این روز در روستای حکم‌‌آور و دور از درگیری بود، چون محرم هم آغاز شده ‌‌بود بر منبر مردم را بر روس‌‌ها شوراند و کوشید با چند تنی تفنگ فراهم کرده به جنگجویان بپیوندند. ولی جنگ چهار روز بیشتر به درازا نکشید و مجاهدان از شهر بیرون رفتند و روس‌‌ها بر تبریز چیره شدند و صمدخان از دشمنان دیرین مشروطه را بر شهر گماردند که خون‌‌های زیادی از آزادی‌‌خواهان ریخت. با این همه در نهایت جنگاوران پشتیبان آزادی پیروز شدند و مشروطه در این سامان تثبیت شد. سه سال بعد (۱۲۹۳) در یکشنبه روزی ملک‌‌الشعرای بهار نخستین شماره از روزنامه‌‌ی نوبهار را در تهران به چاپ رساند که تا بیش از یک سال دیگر دوام یافت و ۱۰۸ شماره از آن منتشر شد.

این روز در ضمن با کشمکش‌‌هایی در ترکیه مصادف بوده است. در ۱۳۷۹ اعضای حزب کمونیست لنینیست کارگری ترکیه به دفتر حزب جنبش ملی ترکیه در استانبول حمله کردند و یکی از حاضران را کشتند و باقی را زخمی کردند. در ۱۳۹۵ هم آندرئی کارلوف^[11] سفیر روسیه در ترکیه به دست یک پلیس به نام مولودمرد آلتین‌‌تاش به قتل رسید.

Related image

آندرئی کارلوف و قاتلش مولودمرد آلتین‌‌تاش

دژ دورنشتین

Vespasianus01 pushkin edit.png

وسپاسیان

OttomanJanissariesAndDefendingKnightsOfStJohnSiegeOfRhodes1522.jpg

فتح رودس به دست سلطان سلیمان

اما در تاریخ جهان وضعیت این روز چنین بوده است: در سال ۶۹ میلادی وسپاسیان^[12] در رأس سپاهیانش وارد رم شد و خود را امپراتور خواند. در ۵۷۱ هجری خورشیدی ریچارد اول شاه انگلستان که بیشتر با نام ریشارد شیردل شهرت دارد در راه بازگشت از سومین جنگ‌‌های صلیبی به دست لئوپولد پنجم^[13] شاه اتریش در دژ دورنشتین^[14] زندانی شد، در ۹۰۱ سلیمان باشکوه سلطان عثمانی پس از محاصره‌‌ی رودس این جزیره را فتح کرد و شهسواران مسیحی مستقر در آنجا را که تسلیم شده بودند آزاد کرد. ایشان به جزیره‌‌ی مالتا رفتند و سلسله‌‌ی شوالیه‌‌‌‌های مالتا را آنجا تأسیس کردند.

Related image

کارگران اعتصابی معدن نیترات در شیلی

Related image

کودکان ترک‌‌تبار کشته‌‌شده در قبرس

در ۱۲۳۹ ‌‌کارولینای جنوبی اولین ایالتی بود که سعی کرد از ایالات متحده‌‌ی آمریکا مستقل شود، در ۱۲۸۶ دولت شیلی به ارتش فرمان داد تا دو هزار کارگر اعتصابی معدن نیترات را کشتار کند، در ۱۲۹۶ پلیس مخفی خونریز کمونیستی توسط لنین تأسیس شد و به اسم چکا^[15] شهرت یافت. شمار اعضای این سازمان تا چهار سال بعد به دویست هزار نفر رسید و سال بعد از آن به «کا گ ب» دگردیسی یافت. چکا در دوران پنج ساله‌‌ی فعالیتش دست‌‌کم دویست و پنجاه هزار نفر را اعدام کرد و شماری بیش از این عده را زندانی و شکنجه کرد.

در ۱۲۹۸ دولت آمریکا آنارشیست مشهور اِما گولدمن^[16] را اخراج کرد و او را به زادگاهش روسیه پس فرستاد. در ۱۳۰۲ انگلستان و نپال دومین عهدنامه‌‌ی همکاری‌‌های دو کشور را امضا کردند. این قرارداد شکلی روزآمدشده از قرارداد سوگلی بود که در ۱۱۹۵ منعقد شده بود. در ۱۳۴۲ هم در جریان وقایعی که بعدتر به کریسمس خونین شهرت یافت، یونانی‌‌های قبرس به ساکنان ترک‌‌تبار این جزیره حمله کردند و بیش از صد روستایشان را تخریب کردند و حدود بیست هزار شهروند ترک را وادار به ترک خانه‌‌ها و مهاجرت به ترکیه نمودند. در این درگیری‌‌ها ۱۷۴ مهاجم یونانی و ۳۶۴ روستایی ترک به قتل رسیدند که برخی از قربانیان گروه اخیر زنان و کودکان بودند.

