ماه تیر: اول تا پنجم

ماه تیر: اول تا پنجم

اول تیر

اول تیرماه در ایران معاصرمان بیشتر با تولد و مرگ افراد پیوند خورده است. چون در سال ۱۲۵۱ محمدعلی‌شاه قاجار در تبریز زاده شد و درست شصت سال بعد در ۱۳۱۱ هم ملکه ثریا اسفندیاری در اصفهان به دنیا آمد و هشت سال بعد (۱۳۱۹) عباس کیارستمی متولد شد. اما مهم‌تر از همه آن که در این روز به سال ۸۰۸ خورشیدی غیاث‌الدین جمشید کاشانی، بنیانگذار رصدخانه‌ی سمرقند و بزرگ‌ترین اخترشناس و ریاضی‌دان جهان در روزگار خویش، درگذشت.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1332-42\ملکه ثریا - اول فروردین 1335 در کاخ گلستان.jpg$ ملکه ثریا

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\345px-محمدعلی_شاه.jpg$ محمدعلی شاه

در همین روز به سال ۱۲۳۷ هم ناصرالدین‌شاه اعلام کرد فرزند خردسالش محمدقاسم‌میزا ولیعهدش خواهد بود و این امر تنشی در دربار پدید آورد که با مرگ زودهنگام این شاهزاده رفع شد. از رخدادهای حاشیه‌ای این روز هم این که در سال ۱۳۲۱ که به خاطر اشغال ایران توسط متفقین کمبود و دشواری در زندگی مردم رخ داده بود، دولت اعلام کرد سیگار جیره‌بندی می‌شود و قرار شد از طرف دولت هر روز به هرکس دو نخ و نیم سیگار بدهند!

اگر در مقیاس جهانی به این روز بنگریم آن را با چند جنگ مهم در جهان باستان مصادف خواهیم یافت. در اول تیرماه ۲۱۷ پیش از میلاد بطلمیوس چهارم فیلوپاتر^[1] فرمانروای مصر در جنگ رافیا^[2] آنتیوخوس سوم^[3] از دودمان سلوکی را شکست داد. شمار سربازان بطلمیوس به هشتاد هزار تن و بزرگی سپاهیان آنتیوخوس هفتاد هزار تن بود و از این عده حدود پانزده هزار سرباز سلوکی و دو هزار سرباز بطلمیوسی به قتل رسیدند. نزدیک پنجاه سال بعد نیروی تازه‌ای بر صحنه‌ی سیاست جهان پدیدار شد و آن هم روم بود. در ۱۶۸ رومیان زیر فرمان لوکیوس آیمیلیوس پاولوس^[4] در جنگ پیدنا^[5] بر پرسئوس^[6] آخرین شاه مقدونیه غلبه کردند و او را اسیر کردند. به این ترتیب دولت مقدونیه در خاک روم ادغام شد و پرسئوس را هم بعدتر با بی‌خوابی‌ دادن مداوم زجرکش کردند.

در دوران جدید هم این روز با جنگی مهم پیوند خورده و آن عملیات بارباروسا^[7] است که در ۱۳۲۰ آغاز شد و طی آن آلمان نازی به روسیه‌ی شوروی حمله کرد و جنگ سرنوشت‌ساز آلمان و روس آغاز شد. مردم لیتوانی هم در همین روز به هواداری از آلمانی‌ها سر به شورش برداشتند و بلشویک‌ها را کشتار کردند. گذشته از بیرون راندن مهاجمان فرنگی، یک شیوه‌ی دیگر مقابله با استعمارگران که بیشتر هم کارساز از آب در آمد، البته مهاجرت به سرزمین مادری مستعمره‌چیان بود که آن هم در همین روز آزموده شد. چون در اول تیرماه سال ۱۳۲۷ بود که ۴۹۲ تن از مردم جامائیکا با کشتی به انگلستان مهاجرت کردند و در نزدیکی لندن در خاک این کشور پیاده شدند. این آغاز موج مهاجرت به انگلستان پس از جنگ جهانی دوم بود.

