سال ۱۲۸۲

سال ۱۲۸۲

اروپا در حدود ۱۲۸۲: تجزیه‌‌ی امپراتوری عثمانی و جدا شدن صربستان و یونان و بلغارستان

سال ۱۲۸۲ با دومین سفر اروپایی مظفرالدین شاه آغاز شد که در ۲۲ فروردین کشور را ترک کرد و شش ماه از سال با وام ده میلیون مناتی‌‌ای که از روسیه گرفته بود، در فرنگ گردش کرد. او از کشورهای ایتالیا، اتریش، بلژیک، فرانسه و انگلستان بازدید کرد و برخی از همراهانش عبارت بودند از: میرزا علی اصغرخان اتابک اعظم، میرزا محمودخان وزیردربار، موثق‌‌الدوله خوانسالار، امیربهادر سرکشیک‌‌چی باشی، حاجب الدوله، مهندس‌‌الممالک، وکیل‌‌الدوله. شاه در جریان سفر خود وقتی از قفقاز می‌‌گذشت با طالبوف نویسنده‌‌ی مشروطه‌‌خواه نیز دیدار کرد.

مظفرالدین شاه (۱) در روسیه به همراه اتابک (۲)، محمود خان حکیم‌‌الملک (۳)، تزار نیکلای دوم (۴) و ناصرالملک (۵)

مظفرالدین شاه (۵) در کنسترکویل همراه با ابوالقاسم ناصرالملک (۱)، حسن پیرنیا (۲)، محمود خان حکیم‌‌الملک (۳)، نظرآقا یمین‌‌السلطنه (۴)، امین‌‌السلطان اتابک (۷)

در این سال مظفرالدین شاه زیر تاثیر درباریان‌‌اش و به ویژه اتابک که گرایشی به دولت روسیه داشتند، چرخشی به سمت تزار کرد و امتیازهایی را به روسها اعطا کرد. مثلا امتیاز ساختن راه شوسه جلفا تا قزوین را به بانک استقراضی روس داد و تعرفه‌‌های گمرکی را به نفع روسها دگرگون ساخت. عثمانی‌‌ها نیز از این نمد کلاهی برای خود دوختند و این باعث شد تا روزنامه‌‌های انگلستان به صدر اعظم ایران حمله کنند و فشار آوردند تا قرارداد مشابهی با انگلستان هم منعقد شود، و در نهایت هم موفق شدند. اما مردم به این ماجرا واکنش نشان دادند و جالب آن که علاوه بر یزد که بازرگانانش ناراضی بودند، در کربلا و نجف بود که بیشترین تنش‌‌ها و اعتراضها بیان شد و مردم خواهان اخراج مستشاران بلژیکی منعقد کننده‌‌ی این قراردادها شدند. این نمایانگر آن بود که شهرهای قلمرو تمدن ایرانی همچنان مستقل از مرزبندی‌‌های میان ایران و عثمانی به صورت یک سیستم یکپارچه به موقعیتها واکنش نشان می‌‌دهد.

مظفرالدین شاه هنگام شکار در لیون، فرانسه

مظفرالدین شاه در انگلستان 

انگلیسی‌‌ها برای به دست آوردن دل شاه ساده دل،‌‌ به عطا کردن نمادهای شأن و قدرت روی آوردند و لرد داون وزیر مختار انگلستان با مظفرالدین‌‌شاه ملاقات کرد و نامه‌‌ی شاه انگلیس را با نشان زانوبند الماس‌‌نشان به شاه اهدا کرد. این ماجرا همزمان بود با منصوب شدن گروهی از رجال به مقامهای بالای کشوری: نصرت‌‌الدین میرزا سالارالسلطنه با پیشکاری و وزارت سید محسن صدرالاشراف به حکومت همدان رسید، میرزا غلامرضا خان آصف‌‌الدوله یک قبضه شمشیر مرصع هدیه گرفت و حاکم ایالت فارس شد، ظفرالسلطنه سردار حکومت کرمان و بلوچستان را گرفت و حکومت و موثق‌‌الدوله خوانسالار حاکم مازندران شد. در خراسان هم علی‌‌نقی میرزا رکن‌‌الدوله حاکم ایالت و حاج مهدیقلی خان میرزا سهام الملک هم نایب‌‌التولیه‌‌ی آستان قدس رضوی شد. از همه مهمتر آن که عین‌‌الدوله که بسیار به شاه نزدیک بود، به صدارت رسید و این اولین نفر از خاندان قاجار بود که ریاست دستگاه کشوری را بر عهده می‌‌گرفت.