اعضای شورای رهبری چکا در ۱۳۰۰، از چپ به راست: یاکوف پِتِرس، یوزف اونزلیخت، آبرام بلِنکی (ایستاده)، فلیکس دزرژینسکی، ویاچسلاو مِنژینسکی

در چنین روزی به سال ۱۳۰۳ آدولف هیتلر که به خاطر اقدام به کودتا زندانی شده بود از قلعه‌‌ی لندزبرگ^[17] آزاد شد، در ۱۳۲۱ نیروی هوایی ژاپن شهر کلکته را که مرکز استقرار قوای استعماری انگلیسی بود بمباران کرد و در ۱۳۷۴ ناتو مأموریت حفاظت از صلح را در بوسنی آغاز کرد. در این میان به سال ۱۳۷۳ گروهی از راهزنان یک محموله پول به ارزش ۵/۲۶ میلیون پوند را از بانک بلفاست در ایرلند شمالی به سرقت بردند.

Emma Goldman seated.jpg

اما گولدمن

Justizvollzugsanstalt Landsberg am Lech.JPG

زندان لندزبرگ

Réception pour les Français de Shanghai 20100430 - 21.jpg

برنارد کوشنر

Luis Carrero Blanco.jpg

لوئیس کاررو بلانکو

صحنه‌‌ای از «زندگی زیباست»

رخدادهای فرهنگی و فنی مهم این روز هم چنین بوده است: در ۱۳۲۵ اولین نسخه از فیلم «زندگی زیباست^[18]» که شهرت زیادی به دست آورد اکران شد، در ۱۳۳۶ هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ برای نخستین بار پرواز کرد و در ۱۳۵۰ برنارد کوشنر^[19] و گروهی از خبرنگاران در پاریس سازمان پزشکان بدون مرز را تأسیس کردند. در ۱۳۵۲ دریاسالار لوئیس کارِرو بلانکو^[20] که نخست‌‌وزیر اسپانیا بود در اثر بمبی که در خودرویی کار گذاشته بودند در مادرید کشته شد و در ۱۳۶۴ پاپ ژان پل دوم این روز را برای بزرگداشت روز جهانی جوان در نظر گرفت.

Erich Ludendorff.jpg

اریش لودندورف

John Steinbeck 1962.jpg

جان اشتاین بک

David Bohm.jpg

دیوید بوهم

این روز با درگذشت چند شخصیت فرهنگی در ایران مقارن بوده است. در سال ۱۳۰۶ حاج سید ابوالقاسم امامی امام‌‌جمعه‌‌ی سابق تهران درگذشت. او پسر امام‌‌جمعه‌‌ی پیشین تهران و داماد مظفرالدین‌‌شاه قاجار بود. هشت سال بعد (۱۳۱۴) در سحرگاه چنین روزی امروز در خارج شهر مشهد اسدی متولی آستان قدس به جرم همدستی با غوغاگران مسجد گوهرشاد تیرباران شد و جسدش را به صورت گمنام دفن کردند. در ۱۳۲۳ هم میرزا حسن رشدیه بنیانگذار مدارس نوین ایران و در ۱۳۵۱ گلچین گیلانی شاعر درگذشتند.

زادگان دیگر این روز عبارت‌‌اند از دیوید بوهم^[21] فیزیکدان آمریکایی (۱۲۹۶) و محمد فؤاد خواننده و هنرپیشه‌‌ی مصری (۱۳۴۰). کانگ‌‌شی^[22] امپراتور چین (۱۱۰۱)، اریش لودندورف^[23] سپهسالار آلمانی (۱۳۱۶)، جان اشتاین‌‌بک^[24] نویسنده‌‌ی آمریکایی (۱۳۴۷) و استانلی میلگرام^[25] روانشناس آمریکایی (۱۳۶۳) هم در این روز درگذشته‌‌اند.