سکه‌ی سیف‌الدوله ابوالحسن بن حمدان امیر حلب

اول تیرماه با چند رخداد فرهنگی و اجتماعی نیز قرین است. در ۱۰۱۲ کلیسای مقدس رم گالیله را وادار کرد توبه کند و اعلام کند که زمین ثابت است و دور خورشید نمی‌گردد. در ۱۲۰۴ پارلمان انگلستان سیستم فئودالی‌ای را که از طرف انگلستان در آمریکای شمالی پیاده‌سازی شده بود الغا کرد و روابط ارباب و رعیتی را غیرقانونی شمرد و در ۱۲۴۹ کنگره‌ی آمریکا وزارت دادگستری این کشور را تأسیس کرد. در زمانه‌ی ما هم در همین روز به سال ۱۳۶۵ بود که دیگو مارادونا^[8] در بازی فوتبال آرژانتین و انگلستان دو گل مشهور زد که به نام «دست خدا» و «گل قرن» شهرت یافت!

اول تیرماه در ضمن زادروز این افراد هم هست: سیف‌الدوله ابوالحسن بن حمدان امیر حلب (۲۹۵)، جرج ونکوور^[9] ماجراجو و جهانگرد انگلیسی که نام خود را به شهری در کانادا داده (۱۱۳۶)، ویلهلم فون هومبولت^[10] زبانشناس و فیلسوف آلمانی (۱۱۴۶)، هنری رایدر هگارد^[11] داستان‌نویس نامدار انگلیسی (۱۲۳۵)، جولین هاکسلی^[12] زیست‌شناس انگلیسی (۱۲۶۶) و دن براون^[13] نویسنده‌ی آمریکایی داستان‌هایی مانند راز داوینچی^[14] (۱۳۴۳).

$G:\pix\projects\west\Julian_Huxley_1964.jpg$

جولین هاکسلی

$G:\pix\projects\west\Henry_Rider_Haggard_03 (1).jpg$

هنری رایدر هگارد

$G:\pix\projects\west\Probably_George_Vancouver_from_NPG.jpg$ (احتمالاً) جرج ونکوور

دوم تیر

این روز در تاریخ استعمار با یکی از جنگ‌های مهم در هند شمالی پیوند دارد و آغازگاه روندی است که ایرانی‌زدایی از شمال هند و ویرانی فرهنگ این سرزمین را به دنبال داشت. در دوم تیرماه سال ۱۱۳۶ خورشیدی سپاهیان انگلیسی در جنگ پالاشی بر ارتش پنجاه هزار نفره‌ی میرزا محمد سراج‌الدوله فرماندار بنگال غلبه یافتند و این منطقه را به قلمرو خویش افزودند و به این ترتیب جای پایی استوار در بخش‌های ایرانی‌شده‌ی هند پیدا کردند.

$G:\pix\projects\west\دیدار لرد کلایو و میر جعفر پس از نبرد پالاشی و فتح بنگال.jpg$ دیدار لرد کلایو و میرجعفر نماینده‌ی دولت گورکانی پس از جنگ پالاشی

رخدادهای دیگر این روز در تاریخ معاصرمان عبارت‌اند از آغاز بحث درباره‌ی بحث تغییر خط فارسی در روزنامه‌ی اختر که از شماره‌ی ۲۸ این روزنامه به تاریخ دوم تیر ۱۲۵۹ آغاز شد و در آن پیشنهاد میرزا یوسف‌خان مستشارالدوله به بحث گذاشته شد. این بحث‌ها خوشبختانه به جایی نرسید و بلایی که مستعمره‌چیان در هند و قوم‌گرایان در ترکیه بر سر مردم آوردند در ایران تکرار نشد. رخدادهای جالب دیگر این روز آن که در ۱۳۰۳ بانک سپه ایران تأسیس شد و در ۱۳۰۶ کلاه جدیدی بنام کلاه پهلوی معمول و استفاده از آن اجباری شد. هدف هم آن بود که مردم کلاه‌ها و دستارهای سنتی را –که قومیتشان را نشان می‌داد و مایه‌ی تعصب‌ها و گاه درگیری‌های قوم‌گرایانهمی‌شد- از سر بردارند که چنین هم شد.