قربانیان یهودی در پوگروم کیشینف

سه روز بعد از آغاز سفر مظفرالدین شاه به سوی فرنگ، در ۲۵ فروردین هانری کربن چشم به جهان گشود و این را باید در کنار جوزف کمپبل اسطوره‌‌شناس آمریکایی دید که در روز ششم فروردین زاده شده بود. پنج روز بعد از کربن در ۳۰ فروردین حمله‌‌ی ضدیهودی (پوگروم) در کیشینِف پایتخت بسارابی (وابسته به امپراتوری تزاری) آغاز شد و دهها هزار یهودی را وادار به جلای وطن کرد.

یهودیان به اروپا و فلسطین کوچیدند و این سرآغاز مهاجرت‌‌هایی بود که در نهایت به تاسیس کشور اسرائیل منتهی شد. در این جریان ۷۰۰ خانه و ۶۰۰ مغازه‌‌ی یهودیان ویران و غارت شد و حدود پنجاه یهودی به قتل رسیدند. در دهم اردیبهشت هم آمریکا ایالت لوئیزیانا را با پانزده میلیون دلار از فرانسه خرید و به این ترتیب مساحت آمریکا دو برابر شد. هشت روز بعد در ۱۸ اردیبهشت پل گوگن نقاش چشم از جهان فرو بست.

آرام خاچاتوریان

پل گوگن 

ژوزف کمپبل 

هانری کربن 

در پنجم اردیبهشت سال ۱۲۸۲ آندری کولموگوروف ریاضیدان نامدار روس و آرام خاچاتوریان موسیقیدان ارمنی در ۱۶ خرداد به دنیا آمدند. در اول تیرماه تقارنی دیدنی رخ داد و جان دیلینگِر راهزن و یاغی آمریکایی و جیرو هوریکوشی صنعتگر و مهندس ژاپنی در یک روز زاده شدند. این دو وقتی به حدود سی سالگی رسیدند شهرتی پیدا کرده بودند. اولی برای دزدی از بانکهای آمریکا و دومی برای طراحی هواپیماهای جنگی‌‌ای که قرار بود رزمناوهای آمریکایی را غرق کند. سه روز بعد در چهارم تیرماه جرج اورول نویسنده زاده شد.

در دوازدهم امرداد تقارن دیگری رخ داد و حبیب بورقیبه و فخری ثابت کوروتُرک در یک روز به دنیا آمدند. اولی قهرمان استعمارستیز و مبارز استقلال تونس و اولین رئیس جمهور این کشور شد، و دومی دریاسالاری با نفوذ که حمله‌‌ی ترکیه به قبرس را رهبری کرد و ششمین رئیس جمهور ترکیه شد. چهار روز بعد در ۱۶ امرداد لوئیس لیکی به دنیا آمد که دیرین‌‌شناس مشهوری شد و با فسیل‌‌هایی که در آفریقا یافت نگرش‌‌مان درباره‌‌ی سیر تکامل انسان را تغییر داد. در ۳۱ امرداد لرد سالیزبِری نخست وزیر بریتانیا جان سپرد. تئودور مامسِن مورخ کلاسیک و ادیب آلمانی در دهم آبان، کامیل پیسارو نقاش فرانسوی در ۲۲ آبان، و هربرت اسپنسر فیلسوف انگلیسی در ۱۷ آذر درگذشتند.

حبیب بورقیبه

 لویس لیکی

 فخری ثابث کوروتورک

تئودور مامسن

کامیل پیسارو

هربرت اسپنسر

 پل گوگن  

در همین مقطع زمانی چند بلوای دینی هم برخاست که پیروان برخی از مذاهب ایرانی در آن آسیبهایی دیدند. در شورشی که یک ملای متعصب بر پا کرده بود، هشتاد تن در اصفهان به جرم بابی بودن به قتل رسیدند. در پنجم و ششم خرداد بلوایی مشابه در یزد برخاست و آنجا هم گروهی بابی کشته شدند. در ۲۲ خرداد روسها اعلام کردند که اموال کلیسای ارتدوکس ارمنستان را مصادره می‌‌کنند و به غارت گنجینه‌‌های کلیساها روی آوردند، هرچند با مقاومت سرسختانه‌‌ی ارمنی‌‌ها روبرو شدند. یک ماه بعد دامنه‌‌ی درگیری‌‌ها به داخل ایران هم کشید و در تبریز هم درگیری‌‌هایی میان ارمنی‌‌ها و مسلمان‌‌ها رخ نمود که البته خفیف و زودگذر بود.

در این بین روز سیزدهم خرداد لورا جانسون و هارولد نایت با هم ازدواج کردند و این دو نقاشهایی نامدار بودند که به ویژه در کشیدن چهره مهارت داشتند و لورا جانسون از نقاشان مهمی بود که برای پوسترهای تبلیغاتی انگلیسی‌‌ها در جریان جنگ جهانی دوم نقاشی می‌‌کشید.