Image result for Mohammad Fouad

محمد فؤاد

گلچین گیلانی

Portrait of the Kangxi Emperor in Court Dress.jpg

کانگ شی

سی‌‌ام آذر

نخستین رخداد تاریخی مهم این روز که در تاریخ ثبت شده نبرد سرنوشت‌‌ساز میان داریوش بزرگ و غاصب بابلی نیدینتوبعل در سال ۵۲۲ پیش از میلاد است که در این روز با ورود داریوش به بابل و اعدام رقیبش به پایان رسید.

در دوران معاصر روز شنبه سی‌‌ام آذر سال ۱۲۸۵ هجری خورشیدی (۶ ذیقعده ۱۳۲۴ ق.) انجمن مقدس ملی اصفهان که از مشروطه‌‌خواهان و شخصیت‌‌های خوشنام بازار تشکیل شده بود تأسیس شد. دو سال بعد در چنین روزی محمدعلی‌‌خان تربیت از مشروطه‌‌خواهان نامدار از کمبریج به استانبول رفت و به انجمن سعادت که کانون فعالیت آزادی‌‌خواهان ایرانی بود پیوست. در ۱۲۹۰ درگیری‌‌های میان سربازان مهاجم روس و مردم تبریز ادامه داشت و روس‌‌ها مغازه‌‌های مردم را غارت کردند و بازار تبریز را به آتش کشیدند. از آن سو، سالارالدوله شاهزاده‌‌ی مستبد قاجار که ابتدا به هواخواهی از سلطنت محمدعلی‌‌شاه سر به شورش برداشته بود و حالا دیگر مدعی تاج و تخت بود، با لشكري مجهز وارد كرمانشاه شد (تصویر زیر).

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\سالارالدوله۳.jpg$ در چنین روزی به سال ۱۲۹۵ ارتش انگلستان عمليات تهاجمي خود را عليه دولت عثمانی شروع کرد و به میان‌‌رودان لشکر کشید. در ۱۳۱۴ محمدعلی فروغی که از اعدام خویشاوندش اسدی تولیت آستان قدس خشمگین بود از صدارت استعفا داد و خانه‌‌نشین شد. در ۱۳۱۹ هم پخش برنامه‌‌های رادیو که تنها مشتمل بر موسیقی و اخبار بود آغاز شد.

در چنین روزی به سال ۱۳۵۲ کنفرانس ژنو برای حل درگیری اعراب و اسرائیل گشایش یافت و نتیجه‌‌ی این رایزنی‌‌ها بیش از بیست سال بعد به ثمر نشست و آن زمانی بود که به سال ۱۳۷۴ اداره‌‌ی شهر بیت‌‌لحم از اسرائیل به فلسطین انتقال یافت.

غلبه‌‌ی باتوخان بر ریازان

Reino de Granada.svg

قلمرو گرانادا

در تاریخ سیاسی جهان سی‌‌ام آذر از این رو اهمیت دارد که این رخدادها در آن واقع شده است: در سال ۶۱۶ باتوخان مغول بنیانگذار قلمرو اردوی زرین با سپاهیانش شهر ریازان در دویست کیلومتری جنوب مسکو را به باد غارت داد، در ۷۴۰ در نبرد لینویسا^[26] قوای پادشاهی کاستیل بر سپاهیان مسلمان گرانادا غلبه کردند و در ۹۷۷ سرخپوستان ماپوچِه^[27] با رهبری پلانتارو^[28] پیروزی بزرگی بر مهاجمان اسپانیایی به دست آوردند و در ۱۲۰۵ ساکنان تگزاس قلمرو خود را دولت مستقل فرِدونیا اعلام کردند و در برابر حاکمیت ایالات متحده‌‌ی آمریکا سر به شورش برداشتند.

در چنین روزی به سال ۱۲۱۱ قوای پانزده هزار نفره‌‌ی مصری در نبرد قونیه بر ارتش عثمانی که سه برابر عده داشت پیروز شدند، در ۱۲۶۲ اولین رسته‌‌های سواره‌‌نظام و پیاده‌‌نظام در ارتش نوپای دولت محلی کانادا شکل گرفت. در ۱۳۱۸ مسلمانان هند با اجرای مراسمی استعفای گروهی رهبران کنگره‌‌ی ملی هند را که اغلبشان مسلمان یا زرتشتی بودند گرامی داشتند. این نمایندگان در اعتراض به این‌‌که انگلستان بدون مشورت با هندی‌‌ها از طرف هند به آلمان اعلان جنگ داده و این کشور را به جنگ جهانی دوم وارد کرده بود، کناره‌‌گیری کرده بودند. پس از این واقعه اداره‌‌ی کنگره‌‌ی ملی هند به دست هندوهایی افتاد که اغلبشان نرم‌‌خوتر بودند و از مبارزه‌‌ی رویارو و خشن با استعمارگران پرهیز می‌‌کردند. در ۱۳۲۰ دولت تایلند و ژاپن عهدنامه‌‌ی همکاری جنگی امضا کردند. این عهدنامه در برابر بودای زمردین در معبد وات فرا کایو امضا شد.