$G:\pix\projects\west\Paris,_Besuch_Adolf_Hitler,Burmann _Speer,_Giesler,_Breker.jpg$

دیدار هیتلر از پاریس، در کنارش مارتین بورمان و کنار او اشپیر ایستاده‌اند

دوم تیرماه در سطح جهانی روزی به نسبت آرام بوده است. یکی از معدود جنگ‌های اروپایی این روز در ۱۲۹۸ در گرفت و آن زمانی بود که اهالی استونی قوای امپراتوری اتریش را در جنگ چِسیس^[15] شکست دادند و ادعای استقلالشان را به کرسی نشاندند. سالگرد این رخداد روز ملی استونی است. کاترین دوم^[16] امپراتریس روسیه هم در همین روز (۱۱۷۳) اجازه داد یهودیان در کیف سکونت کنند و این شهر به تدریج به یکی از مراکز بزرگ تجمع مهاجران یهودی تبدیل شد و خشونت‌های بعدی مسیحیان متعصب روسی و نازی‌ها را به دنبال داشت.

در ۹۵۰ هجری خورشیدی میگوئل لوپز دِ لِگازپی^[17] ماجراجوی اسپانیایی اردویی نظامی در فیلیپین تأسیس کرد که امروز به شهر مانیلا پایتخت این جزیره تبدیل شده است و در ۱۳۱۸ نخست‌وزیر انقلابی سیام نام این کشور را در پیروی از نام رایج میان استعمارگران به تایلند تغییر داد! در ۱۳۴۲ هم انگلستان استقلال زنگبار را پذیرفت.

در این روز چند رخداد اجتماعی و فرهنگی هم رخ داده است. در ۱۲۷۳ کمیته‌ی بین‌المللی المپیک در سوربون پاریس تأسیس شد و در ۱۳۱۹ هیتلر به همراه دوست معمارش آلبرت اشپیر^[18] از آثار معماری پاریس دیدن کردند. این تنها دیدار هیتلر از پایتخت مهم‌ترین کشوری بود که فتح کرده بود.

در ۱۳۳۹ مجوز پخش اِنووید^[19] که نخستین داروی ضدبارداری خوراکی بود در آمریکا صادر شد و در ۱۳۴۸ شرکت آی‌بی‌ام اعلام کرد از این به بعد نرم‌افزارهایش را مستقل از سخت‌افزارها به فروش می‌رساند و به این ترتیب بازار نرم‌افزار آفریده شد. در ۱۳۹۲ نیک والِندا^[20] برای اولین بار سراسر گراند کانیون^[21] را با راه رفتن از روی طناب طی کرد! از رخدادهای جالب این روز هم آن که در ۱۳۲۶ کِنِت آرنولد^[22] برای نخستین بار گزارشی از مشاهده‌ی بشقاب پرنده را در واشنگتن منتشر کرد.

Image result for nick valenda

نیک والندا بر روی طناب

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از فرزند یولیوس سزار و کلئوپاترا یعنی سزاریون^[23] (۴۷ پیش از میلاد)، آنا آخماتووا^[24] شاعر روس (۱۲۶۸)، آلن تورینگ^[25] ریاضی‌دان و مبدع نظریه‌ی رایانه‌ها (۱۲۹۱)، ریچارد باخ^[26] نویسنده‌ی آمریکایی که آثارش در ایران محبوبیتی دارد (۱۳۱۵) و زین‌الدین زیدان^[27] فوتبالیست فرانسوی. (۱۳۵۱) درگذشتگان این روز هم عبارت‌اند از وسپاسیانوس^[28] امپراتور روم که در سال ۷۹ میلادی فوت کرد و پدرو دِ مندوزا^[29] ماجراجوی اسپانیایی که در ۹۱۶ خورشیدی جان باخت.