لورا جانسون و نقاشی‌‌اش

 خودنگاره‌‌ی هارولد نایت و نقاشی‌‌اش

روز ۲۱ خرداد الکساندر اوبْرُنوویچ و دراگا شاه و ملکه‌‌ی صربستان در یک کودتای نظامی به قتل رسیدند. در شانزدهم تیرماه انگلیسی‌‌ها به سرزمینهای غرب دریاچه‌‌ی چاد حمله بردند و دولت فولانی که خلافتی اسلامی و سنی مذهب بود را حدود یک قرن پس از تاسیس‌‌اش از بین بردند و سراسر آن منطقه را به قلمرو استعماری خود افزودند. این دولت که سوکوتو هم خوانده می‌‌شد را قوم فولانی که پیوندهایی با مردم ایران زمین داشتند تاسیس کرده بودند و در آفریقای غربی نیرومندترین واحد سیاسی محسوب می‌‌شد. انگلیسی‌‌ها در چهاردهم بهمن سال پیش شهر کانو که پایتخت فولانی‌‌ بود را اشغال کرده بودند اما شش ماهی طول کشید تا بر مقاومت بازماندگان خلیفه غلبه کنند.

ترور الکساندر و دراگا در صربستان

 آخرین خلیفه‌‌ی فولانی

این سال در ضمن با تحولی در فناوری‌‌های مربوط به ترابری همراه بود که به ظهور ستاره‌‌هایی هم در میان تولید کنندگان و هم از مصرف کنندگان دامن زد. در ششم تیر آیدا دوآکوستا که دختری نوزده ساله بود با بالونی موتوردار از پاریس تا شاتو دو باگاتل پرواز کرد و اولین زن خلبان تاریخ شد. روز اول امرداد فورد اولین خودروی مدل آ خود را به بازار عرضه کرد و همان روز کسی به نام دکتر ارنست فِنینگ آن را خرید و اولین صاحب خودروی فورد در دنیا شد! در دهم امرداد اولین مسابقه‌‌ی دوچرخه‌‌سواری تور دو فرانس آغاز شد و بیش از دو هفته ادامه داشت و در نهایت با قهرمانی موریس گارین به پایان رسید.

موریس گادین با دوچرخه‌‌اش

 آیدا دوآکوستا با هواپیمایش

روز دوم امرداد یک گروه آنارشیستی که بیشتر اعضایش بلغاری بودند، در مقدونیه سر به شورش برداشتند (تصویر زیر) و با کمکهایی که از روسیه و اروپایی‌‌ها می‌‌گرفتند فتنه‌‌ای در میانه‌‌ی قلمرو عثمانی به پا کردند. این شورش با نام ایلیندِن-پریوبْراژِنیِه (Илинденско-Преображенско ) شهرت یافته که یعنی «دگردیسی الیاس» و دلیل‌‌اش آن است که این روز در تقویم مذهبی به نام الیاس مقدس نامگذاری شده بود. این شورش به سرعت به دست ارتش عثمانی سرکوب شد و شدت عمل فرمانده‌‌شان حسین حلیم پاشا چندان بود که سی هزار تن از اهالی مقدونیه ناگزیر به بلغارستان گریختند.

یک هفته بعد در هشتم امرداد ۱۲۸۲ دومین کنگره‌‌ی «حزب سوسیال دموکراتیک کار همه‌‌ی روسها» در بروکسل آغاز به کار کرد و تا اول شهریور ادامه یافت، اما در میانه‌‌ی کار مکانش به لندن تغییر یافت. این یکی از بذرهای سازماندهی انقلابیون برای سرنگونی نظام تزاری بود. همزمان با این جریانهای انقلابی و چپ‌‌گرا، تحولی در سنتی‌‌ترین نهاد مذهبی کره‌‌ی زمین هم رخ داد و پاپ پیوس دهم در سیزدهم امرداد جانشین پاپ لئوی سیزدهم شد.

سپاهیان عثمانی (بالایی) و شورشیان بلغاری و مقدونی (پایینی) در جریان شورش «دگردیسی الیاس»

پاپ لئوی سیزدهم

 پاپ پیوس دهم

۱۹۲۴.م: نمایندگان بلشویک در دومین کنگره حزب سوسیال دموکراتیک کار روسیه: (از چپ به راست) ایستاده: م. ن. لیادوف، آ. و. شوتمان، س. ای. گوسِف، س. ای. استپانوف، آ. م. استوپانی؛ نشسته: ف. و. لِنگْنیک، پ. آ. کراسیکوف، ن. ک. کروپسکایا، ر. س. زِملیاچْکا، و. ف. گورین و گ. م. کرژیژانوفسکی

در همین سال ۱۲۸۲ علمای شیعه نامه‌‌ای به محمدعلی میرزا ولیعهد نوشتند و در آن تاکید کردند که دولت ایران باید «جمهوری اسلامی» باشد! همین محمدعلی میرزا در همین روزها برای دستیابی به مقبولیتی مردمی برای سید جمال واعظ اصفهانی خلعتی فرستاد و به او لقب سیدالمحققین را عطا کرد، ولی کمی بعد او را که مشروطه‌‌خواهی تند و تیز و پدر محمدعلی جمالزاده بود، به قتل رساند.