Richard v. Krafft-Ebing.jpg

کرافت ابینگ

سفیدبرفی و هفت کوتوله

Image result for Arthur Wynne

آرتور واین

سه رخداد فرهنگی این روز هم عبارت‌‌اند از نمایش «خانه‌‌ی عروسک‌‌ها^[29]» اثر ایبسن^[30] که در چنین روزی به سال ۱۲۵۸ در کپنهاگ بر صحنه رفت، آرتور واین^[31] که در ۱۲۹۲ اولین جدول کلمات متقاطع را در مجله‌‌ی نیویورک ورلد منتشر کرد و اولین فیلم کارتون بلند به نام سفیدبرفی و هفت کوتوله که در ۱۳۱۶ اکران شد.

Image result for Mohammed Abdullah Hassan

محمد عبدالله حسن

توماس حواری

این روز در ضمن با رخدادهای مهم در صنعت هواپیماسازی هم مصادف بوده است، نشان به آن نشانی که در ۱۳۱۵ هواپیمای جنگنده‌‌ی یونکر یو-۸۸^[32] اولین پرواز خود را انجام داد، در ۱۳۴۹ هواپیمای جنگنده‌‌ی اف ۱۴ برای نخستین بار به هوا پرید و در ۱۳۶۷ هواپیمای آنتونوف^[33] ۲۲۵ میریا که بزرگ‌‌ترین هواپیمای جهان است پرواز خود را آغاز کرد.

زادگان نامدار سی‌‌ام آذر عبارت‌‌اند از: لئوپولد فون رانکه^[34] مورخ و فیلسوف آلمانی (۱۱۷۴)، بنجامین دیزرائیلی^[35] نخست‌‌وزیر انگلستان (۱۱۸۳)، نامق کمال شاعر و فعال سیاسی پان‌‌ترک (۱۲۱۹)، سیوال رایت^[36] زیست‌‌شناس و متخصص ژنتیک آمریکایی (۱۲۶۸)، فرانک زاپا^[37] خواننده‌‌ی آمریکایی (۱۳۱۹) و هو جین‌‌تائو^[38] رئیس‌‌جمهور چین (۱۳۲۱).

جیووانی بوکاچیو

Hu Jintao Cannes2011.jpg

هو جین‌‌تائو

Saparmurat Niyazov.jpg

صفر مراد نیازوف

Edwin G. Krebs.jpg

ادوین کربس

این شخصیت‌‌ها هم در این روز از دنیا رفته‌‌اند: توماس حواری قدیس مسیحی که در سال ۷۲ میلادی به شهادت رسید، جیووانی بوکاچیو^[39] شاعر و نویسنده‌‌ی ایتالیایی (۷۵۴ هجری خورشیدی)، جیمز پارکینسون^[40] زیست‌‌شناس و دیرین‌‌شناس انگلیسی و کاشف بیماری پارکینسون (۱۲۰۳) و ریچارد فن کرافت اِبینگ^[41] روان‌‌شناس آلمانی (۱۲۸۱). در ۱۲۹۹ هم محمد عبدالله حسن انقلابی استعمارستیز سومالی که نیروهای انگلیسی و فرانسوی و ایتالیایی را بارها شکست داده و کشور درویش را در آفریقا تأسیس کرده بود، در اثر بیماری درگذشت. گذشته از این‌‌ها نامداران دیگری که در این روز درگذشته‌‌اند عبارت‌‌اند از:‌‌ اف اسکات فیتزجرالد^[42] نویسنده و خبرنگار آمریکایی (۱۳۱۹)، نیکلاس تینبرگن^[43] جانورشناس و رفتارشناس هلندی (۱۳۶۷)، کارل ساگان^[44] اخترفیزیکدان آمریکایی (۱۳۷۵)، صفرمراد نیازوف رئیس‌‌جمهور ترکمنستان (۱۳۸۵) و ادوین کربس^[45] زیست‌‌شناس و بیوشیمیست آمریکایی و کاشف چرخه‌‌ی کربس (۱۳۸۸).

Jebens, Adolf - Leopold von Ranke (detail) - 1875.jpg