$G:\pix\projects\west\Kuzma_petrov-vodkin,_ritratto_di_anna_akhmatova,_1922.JPG$

آنا آخماتووا

$G:\pix\projects\west\Alan_Turing_Aged_16.jpg$

آلن تورینگ

$G:\pix\projects\history\egypt\Denderah3_Cleopatra_Cesarion.jpg$

سزاریون

سوم تیر

درباره‌ی سوم تیرماه از دورترین زمان‌ها بایگانی‌ای از رخدادهای تاریخی را در دست داریم. در قلمرو ایران‌زمین، یکی از کهن‌ترین رخدادهای این روز نبردی است که در سال ۱۳۱۲ پیش از میلاد میان مورسیلیس سوم^[30] شاه آریایی دولت هیتی (ترکیه‌ی امروز) و حاکم قلمرو آزی‌هایاسا^[31] در همسایگی‌اش در گرفت. هیتی‌ها به قلمرو آزی‌هایاسا حمله بردند و این قدرت محلی کوچک را مطیع ساختند. در سوم تیر ۱۲۸۶ صدها نفر روحانی به رهبری شیخ فضل‌الله نوری علیه مشروطه‌طلبان در حرم عبدالعظیم تحصن کردند. در سوم تیر سال ۱۳۰۰ هم زد و خورد شدیدی بین حاج بابای اردبیلی و اتباع وی و گردان ژاندارمری زنجان رخ داد. در نتیجه عده‌ی زیادی از پیروان حاج بابا کشته و عده‌ای هم دستگیر و اعدام شدند.

در سطح جهانی هم رخدادهای سیاسی این روز به همین ترتیب از قدمت چشمگیری برخوردارند. در ۲۱۷ پیش از میلاد ارتش روم به رهبری گایوس فلامینیوس^[32] در جریان شبیخون نیروهای زیر فرمان هانیبال^[33] در جنگ دریاچه‌ی تراسیمنه^[34] شکست خورد و همه‌ی سی هزار سربازش کشته شدند. در ۱۳۶۸ جیانگ زمین^[35] به رهبری چین رسید و در ۱۳۹۲ سیلویو برلوسکونی^[36] نخست‌وزیر ایتالیا به جرم سوءاستفاده از قدرت و ارتباط جنسی با روسپی‌ای نابالغ به هفت سال زندان محکوم شد و در ۱۳۹۵ هم مردم انگلستان با نسبت ۵۲% به ۴۸% به خروج این کشور از اتحادیه‌ی اروپا رأی دادند.

رخدادهای پراکنده و جالب دیگری نیز در این روز رخ داده‌اند. نمونه‌اش آن که در سال ۱۰۹ میلادی ترایانوس امپراتور روم آبراهه‌ی مشهور خود را در رم ساخت در ۷۵۳ خورشیدی هم شیوع رقص سنت جان^[37] که احتمالاً از سمی توهم‌زا ناشی می‌شد، باعث شد مردم شهر آخن در آلمان ساعت‌ها در خیابان جست و خیز کنند و «برقصند». همچنین در سوم تیرماه ۱۲۸۹ باله‌ی «پرنده‌ی آتشین^[38]» اثر ایگور استراوینسکی^[39] در پاریس به نمایش در آمد و مایه‌ی شهرت او شد.

$G:\pix\projects\iranzamin\sasani\Trajanus Decius (249-251 AD.bmp$

سکه‌ی ترایانوس امپراتور روم

در سوم تیر ۱۰۹۶ لژ بزرگ انگلستان که نخستین انجمن فراماسون اروپا بود در این شهر تشکیل شد؛ در ۱۲۴۷ کریستوفر لاتام شولز^[40] اختراع خود را به اسم type-writer به ثبت رساند. این روز در ضمن برای زنان هم فرخنده بوده است؛ چون در ۱۲۹۵ مری پیکفورد^[41] اولین ستاره‌ی زن سینما بود که قراردادی یک میلیون دلاری را امضا کرد. در ۱۳۲۸ هم اولین فیلم وسترن –هوپالانگ کاسیدی^[42]– از شبکه‌ی ان‌بی‌سی تلویزیون پخش شد.

رقص سنت جان

$G:\pix\projects\west\Mary_Pickford_1916.jpg$ مری پیکفورد

زادگان این روز عبارت‌اند از جیامباتیستا ویکو^[43] فیلسوف ایتالیایی (۱۰۴۷) و جورج مایکل خواننده‌ی انگلیسی (۱۳۴۲).