در همین ایام بود که نیروی قزاق با دو اسکادران از سربازان کُرد تقویت شد. گروهی از همین قزاقها در این میان در کرمانشاه با اشرار محلی درگیر شدند. در این نبرد قزاقها در برابر یاغیانی می‌‌جنگیدند که سه برابرشان جمعیت داشتند، اما بخت یارشان بود و از طرفی مسلسل ماکسیم که تازه مظفرالدین شاه از اروپا آورده بود را همراه داشتند و این مسلس هم دست رضا خان سوادکوهی بود که مردی دلیر و نترس بود. در نتیجه قزاقها پیروز شدند و رضا خان محبوبیت و شهرتی چشمگیر پیدا کرد و برای مدتی با نام رضا ماکسیم شناخته می‌‌شد!

سید واعظ اصفهانی سیدالمحققین

رضا خان ماکسیم 

در این میان چندین رخداد دیگر نیز واقع شد که شایان توجه است. مثلا همین سید واعظ اصفهانی در اسفند ماه عضو انجمن ملی شد که تازه به دست ذکاءالملک فروغی تاسیس شده بود و شصت عضو داشت که در میان‌‌شان صوراسرافیل و مساوات و ملک‌‌المتکلمین و محمدعلی تربیت و میرزا میکده و حاجی سیاح به شمار بودند. در همین حدود ظهیرالدوله هم در انجمن اخوت که محفلی صوفیانه بود مجموعه‌‌ی اخلاق خود را منتشر کرد و تئاترهایی در تبلیغ مرام مشروطه را سازماندهی کرد. در شیراز هم شیخ محمدتقی معرفت اولین کتابفروشی جدید را تاسیس کرد. در تهران مدرسه‌‌ی طب تاسیس شد که پزشکی مدرن را تدریس می‌‌کرد و حسین معارفی معمارباشی که بعدها آثار بزرگی از خود به جا گذاشت، کار بنایی‌‌ حرفه‌‌ای‌‌ را آغاز کرد.

به سال ۱۲۸۲ بود که عباس مهرین شوشتری چون با اتابک دعوایش شده بود، جلای وطن کرد و جهانگردی پیشه کرد و به سیلان و هند و چین و چین و ژاپن سفر کرد. دوست محمد خان معیرالممالک هم که بیمار شده بود و قصد داشت برای مداوا به اروپا برود، امتیاز تلفن را که در اختیار داشت فروخت و به فرنگ رفت. از آن سو سید مصطفی عدل منصورالسلطنه که در پاریس لیسانس حقوق گرفته بود به تهران بازگشت. از آن سو نیروهای ایرانی‌‌تبار قفقازی که در حزب سوسیال انقلابی روسیه (SR) عضویت داشتند، اعلام کردند که حق تعیین سرنوشت ملت‌‌ها را به رسمیت می‌‌شناسند و این برای مردم سغد و خوارزم و قفقاز اهمیت داشت که خود را بخشی از امپراتوری تزاری نمی‌‌دانستند و هنوز به اشغال شدن بخشهایی از سرزمین‌‌ ایران به دست روسها اعتراض داشتند.

در این سال چند رخداد فرعی و حاشیه‌‌ای هم رخ داد که نشانگر ماهیت پیوندهای میان جریانهای سیاسی و اجتماعی ایران و روسیه بود. یکی آن که پلیس تزاری جوانی گرجی به نام گریگول ارژنیکیدزه به جرم قاچاق اسلحه دستگیر کرد. او به زودی عضوی مرکزی از گروهی انقلابی می‌‌شد که یوزف جوگاشویلی (استالین) سردسته‌‌اش بود و به همراه او به بالاترین رده‌‌های حکومتی دولت شوروی ارتقا می‌‌یافت. در همین سال محمد گل‌‌زاده به تفلیس کوچید و در آنجا به نوشتن در روزنامه‌‌ی «شرقِ روس» روی آورد که مرام پان‌‌ترکی را تبلیغ می‌‌کرد و با پشتیبانی مالی دولت تزاری به زبان ترکی آذری چاپ می‌‌شد و برای ایرانی‌‌زدایی و نزدیکی به روسها شعار می‌‌داد.

این سال با ناآرامی‌‌هایی سیاسی هم مصادف بود. در یک درگیری نظامی نظرعلی‌‌خان هشتصد سرباز سالارالدوله را کشتار کرد. در همین حدود سلطان حسین میرزا نیرالدوله به حکومت مشهد رسید و نارضایتی مردم را برانگیخت، طوری که حیدر خان عمواوغلو که در این هنگام در آنجا گروهی بلشویکی درست کرده بود، موفق شد شورشی کم‌‌دامنه بر پا کند. اما این اغتشاش به سرعت فرو خفت و حیدر خان در مهر ماه پس از این ماجراجویی به تهران نقل مکان کرد، در حالی که به خاطر مهارتش در مهندسی نوپای الکتریک به حیدر برقی شهرت یافته بود.

همزمان با این وقایع پیشرفتهای علمی و فنی در اروپا تمرکز یافته بود. روز هفتم مهر پروس (آلمان) ‌‌اولین کشوری شد که داشتن گواهینامه رانندگی را برای سوار شدن بر خودروهای موتوری اجباری کرد. در همین روزها بود که ریاضیدانی به نام فرانک نلسون کول ثابت کرد که ۱-۲^۶۷ عدد اول نیست و مختلط است و از ضرب ۱۹۳۷۰۷۷۲۱ در ۷۶۱۸۳۸۲۵۷۲۸۷ حاصل آمده است. او این مطلب را به این ترتیب فهمید که برای مدت سه سال هر هفته تعطیلات یکشنبه‌‌اش را صرف ضرب کردن اعداد مختلف کرد تا اول بودن این عدد را محک بزند. اگر کول صد سال دیرتر زاده شده بود، همین کار را با رایانه طی چند دقیقه به انجام می‌‌رساند.

میانه‌‌ی پاییز سال ۱۲۸۲ سال انشقاق‌‌ها و جدایی‌‌ها هم بوده است. در دوازدهم آبان سال ۱۲۸۲ کشور کلمبیا تجزیه شد و پاناما با پشتیبانی آمریکا از این مملکت اعلام استقلال کرد. دلیل هواداری آمریکایی‌‌ها از استقلال پاناما هم آن بود که داشتند در آنجا کانالی می‌‌کندند و ترجیح می‌‌دادند این کانال در کشوری کوچک و ناتوان و وابسته زیر کنترل خودشان قرار داشته باشد، تا آن که در خاک کشوری بزرگ و نیرومند جای گرفته باشد. سه روز پس از این اعلام استقلال، آمریکا شتابزده این امر را پذیرفت و اولین کشوری بود که موجودیت این واحد سیاسی نوپا را به رسمیت شناخت. در ۲۷ آبان هم پاناما و آمریکا عهدنامه‌‌ای نوشتند که بر مبنای آن کشور نوظهور کل امتیاز و حقوق مربوط به کانال پاناما را به آمریکا واگذار می‌‌کرد. آمریکا در مقابل این امتیاز بزرگ در سوم بهمن همین سال ده میلیون دلار به دولت کانادا پول داد!

 

کاریکاتوری درباره‌‌ی جدایی پاناما کلمبیا

حفر کانال پاناما 

یک روز پیش از امضای این قرارداد رسوا، در ۲۶ آبان، حزب سوسیال دموکرات کارگران روسیه دچار انشعاب شد و بلشویک‌‌ها از منشویک‌‌ها جدا شدند و با آن که در اقلیت بودند، اسم بلشویک (یعنی اکثریت) را برای خود برگزیدند.

رهبران منشویک در استکهلم: پاول اکسلرود، یولیوس مارتوف و الکساندر مارتینوف در ۱۲۹۶ (۱۹۱۷.م)

لنین و یارانش که به بلشویک‌‌ها تبدیل شدند، در ۱۲۶۸ (۱۸۹۸.م)

روز ۲۶ آذرماه هم اورویل رایت برای اولین بار با هواپیمایش پرواز کرد و عصر هوانوردی بدون بالون آغاز شد. این اولین بار بود که یک هواپیمای سنگین‌‌تر از هوا که موتوری با سوخت فسیلی داشت در آسمان به شکلی کنترل شده پرواز می‌‌کرد. در ضمن یک روز پیش از این دستاورد، در ۲۵ آذر ۱۲۸۲ بود که هتل مشهور تاج محل در بمبئی افتتاح شد، و در همین حوالی در تاریخی که دقیق‌‌اش نامعلوم مانده، اولین بسته‌‌های مداد رنگی کرایولا در هشت رنگ تولید شد و به فروش رسید.