چهارم تیر

این روز با مجموعه‌ای از رخدادهای پراکنده و واگرا گره خورده است. از نظر تاریخی مهم‌ترین رخداد آن بود که در سال ۱۲۷۹ راهبی تائویی به نام وانگ یوان‌لو^[44] در غاری در منطقه‌ی دون‌هوانگ^[45] مجموعه‌ای از متون باستانی را کشف کرد که نفوذ فرهنگی ایران در چین باستان (از عصر ساسانی تا قرن چهارم هجری) را نشان می‌داد. این متون مجموعه‌ای از رساله‌های دینی بودایی و مانوی و مسیحی نستوری و تائویی را در کنار نامه‌های شخصی و متونی درباره‌ی ریاضیات و شعر و رقص در بر می‌گرفت. به احتمال زیاد همه‌ی متون توسط مهاجران ایرانی پراکنده در راه ابریشم به زبان‌های مادری‌شان نوشته شده یا به چینی برگردانده شده‌اند. گذشته از چینی در این مجموعه متونی به خط سغدی، مانوی، سریانی، پهلوی، سانسکریت و عبری می‌توان یافت.

$G:\pix\projects\history\china\Wang_Yuanlu کاشف اسناد دون هوانگ.jpg$

وانگ یوان‌لو

$G:\pix\projects\history\china\Pelliot_hébreu_1 صلیحه به خط عبری در دون هوانگ.jpg$

نمونه‌ای از متون به زبان پارسی و خط عبری

رخداد دیگر آن که در روز چهارم تیر سال ۱۳۰۷ انتخابات مجلس در تهران انجام پذیرفت و به شکل پایدارش در دوران رضاشاه دست یافت. در این انتخابات تقریباً همه‌ی رجال مهم عصر مشروطه (وثوق‌الدوله، پیرنیا، مستوفی‌الممالک، بنکدار، امین‌الضرب و…) انتخاب شدند و موقعیت‌هایی سیاسی را در اداره‌ی کشور و پایتخت بر عهده گرفتند. در این انتخابات حدود پنجاه و دو هزار نفر رأی دادند.

$G:\pix\projects\west\Mary_Tudor_and_Charles_Brandon.jpg$

مری تودور

گربه خله

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\سلطان عبدالمجید پاشا.jpg$

سلطان عبدالمجید

در ۱۱۷۲ هم اولین قانون مشروطه در فرانسه تصویب شد که شالوده‌اش بر آرای روشنگران و فراماسون‌ها تکیه داشت. در ۱۲۵۹ هم سرود «ای کانادا^[46]» که امروز سرود ملی این کشور است برای اولین بار اجرا شد. در ۹۰۱ عثمانیان برای بار دوم رودس^[47] را محاصره کردند. اما رخدادهای این روز در پیوند با سیاست جهانی در دهه‌های اخیر پررنگ‌تر بوده است. در ۱۳۲۹ کره‌ی شمالی به کره‌ی جنوبی حمله برد و جنگ کره آغاز شد، در ۱۳۴۲ جان اف کندی^[48] سخنرانی مشهور «من یک برلینی هستم^[49]» را ایراد کرد و در آن در واکنش به ساخت دیوار در برلین شرقی، بر حمایت آمریکا از آلمان غربی تأکید کرد. در ۱۳۵۴ موزامبیک استقلال پیدا کرد و ایندیرا گاندی^[50] در هند اعلام وضعیت فوق‌العاده کرد، در ۱۳۷۰ کرواسی بعد از همه‌پرسی از یوگسلاوی استقلال یافت و در ۱۳۷۲ کیم کمپبل^[51] اولین نخست‌وزیر زن در کانادا شد.

چندین رخداد فرهنگی و فنی نیز با این روز قرین هستند. در ۱۲۸۵ اولین مسابقه‌ی اتومبیل‌رانی در گران پری^[52] فرانسه برگزار شد، در ۱۳۲۳ انتشار اولین دوره از داستان کمیک استریپ «گربه خُله^[53]» دو ماه پس از درگذشت نویسنده‌اش به پایان رسید، در ۱۳۵۷ برای نخستین بار در رژه‌ی مردان همجنس‌گرای سان‌فرانسیسکو پرچم رنگین‌کمانی‌شان به اهتزاز درآمد و در ۱۳۶۲ هند قهرمان جهانی کریکت شد.