 اورول رایت و هواپیمایش

خودروی فورد مدل آ

روز ۲۶ دی اولین مسابقات سراسری پرورش اندام در شهر نیویورک آمریکا برگزار شد. دو روز بعد (۲۸ دی) مردم قوم هِرِرو در نامیبیای امروز بر استعمارگران آلمانی شوریدند و شصت آلمانی مقیم این منطقه را کشتار کردند. نامیبیا تنها مستعمره‌‌ی آفریقایی آلمانی‌‌ها بود که بیست سال پیش اشغال شده بود و اولین حاکم آلمانی‌‌اش پدر هرمان گورینگ (از رهبران نازی) بود.

رفتار استعمارگران آلمانی با اقوام رمه‌‌دار این منطقه هیچ قابل مقایسه با وحشی‌‌گری‌‌هایی نبود که بلژیکی‌‌ها و انگلیسی‌‌ها در حق مردم کنگو و آفریقای جنوبی روا می‌‌داشتند. با این همه حضورشان مایه‌‌ی آزردگی بومیان بود و به این ترتیب در پایان دی‌‌ماه جنگی خونین شروع شد که در آن آلمانی‌‌ها نزدیک به بیست هزار سرباز را برای سرکوب قوم هررو که ده هزار مرد جنگی داشت گسیل کردند و نه تنها مبارزان، ‌‌بلکه مردم عادی این قوم را نیز کشتار کردند و به نسل‌‌کشی روی آوردند. طوری که در نهایت بین ۶۵ تا ۷۰ هزار سیاهپوست در این جنگ چهار ساله به قتل رسیدند و این در برابر حدود ۱۵۰۰ تلفات آلمانی‌‌ها بود. در این زمان قیصر ویلهلم دوم امپراتور آلمان بود که فارغ از این خونریزی‌‌ها روز دوازدهم اسفند با دستگاهی که توماس ادیسون اختراع کرده بود صدای خود را ضبط کرد و اولین صدای شاهانه‌‌ی ثبت شده در تاریخ را از خود به جا گذاشت.

فردریک وینترز

 آلمانی‌‌ها در حال دار زدن مردان هررو

سال ۱۲۸۲ به ویژه در گیلان شمار زیادی از مردم به خاطر وبا و آتش‌‌سوزی‌‌های پیاپی جان باختند. در غرب هم اوضاع بر همین منوال بود و چندین ویرانی بزرگ رخ داد. روز سوم بهمن آتش‌‌سوزی مهیبی شهر آلِسوند در نروژ را ویران کرد و ده هزار نفر از ساکنان‌‌اش را بی‌‌خانمان کرد. دو هفته بعد در هجدهم بهمن آتش‌‌سوزی مشابهی در بالتیمور رخ داد و طی سی ساعت حریق بیش از ۱۵۰۰ ساختمان را خاکستر کرد.

آتش‌‌سوزی آلسموند

 آتش‌‌سوزی بالتیمور

شماری از رجال ایرانی نیز در این سال در خاک شدند: میرزا محمود خان بروجردی حکیم الملک، احترام‌‌السلطنه، عصمت‌‌الدوله، اسفندیار خان سردار اسعد، و محمد کاظم صبوری ملک‌‌الشعرای آستان قدس رضوی درگذشتند. دو نفر اخیر لقب‌‌هایشان را برای پسرانی لایق و اثرگذار به جا گذاشتند که عبارت بودند از سردار اسعد بختیاری و محمدتقی ملک‌‌الشعرای بهار که یکی‌‌شان رهبری نیروهای نظامی و دیگری ساماندهی گفتمان و محتوای جنبش مشروطه را بر عهده گرفتند. در بهمن ماه هم حاجی میرزا زین‌‌العابدین امام جمعه که داماد ناصرالدین‌‌شاه و از مشروطه‌‌خواهان عضو انجمن فراموشخانه بود، پس از بازگشت از سفر حج در تهران درگذشت. او دوست و پشتیبان اتابک امین‌‌السلطان بود و در رساندن او به مقام صدراعظمی نقش مهمی ایفا کرده بود.

یکی دیگر از کسانی که در همین حدود درگذشت علیرضا میرزا پسر سالخورده‌‌ی فتحعلی‌‌شاه بود که شاعر خوبی هم بود و «شهره» تخلص‌‌اش بود. او در این هنگام در ملایر مقیم بود و همان جا دیوان خطی اشعارش را منتشر کرد و کمی بعد در اواخر سال ۱۲۸۲ فوت کرد.

سید زین‌‌العابدین امام جمعه

برگی از دیوان شهره 

در همین سال میرزا آقا باتمانقلیچ و جهانگیر سرتیپ‌‌پور و عبدالصمد میرزا کامبخش متولد شدند. در ۱۳ شهریور تقی ارانی در تبریز، در ۱۲ بهمن بزرگ علوی در چاله‌‌میدان تهران و یک هفته بعد در ۱۹ بهمن مجتبی مینوی در سامره چشم به جهان گشودند و بعدتر هر سه به نویسندگانی اثرگذار بدل شدند.