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از داریوش شکوف^[54] کارگردان و هنرمند ایرانی‌تبار آلمانی (۱۳۳۳) و سیف‌الاسلام قذافی پسر دیکتاتور لیبی (۱۳۵۱). از میان درگذشتگان نامدار هم می‌تواند به مری تودور^[55] ملکه‌ی انگلیس (۹۱۲)، سلطان عبدالمجید اول عثمانی (۱۲۴۰)، میشل فوکو^[56] فیلسوف فرانسوی (۱۳۶۳) و مایکل جکسون^[57] خواننده‌ی آمریکایی (۱۳۸۸) اشاره کرد.

پنجم تیر

پنجم تیر در تاریخ ایران و جهان روزی پر ماجرا بوده است. مهم‌ترین رخداد این روز آن است که خواجه نصیرالدین طوسی اندیشمند و سیاستمدار بزرگ ایرانی در این روز به سال ۶۵۳ خورشیدی درگذشته است. یکی دیگر از رخدادهای مهم این روز به سال ۳۶۳ میلادی رخ داد و آن زمانی بود که امپراتور روم یولیانوس^[58] در جریان حمله به ایران شکست خورد و کشته شد. هجوم بعدی به ایران‌زمین که در این روز انجام گرفت اما موفق‌تر بود و پس از درنوردیدن کل فلات ایران در گوشه‌ی باختری این قلمرو واقع شد در ۶۲۲ هجری خورشیدی رخ داد؛ در این زمان مغول‌ها به رهبری بایجو^[59] در نبرد کوسه‌داغ^[60] بر سپاهیان سلجوقی به رهبری کیخسروی دوم غلبه کردند. هجوم سومی هم در این روز رخ داده که آن پیامدی فاجعه‌بارتر در بر داشت. در پنجم تیرماه سال ۱۱۰۲ روس‌ها پس از بمباران شدید باکو این شهر را که به ویرانه‌ای تبدیل شده بود فتح کردند.

در این روز فراز و نشیب‌هایی در زندگی شخصیت‌های تاریخی ایرانی را هم داشته‌ایم. مثلاً در ۱۲۵۴ حاج سیاح جهانگرد ایرانی اولین شهروند کشورمان شد که تابعیت کشور آمریکا را هم به دست آورد و در مراسمی در شهر کالیفرنیا تبعه‌ی آمریکا شد. در ۱۳۲۹ هم حاجعلی رزم‌آرا که در آن هنگام دوستی صمیمانه‌ای با اشرف پهلوی داشت به مقام نخست‌‌وزیری رسید. ولی دولتش سست و ضعیف بود و در کابینه‌اش وزیر امور خارجه، وزیر راه، وزیر پست و تلگراف، وزیر کار و وزیر دارایی نداشت!

پنجم تیر از نظر سیاست جهانی هم روزی پر حادثه بوده است. در این روز چند انتصاب مهم داشته‌ایم. در سال چهارم میلادی آگوستوس^[61] امپراتور روم تیبریوس^[62] جانشین خود را به فرزندخواندگی گرفت. در ۲۲۱ میلادی الاگابالوس^[63] امپراتور روم پسرعمو و جانشین خود الکساندر سوروس^[64] را به ولیعهدی برگزید و به او لقب سزار داد. در ۷۸۸ خورشیدی شورای پیزا^[65] الکساندر پنجم را به مقام پاپی رساند، در شرایطی که در همان هنگام دو پاپ دیگر -گریگوری دوازدهم^[66] در رم و بندیکت دوازدهم^[67] در آوینیون- هم مدعی چنین عنوانی بودند.

در کنار این نصب‌ها، چند عزل هم داریم که خشونت‌آمیز بوده‌اند. در ۹۲۰ خورشیدی فرانسیسکو پیزارو^[68] جهانگشای اسپانیایی و نابودکننده‌ی پادشاهی سرخپوستان آمریکا به دست پسر دوست قدیمی‌ و دشمن‌ بعدی‌اش دیگو د آلماگرو^[69] در لیما کشته شد. در ۱۰۹۷ پتر کبیر^[70] پسرش آلکسی^[71] را به جرم دسیسه‌چینی محاکمه کرد و پنهانی کشت. در ۱۳۳۲ لاورنتی بریا^[72] همدست جنایت‌های استالین به فرمان خروشچف^[73] دستگیر شد و در ۱۳۷۴ حَمَد بن خلیفه در کودتایی آرام پدرش خلیفه بن حمد الثانی را از قدرت کنار زد و امیر قطر شد.