در میان انیرانیان، روز ۲۰ شهریور تئودور آدورنو فیلسوف آلمانی، سوم مهر عبدالعلا مولودی فیلسوف سیاسی پاکستانی، ۱۶ آبان کنراد لورنتز اتریشی بنیانگذار رفتارشناسی جانوری، ۷ دی جان فون نویمان ریاضیدان بلغاری- آمریکایی و بنیانگذار مدارهای منطقی رایانه‌‌ای زاده شدند. در هفتم بهمن هم جان اِکِلز چشم به جهان گشود و بعدتر به عصب‌‌شناسی نامدار بدل شد و جایزه‌‌ی نوبل گرفت.

روز یادهم دی‌‌ماه ۱۲۸۲ فضل الهی چودری به دنیا آمد که بعدها پنجمین رئیس جمهور پاکستان شد. اول اسفند هم آلکسی کوسیگین زاده شد که بعدتر نخست‌‌وزیر روسیه شد. دو هفته بعد در سیزدهم اسفند ژرژ گاموف به دنیا آمد که با نوشتن کتابهای عمومی درباره‌‌ی فیزیک شهرت زیادی پیدا کرد. چهار روز بعد در ۱۶ اسفند رانهارد هایدریش فرمانده‌‌ی اس‌‌ اس‌‌ها و از رهبران مهم نازی‌‌ها و در ۲۹ اسفند اسکینر روانشناس رفتارگرا چشم به جهان گشودند.

کنراد لورنتز

کولموگوروف

سید عبدالعلا مولودی

  جرج اورول

فون نویمان

عبدالصمد میرزا کامبخش

اسفندیار خان سردار اسعد

حیدر خان عمواوغلو  

هایدریش در کنار هیملر و هیتلر

فضل الهی چودری

ژرژ گاموف  

در این سال در عالم هنر هم چند سنت‌‌شکنی مهم در پهنه‌‌ی هنر رخ داد. یکی آن که نقاشان نوگرای فرانسوی مثل پیر آگوست رنوار و آگوست رودن و ژاک ویون متحد شدند و «سالون پاییزه» را در پاریس برای نمایش کارهایشان به راه انداختند و این در تقابل با «سالون پاریس» قرار می‌‌گرفت که مرکز نمایش آثار فاخر مورد تایید آکادمی هنر فرانسه بود. دومین سنت‌‌شکنی آن که ایزادورا دونکَن «رقص آزاد» را ابداع کرد.

ایزادورا آمریکایی و از اهالی سان فرانسیسکو بود که در فقر بزرگ شد و برای امرار معاش در تئاترها می‌‌رقصید. او در نوجوانی به لندن و بعد پاریس سفر کرد و سخت زیر تاثیر نمایشگاه جهانی ۱۹۰۰.م پاریس قرار گرفت. او در همین سال ۱۲۸۲ رقص مشهور خود را ابداع کرد که با حرکاتی رها و خودجوش همراه بود و با باله و رقصهای سنتی اروپایی که بسیار قراردادی و خشک و حساب شده بود، تفاوت داشت. او سال بعد به برلین رفت و مدرسه‌‌ی رقص مشهور خود را گشود و با درآمیختن باستان‌‌گرایی اروپاییان و شیفتگی‌‌شان به یونان باستان و همچنین آرای نیچه پیکربندی‌‌ تازه‌‌ای برای رقص اروپایی پدید آورد که تا به امروز باقی مانده است.

ایزادورا دونکن

سالون پاییزه

سومین نهاد سنت‌‌شکن هنری که در این سال شکل گرفت، «کارسوق وینی» (Wiener Werkstätte) بود که کولومون موزِر گرافیست و یوزف هوفمان معمار آن را تاسیس کردند و هنرمندانی نوگرا از حوزه‌‌های مختلف از جمله نقاشی و مجسمه‌‌سازی و طراحی صنعتی و سفالگری را دور هم جمع کردند. این مرکز بسیار مهمی در تحول هنر مدرن از آب در آمد و مکتبهایی مثل باوهاوس و آرت دِکو ادامه‌‌ی آن محسوب می‌‌شوند.

یوزف هوفمان

کولومون موزر 

فروشگاه کارسوق وینی 

در این سال چندین اثر هنری ماندگار هم خلق شدند. آندره دوران تابلوی خودنگاره‌‌ی سنت‌‌شکنانه‌‌ای از خود کشید و در سالون پاییزه به نمایش گذاشت، پابلو پیکاسو یکی از مشهورترین نقاشی‌‌های «دوره‌‌ی آبی» را کشید که «چهره‌‌ی آنژل فرناندز دوسوتو» نام دارد. فردریک دور استیل نخستین نقاشی‌‌ها از شرلوک هولمز را هنگام انتشار داستانهای این کارآگاه در آمریکا کشید و این سیمای آشنای وی را تعیین کرد، و کاسیوس مارسلوس کولیج نخستین مجموعه از شانزده نقاشی‌‌ مشهورش با نام «سگ‌‌های پوکرباز» را به نمایش گذاشت.