Portrait of Francisco Pizarro.jpg

فرانسیسکو پیزارو

حمد بن خلیفه

Alexey Petrovich by J.G.Tannauer (1710-15, Russian museum).jpg

آلکسی پسر پتر

در این روز چندین رخداد جنگی و سیاسی مهم رخ داده است. در ۱۲۲۲ انگلیسی‌ها طی معاهده‌ی نانکینگ^[74] بندر هنگ‌کنگ را به قلمرو خود منضم کردند و در ۱۳۲۳ آلمانی‌ها در نبرد اوسوچی^[75] بر نیروی مقاومت لهستان غلبه کردند.

در ضمن این روز با فناوری هوانوردی هم پیوندی دارد که باز با جنگ هم پیوند خورده است. در سال ۱۱۷۳ در جنگ فلوروس^[76] که میان فرانسه‌ی انقلابی و کشورهای اروپایی دیگر درگرفت، برای نخستین بار از هواپیما استفاده‌ی جنگی شد، در ۱۳۰۲ برای نخستین بار سوختگیری هواپیمایی در حال پرواز انجام شد و در ۱۳۱۵ فوک وولف^[77]، اولین بالگرد جهان که اختراع آلمان‌ها بود، به پرواز درآمد.

۱۳۱۵؛ مراسم گشایش متروی مسکو، از راست به چپ: آقاسی خانجیان، لاورنتی بریا، نیکیتا خروشچف و نستور لاکوبا رهبران کمونیست‌های قفقاز چند ماه پیش از آن که بریا خانجیان و لاکوبا را به قتل برساند!

۱۳۱۴؛ کنگره‌ی حزب کمونیست قفقاز؛ از راست به چپ: لاورنتی بریا، میر جعفر باقروف، فیلیپ ماخارادزه

طی دهه‌های اخیر هم رخدادهای سیاسی دیگری در پنجم تیر واقع شده که نمونه‌هایی از آن چنین است: در ۱۳۳۹ ماداگاسکار از فرانسه استقلال یافت و در همین روز سومالی از انگلستان با نام سومالی‌لند مستقل شد. در ۱۳۹۲ هم شورش در ترکستان چین (استان سین‌کیانگ) دست کم ۳۶ کشته و ۲۱ زخمی به جا گذاشت.

از رخدادهای اجتماعی و فرهنگی مهم این روز هم یکی تأسیس موزه‌ی علوم لندن (۱۳۰۸) است و دیگری این که در ۱۰۵۷ نیز زنی ونیزی به نام اِلِنا کورنارو پیسکوپیا^[78] از دانشگاه-صومعه‌ی پادوا مدرک دکترا (اجتهاد مسیحی) دریافت کند و این نخستین بانویی بود که در اروپا به چنین مقامی می‌رسید. در ۱۳۹۴ هم دادگاه عالی آمریکا ازدواج همجنس‌گرایان را قانونی شمرد!

An open-topped sports car, with '3A' written on the front, kicks up dust as it drives along a road lined with trees and grass. Another open-topped sports car trails behind.

اولین مسابقه اتومبیل‌رانی

زادگان نامدار پنجم تیرماه عبارت‌اند از والتر نرنست^[79] شیمی‌دان و فیزیک‌دان آلمانی (۱۲۴۳)، ویلی مسراشمیت^[80] مهندس آلمانی سازنده‌ی هواپیماهایی به همین نام (۱۲۷۷) و سالوادور آلنده^[81] سیاستمدار شیلیایی (۱۲۸۷). رفتگان این روز هم عبارت‌اند از بطلمیوس سوم^[82] حاکم مقدونی مصر (۱۱۶ پیش از میلاد)، سایچو^[83] راهب بودایی ژاپنی (۲۰۱ خورشیدی) و ژوزف میشل مونگولفیه^[84] یکی از دو برادر مخترع بالون (۱۱۸۹).

$G:\pix\بطلمیوس سوم.jpg$