لورنس آلما تادِما استاد بزرگ هلندی در این سال اثر مشهورش «دلپذیرانِ سیمین» را کشید و اِوِلین دِمورگان در سبکی نزدیک به او و به پیروی از مکتب نورافائلی‌‌ها «معجون عشق» را نقاشی کرد و جان ویلیام گادوارد با سلیقه‌‌ای نزدیک به ایشان «گلهای تابستانی» را کشید. سبکی کاملا متفاوت با اینها واسیلی کاندینسکی «سوار کبود» را کشید و پل کلِه «اختراع ششم»اش را با شیوه‌‌ی خراشیدن خلق کرد. مارگارت مکدونالد مکینتاش هم تابلوی «اپرای باد» از مجموعه نقاشی‌‌ها و طراحی‌‌هایش را کشید که بعدتر به شاخص طراحی سبک گلاسکو تبدیل شد.

آندره دوران، خودنگاره

 فردریک دور استیل، شرلوک هولمز

 پابلو پیکاسو، آنژل دوسوتو

جان ویلیام گادوارد، گلهای تابستانی

کاسیوس مارسلیوس کولیج، سگهای پوکرباز 

لورنس آلما تادما، دلپذیران سیمین

اولین دمورگان، معجون عشق 

واسیلی کاندینسکی، سوار کبود

 پل کله، اختراع ششم

هنری هربرت لاتانگ، دروگر

 مارگارت مکدونالد مکیناش، اپرای باد

تابلوهای مشهور دیگری که در سال ۱۲۸۲ ترسیم شده‌‌اند عبارتند از «خودنگاره» از کامیل پیسارو، «غار پریان توفان» از ادوارد جان پوینتر، «فرشته‌‌ی زخمی» از هوگو سیمبِرگ، «تصویر بزرگ» از تام رابرتز که گشایش مجلس مشترک‌‌المنافع استرالیا توسط دوک یورک را در دو سال قبلش بازنمایی می‌‌کرد، «شهر» از یوهان آگوست استریندبرگ نمایشنامه‌‌نویس و داستان‌‌نویس مشهور سوئدی که در ضمن نقاش هم بود. یاچِک مالچِوْسْکی که از اعضای تاثیرگذار گروه لهستانی‌‌های جوان و از ناسیونالیست‌‌های پرشور و بنیانگذار سمبولیسم در هنر ملی لهستان بود هم دو تابلوی مشهور «هملت لهستانی» و «سه‌‌لتی» را در این سال کشید و جان ویلیام واترهاوس نقاش پرکار انگلیسی که به جنبش پیشارافائلی‌‌ها پیوسته بود، «پژواک و نرگس» و «بورِآس» و «پسوخه در حال باز کردن صندوقچه» را کشید.

کامیل پیسارو، خودنگاره

یاچک مالچِوسکی، هملتِ لهستانی

استریندبرگ، شهر

ادوارد جان پوینتر، غار پریان توفان

تام رابرتز، تصویر بزرگ

هوگو سیمبِرگ، فرشته‌‌ی زخمی

جان ویلیام واترهاوس، پژواک و نرگس

جان ویلیام واترهاوس، بالایی: پسوخه و صندوقچه ، پایینی: بورآس

نقاشی روسی عصر شوروی،لنین در جلسه‌‌ی بلشویک‌‌ها (۱۲۸۲)

بخشهای قلمرو استعماری هند در ۱۲۸۲

 کودکی حبیب بورقیبه همراه پدرش علی و برادرانش محمد، احمد، محمود و محامد

رکورد ماهیگیری در نزدیکی جزیره‌‌ی کاتالینا، با ماهی‌‌ای با بیش از دویست کیلو وزن

خانواده‌‌ای هندی در هیماچال پرادش

فیلم ادیسون از کشتن فیل با برق

روزنامه‌‌ی مصوری در برلین با چاپ این عکس (در اصل: سردیسی سنگی از تمدن آمریکایی اولمک) ادعا کرد که به شخصیتی باستانی به نام بولْشیوْ تعلق دارد که بولشویک‌‌ها پیروان او هستند!

خسارت گردباد در نیوجرسی

مسابقه‌‌ی اتومبیل‌‌رانی فرمول ۱ در پاریس

دربار استعماری انگلیس در دهلی

تراموا در لندن

شیرفروش در نیواورلئان 

 

 

ادامه مطلب: سال ۱۲۸۳

رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب