ماه مهر: یکم تا سوم

ماه مهر: یکم تا سوم

یکم مهر

اول مهر ماه در تاریخ دویست سال گذشته‌‌ی ایران‌‌زمین بسیار پر جنب و جوش و پرحادثه بوده است. در ۱۱۶۸ هجری خورشیدی ارتشِ جرار روس به فرمان کاترین کبیر شهر حاجی‌‌بِی (حاجی بیک) در اوکراین امروزین را که در آن هنگام به عثمانی تعلق داشت فتح کرد و آن را چنان نابود کرد که بر ویرانه‌‌هایش شهری نو ساختند و امروز از آن شهر باستانی هیچ اثری باقی نماینده است. از آن سو غلبه‌‌ی انگلیسی‌‌ها بر هند با واکنش هندیان و وامگیری از نهادهای مدرن نیز همراه بود که اغلب زیر نظر انگلیسی‌‌ها و همچون نهادی استعماری کارکرد می‌‌یافت. در اول مهر سال ۱۲۶۶ در این چارچوب دانشگاه الله‌‌آباد در هند تأسیس شد.

در اول مهر سال ۱۲۸۶ سراسپرینگ راس^[1] وزیر مختار بریتانیا در تهران متن فرانسه و ترجمه‌‌ی فارسی قرارداد ۱۹۰۷ را که مربوط به ایران می‌‌شد برای وزارت امور خارجه‌‌ی ایران ارسال داشت. این قرارداد بدون اطلاع ایران بین روس و انگلیس بسته شده بود و در آن کشورمان را بین خود تقسیم کرده بودند. مشروطه‌‌خواهان ایرانی به زودی این قرارداد را به دست فراموشی سپردند و با این همه واکنش روس‌‌ها تقویت نیروی مستبدین بود که با فرمان محمدعلی‌‌شاه و پس از به توپ بسته شدن مجلس برای سرکوب آزادیخواهان تبریزی به سوی این شهر به حرکت در آمدند. روز چهارشنبه اول مهر سال ۱۲۸۷ (۲۶ شعبان ۱۳۲۶ ق.) عزت‌‌الله‌‌خان که یکی از سرداران اردوی مستبدین بود یکی از اهالی ماکو را که نمی‌‌خواست در حمله به تبریز شرکت کند دستگیر کرد و گوشش را برید و او را جلوی سپاهش راه برد و با این وضع از صوفیان به سوی تبریز پیشروی کرد و تبریز را در محاصره گرفت (تصویر زیر).

در اول مهر سال ۱۲۸۹ ابوالقاسم‌‌خان قره‌‌گوزلو ناصرالملک پس از به قدرت رسیدن مجدد مشروطه‌‌خواهان و عزل محمدعلی‌‌شاه با رأی مجلس شورای ملی به مقام نایب‌‌السلطنه دست یافت. رقیب او برای رسیدن به این مقام مستوفی‌‌الممالک بود که در برابر چهل رأی او، بیست رأی آورد.

در ۱۲۹۳ اولين شماره‌‌ی روزنامه‌‌ی عصر جديد به مديريت عبدالحميدخان متين‌‌السلطنه در تهران انتشار يافت. چهار سال بعد در ۱۲۹۷ هيئت وزيران مقرراتي جهت ثبت احوال تدوين کرد و به تصويب رسانيد و اداره‌‌ی نظميه مأمور اجراي اين تصويبنامه شد. سرپرستان خانوارها بر این مبنا می‌‌بایست برای اعضای خانواده‌‌شان سجل احوال بگيرند. اولين كسي كه در تهران شناسنامه دريافت كرد دكتر سيد ولي‌‌الله‌‌خان نصر بود. یک سال بعد در ۱۲۹۸ مدرسه‌‌ی حقوق تأسیس شد و با سي دانشجوی داوطلب كار خود را آغاز كرد. رياست این نهاد آموزشی با آدولف پرني مستشار وزارت عدليه بود و پنج استاد فرانسوي و شش استاد ايراني در آن تدريس مي‌‌كردند. در همین روز در تهران به دستور سيدحسن مدرس و امام جمعه خوئي اجتماع پرشوري بر ضد قرارداد ۱۹۱۹ تشكيل شد و سخنرانان از دولت لغو قرارداد را خواستند. در همین هنگام اردوي دولتي بار ديگر ميرزا كوچك‌‌خان را شكست داد. درگیری در شمال ایران تا سال بعد بالا گرفت و در اول مهر ۱۲۹۹ بلشویک‌‌ها که شکست خورده بودند ناگزیر شدند رشت را ترک کنند و به حسن‌‌رود نزدیک خمام عقب بنشینند. قزاق‌‌ها در میان استقبال مردم و بدون مقاومت جنگلی‌‌ها وارد رشت شدند و امنیت را همه جا برقرار کردند.

روز دوشنبه اول مهر ۱۳۰۱ خورشیدی ملک‌‌الشعرای بهار نخستین شماره از هفته‌‌نامه‌‌ی ادبی- اجتماعی نوبهار را منتشر کرد. او در همین روز با همکاری احمد کسروی، رشید یاسمی و اقبال آشتیانی نوشتن تاریخ حزب سوسیال دموکرات ایران را نیز آغاز کرد. طی سال‌‌های بعد هم در این روز رخدادهایی متنوع واقع شد. در ۱۳۰۸ حامد خلوصی‌‌بیک وزیر مختار دولت مصر در ایران بر اثر سکته‌‌‌‌ی قلبی درگذشت، در ۱۳۱۱ قلمرو دست نشانده‌‌ی انگلیسی‌‌ها در عربستان که زیر نظر خاندان آل سعود اداره می‌‌شد نام خود را به دولت پادشاهی عربستان سعودی تغییر داد و در ۱۳۱۵ عهدنامه‌‌ی مودت و حکمیت بین ایران و اتریش در آنکارا به امضا رسید. یک سال بعد در۱۳۱۶ محمود جم به مقام نخست‌‌وزیری دست یافت و کابینه‌‌اش مشتمل بر علی‌‌اصغر حکمت، مجید آهی، عنایت‌‌الله سمیعی، دکتر متین دفتری، محمود بدر و حسین علاء رأی اعتماد گرفت.

Image result for ‫عبدالعلی لطفی‬‎

عبدالعلی لطفی

Image result for ‫غلامرضا مصور رحمانی‬‎

مصوررحمانی در حال توضیح نقشه‌‌ای به همکارانش

در ۱۳۱۹ دکتر عیسی صدیق رئیس دانشسرای عالی و رئیس دانشکده‌‌ی ادبیات وعلوم به ریاست اداره‌‌ی کل انتشارات و تبلیغات منصوب شد و دکتر سید ولی‌‌الله‌‌خان نصر به جای او ریاست دانشسرا و دانشکده‌‌های ادبیات و علوم را بر عهده گرفت. پنج سال بعد در همین روز (۱۳۲۴) در شهرهای ساری و شاهی بین اهالی و افراد حزب توده زد و خوردی به وقوع پیوست و عده‌‌ی زیادی از دو طرف زخمی شدند. از طرف دولت دویست ژاندارم برای ایجاد امنیت به این شهرها گسیل شد. اما ارتش سرخ شوروی که این اغتشاش‌‌ها را دامن می‌‌زد در فیروزکوه جلوی آن‌‌ها را گرفت و اجازه‌‌ی حرکت به سمت شمال را نداد. بلافاصله وزیر امور خارجه یادداشتی در این مورد تسلیم سفارت شوروی کرد. درست در همین روز کنفرانس کار که محل گردهمایی مارکسیست‌‌ها و سوسیالیست‌‌ها بود در پاریس آغاز به کار کرد. از ایران دو گروه به این کنفرانس رفتند و مدعی نمایندگی کارگران ایرانی بودند که در میانشان ایرج اسکندری و حزب توده که زودتر رسیده بودند برنده شدند و مانع حضور یوسف افتخاری شدند که مخالف شوروی‌‌ها و مستقل از حزب توده فعالیت می‌‌کرد. یک سال بعد (۱۳۲۵) در ادامه‌‌ی اغتشاش‌‌هایی که در جریان اشغال ایران برخاسته بود عشایر یاغی جنوب، شهر بوشهر را به تصرف خود درآورند و عده زیادی از نظامیان و اهالی مقتول شدند.

در اول مهر سال ۱۳۳۱ افسری به نام غلامرضا مصور رحمانی که هوادار مصدق بود به بغداد سفر کرد و به ستاد ارتش خبر داد که ارتش عراق دارد برای حمله به ایران آماده می‌‌شود. درست یک سال بعد کودتای ۲۸ امرداد به نتیجه رسیده بود و در این روز عده‌‌ی زیادی از افسران ارتش به پاداش کوشششان در این روز ترفیع درجه یافتند. در همین روز دادگاه نظامی ویژه مأمور رسیدگی به اتهامات دکتر مصدق و همدستان او به ریاست سرلشکر غلامحسین افخمی تشکیل شد و دادگاه به اتفاق آراء قرار بازداشت مصدق را تأیید نمود. سرتیپ حسین آزموده دادستان ارتش کیفرخواست خود را علیه دکتر مصدق و سرتیپ نقی ریاحی صادر کرد و ایشان را به جرم بر هم زدن اساس حکومت سزاوار اعدام دانست. یک سال بعد در ۱۳۳۳ در ساعت یازده بامداد یک اتوبوس حامل پنجاه نفر در مقابل منزل عبدالعلی لطفی وزیر دادگستری دولت دکتر مصدق در خیابان خلیلی دربند توقف کرد و سرنشینانش وارد منزل وی شده او را به ضرب چوب و چماق زخمی کردند و به همسر و دخترانش هم که می‌‌کوشیدند از پیرمرد هفتاد ساله دفاع کنند رحم نکردند و آنان را هم کتک زدند و بعد خانه را ترک کردند. چند استخوان بدن لطفی شکست و در اثر این حمله بینایی یک چشمش را از دست داد.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1332-42\دادگاه مصدق.jpg$

دکتر مصدق در دادگاه نظامی

روز اول مهر سال ۱۳۴۱ سپهبد عبدالحسین حجازی رئیس ستاد بزرگ ارتشتاران درجه‌‌ی ارتشبدی گرفت و در مقابل پنج نفر از سپهبدها باز نشسته شدند که عبارت‌‌اند از فضل‌‌الله زاهدی، مهدی‌‌قلی علوی مقدم، علی کیا، قهارقلی شاهرخ‌‌شاهی و تیمور بختیار. به این ترتیب با پشتیبانی شاه چرخشی نسلی در لایه‌‌ی بالای ارتش ایران رخ داد. از همین جا اختلاف تیمور بختیار و شاه علنی شد. در این میان توسعه‌‌ی نهادهای پژوهشی و دانشگاهی ایران نیز ادامه داشت و در همین روز به سال ۱۳۴۳ انستیتو دفع آفات و بیماری‌‌های گیاهی در کرج تأسیس شد و دو سال بعد در ۱۳۴۵ دانشگاه صنعتی آریامهر (بعدتر صنعتی شریف) تأسیس شد.

روز اول مهر در تاریخ جهان هم پر حادثه بوده است و جنگ‌‌هایی خونین در این روز رخ داده است. در ۷۸۸ دومین نبرد بزرگ دودمان مینگ چین و مغول‌‌ها در کرانه‌‌ی رود خِرلِن^[2] در شرق مغولستان آغاز شد و به پیروزی مغول‌‌ها انجامید. در ۸۳۸ نبرد بلور هیث^[3] که اولین درگیری بزرگ در جریان جنگ رُزها^[4] بود، در انگلستان بین دو خاندان یورک^[5] و لنکستر^[6] درگرفت. در این جنگ ریچارد نِویل^[7] رهبر یورک‌‌ها با پنج هزار سرباز در برابر ده هزار سرباز صف آراست که زیر فرمان جیمز تاچت^[8] رهبر لنکسترها می‌‌جنگیدند و در نهایت بر ایشان پیروز شد. در ۱۲۷۸ ناوگان آسیایی ایالات متحده در نبرد اولونگاپو^[9] بر ناوگان جمهوری فیلیپین غلبه کرد، در ۱۲۸۴ سوئد و نروژ طی عهدنامه‌‌ی کارلستاد^[10] از هم جدایی گزیدند و به دو کشور تبدیل شدند و در ۱۲۶۹ فریدریش پاولوس^[11] سپهسالار آلمانی زاده شد (تصویر زیر). او فرمانده‌‌ی قوای آلمانی در استالینگراد بود و در همان روزی که به مقام فیلدمارشالی رسید در عملیاتی ضربتی به دست شوروی‌‌ها اسیر شد. او بر خلاف انتظار هیتلر خودکشی نکرد و به همکاری با روس‌‌ها پرداخت. در استالینگراد ۹۱ هزار سرباز آلمانی اسیر روس‌‌ها شدند که روس‌‌ها نیمی از آن‌‌ها را در راهِ فرستادنشان به سیبری و نیمی دیگر را در سیبری کشتند و تنها شش هزار نفرشان تا پایان جنگ زنده ماندند.

Bundesarchiv Bild 183-B24575, Friedrich Paulus.jpg

فریدریش پاولوس

از رخدادهای سیاسی دیگر این روز آن که در ۱۳۵۲ خوان پرون^[12] در انتخابات آرژانتین به قدرت رسید.

این روز از نظر دینی، فرهنگی و اجتماعی هم آبستن وقایع مهم بوده است. در ۱۶۶ هجری خورشیدی دومین شورای نیکایا^[13] (نیقیه) در کلیسای هاگیا سوفیا^[14] (مسجد ایاصوفیای امروز) با حضور ۳۵۰ اسقف برگزار شد و مجاز بودن استفاده از اشیای متبرک و نمادهای مقدس و تقدیس آثار هنری مثل مجسمه و نقاشی را تصویب کرد. در اول مهر سال ۱۰۲۱ اولین مراسم فارغ‌‌التحصیلی در کالج هاروارد انجام شد، در ۱۰۷۱ آخرین متهم به جادوگری در شهر سالم^[15] آمریکا به دار آویخته شد، و در ۱۲۲۴ باشگاه بیسبال نیکِرباکرز^[16] اولین تیم بیسبال جهان شد که قوانین امروزین این بازی را رعایت می‌‌کرد (تصویر بالا). در ۱۲۲۵ در نتیجه‌‌ی همکاری سه اخترشناس (اوربان ژان ژوزف لو وِریر^[17]، جان کوچ آدامز^[18] و یوهان گوتفرید گالِه^[19]) سیاره‌‌ی نپتون کشف شد. در ۱۲۶۷ هم اولین شماره از مجله‌‌ی نشنال جئوگرافیک^[20] منتشر شد.

در اول مهر سال ۱۲۶۸ یک کارآفرین ژاپنی به نام فوساجیرو یامائوچی^[21] شرکت نین‌‌تِن‌‌دو^[22] را تأسیس کرد و در آن کارت‌‌های بازی هانافودا^[23] را تولید می‌‌کرد و می‌‌فروخت. این شرکت امروز به یکی از نیرومندترین سازندگان بازی رایانه‌‌ای تبدیل شده است. در ۱۲۸۸ گاستون لورو^[24] کتاب شبح اپرا^[25] را منتشر کرد، در ۱۳۵۹ باب مارلی^[26] در آخرین کنسرت پیتسبورگ آواز خواند و در ۱۳۸۱ اولین نسخه از نرم‌‌افزار Mozilla Firefox به بازار عرضه شد.

Robert Bosch mit Hut 1888 - 10031.jpg

رابرت بوش

از شماره‌‌های قدیمی مجله‌‌ی «جغرافیای ملی»

File:Kublai Khan and His Empress Enthroned.jpg

قوبیلای قاآن

اول مهر زادروز چندین شخصیت مهم در حوزه‌‌ی تمدن ایرانی بوده است. در ۱۲۸۱ آیت‌‌الله روح‌‌الله خمینی به دنیا آمد و در ۱۳۰۹ صبا اختر خواننده‌‌ی پاکستانی و در ۱۳۳۷ خالد الشیخ خواننده‌‌ی بحرینی زاده شدند. در ۳۴۴ هم متنبی شاعر مشهور عرب درگذشت. در میان انیرانیان اول مهر زادروز این نامداران بوده است: آگوستوس^[27] اولین امپراتور روم (۶۳ پیش از میلاد)، قوبیلای خان (۵۸۴ هجری خورشیدی)، روبرت بوش^[28] مؤسس شرکت آلمانی لوازم خانگی بوش (۱۲۴۰)، و بروس اسپرینگستین^[29] خواننده‌‌ی آمریکایی (۱۳۲۸).

متنبی

Black and white image of Bob Marley on stage with a guitar

باب مارلی

Bruce Springsteen - Roskilde Festival 2012.jpg

بروس اسپرینگستین

به همان ترتیبی که در روز اول مهر تمرکزی از زاده شدن شاعران و خوانندگان را داریم، این روز سالگرد مرگ ادیبان و نویسندگان زیادی هم هست: اوربان لو وریر^[30] اخترشناس فرانسوی درست سی و یک سال پس از کشف نپتون (۱۲۵۶)، ویلکی کالینز^[31] داستان‌‌نویس انگلیسی (۱۲۶۸)، و پابلو نرودا^[32] شاعر و دیپلمات شیلیایی (۱۳۵۲) همگی در این روز درگذشته‌‌اند. دوگِن^[33] راهب بودایی ژاپنی (۶۳۲) و ابوالحسن علی حاکم تونس (۱۱۳۵) هم در این روز درگذشتند.

Pablo Neruda 1963.jpg

پابلو نرودا

ویلکی کالینز

دوگن، پیشوای بودایی

دوم مهر

مهم‌‌ترین مناسبت دوم مهرماه برای ایرانیان آن است که در این روز در سال اول هجری پیامبر اسلام و ابوبکر صدیق هجرت را کامل کردند و از مکه به مدینه رسیدند و این واقعه مبنای سالشمار هجری قرار گرفت.

در دوران معاصرمان این روز با رخدادهای سیاسی متنوعی مصادف بوده است. در ۱۲۸۶سلیمان‌‌میرزا اسکندری شعبه‌‌ی انجمن آدمیت را در کرمانشاه تأسیس کرد و مدرسه‌‌ی کرمانشاهان را نیز بنیان نهاد. درست یک سال بعد (در ۱۲۸۷) محمدعلي‌‌شاه که تازه بر ضد مجلس کودتا کرده بود فرماني خطاب به صدراعظم صادر كرد و متذكر شد که مجلس شوراي ملي در ۲۲ آبان‌‌ماه افتتاح و شروع به كار خواهد كرد، ولي اهالي تبريز را از شركت در انتخابات محروم نمود. تا سه سال بعد مشروطه‌‌خواهان او را از سلطنت عزل کرده بودند و مهم‌‌ترین هوادارش که سالارالدوله بود در همین روز به سال ۱۲۹۰ خود را شاه خواند و کوشید به کمک عشایر غرب ایران بر مشروطه‌‌خواهان غلبه کند. در همین روز يپرم‌‌خان از سرداران بزرگ مشروطه‌‌خواه به دریافت يك قبضه شمشير مرصع مخلع گرديد و مجلس براي او مقرري ساليانه بر مبناي سه هزار و ششصد تومان تعيين نمود. او بلافاصله برای دفع خطر سالارالدوله به بسیج نیرو پرداخت. در همین روز انگلیسی‌‌ها هم از اغتشاش بهره جستند و در بوشهر نیرو پیاده کردند.

Related image

یپرم خان

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\ممدلی و پسرانش- سالارالدوله.jpg$

سالارالدوله سمت راستِ پدرش محمدعلی‌‌‌‌شاه

Image result for ‫سلیمان میرزا اسکندری‬‎

سلیمان میرزا اسکندری

تا چند سال بعد دودمان پهلوی به جای قاجار بر تخت ایران برنشست و سازمان دولت و نهادهای اجتماعی تجددی شتابزده را تجربه کردند. در همین روز به سال ۱۳۱۷ هنرستان دختران با حضور هیئت دولت و امراء و نمایندگان مجلس افتتاح شد. در ۱۳۲۰، بلافاصله پس از کناره‌‌گیری رضاشاه، علی‌‌اصغر فروزان شهردار تهران از خدمت معاف شد و به جای وی مصطفی‌‌قلی رام شهردار گردید، همچنین اداره‌‌ی کل امنیه‌‌ی مملکتی که در سال ۱۳۱۸ منحل و تشکیلات آن ضمیمه‌‌ی واحدهای ارتشی شده بود مجددا تأسیس گردید و سرتیپ فضل‌‌الله زاهدی در رأس این سازمان قرار گرفت.

سرداران ژاپنی درگیر در نبرد شیرویاما؛ بالا: ارتش جدید ژاپن و زیرین: سامورایی‌‌ها

در دوم مهر سال ۱۳۴۰ بین ایران وکویت سفیر رد و بدل شد و سه سال بعد در ۱۳۴۳ در جلسه‌‌ی فوق‌‌العاده‌‌ی مجلس شورای ملی قرار داد ویَن به تصویب رسید. نُه سال بعد در ۱۳۵۲ دکتر علی شریعتی که به صورت پنهانی می‌‌زیست خود را به پلیس معرفی کرد و زندانی شد. در روزگار ما هم به سال ۱۳۹۴ در این روز فاجعه‌‌ای رخ داد و در جریان آشوبی که در جریان مراسم حج بروز کرد، دست کم ۱۱۰۰ نفر کشته و نزدیک به هزار تن زخمی شدند. در این حادثه، که به فاجعه‌‌ی مِنا مشهور شد، زائران به دلیل ازدحام جمعیت در یکی از خیابان‌‌های منطقه‌‌ی مِنا به دلیل فشار و خفگی جان خود را از دست دادند که ۴۶۴ نفر از آنان ایرانی بودند.در سوم مهر هم ۱۳۳۴ نیروی هوایی سلطنتی اردن تأسیس شد.

مراسم تأسیس نیروی هوایی اردن

دوم مهرماه در تاریخ سیاسی جهان هم روزی مهم بوده است. در ۱۲۳۲ دریاسالار دِپوان^[34] به طور رسمی کالدونیای جدید^[35] را به اسم دولت فرانسه تصرف کرد و در ۱۲۵۶ قوای امپراتور ژاپن با سی هزار سرباز در نبرد شیرویاما^[36] بر پانصد سامورایی‌‌ شورشی هوادار خاندان ساتسوما^[37] غلبه کردند و آن‌‌ها را تا نفر آخر کشتند. در ۱۳۵۲ گینه‌‌ی بیسائو از پرتغال مستقل شد و در ۱۳۷۲ نورودوم سیهانوک^[38] شاه کامبوج به کشورش بازگشت و بار دیگر پس از دوران هولناک حاکمیت خمرهای سرخ قدرت را در دست گرفت، در حالی که کمونیست‌‌ها طی سه سال گذشته یک چهارم تا یک سوم جمعیت کشورش را قتل‌‌عام کرده بودند. در ۱۳۸۶ هم بین سی تا صد هزار تن در یانگون بر ضد دولت سرکوبگر برمه تظاهرات کردند.

بازنمایی نبرد شیرویاما در نگارگری ژاپنی، سامورایی‌‌های سیاهپوش و شمشیرزدن در برابر سربازان تفنگدار

این روز همچنین برای دین مسیحیت هم سرنوشت‌‌ساز بوده است. چون در ۱۲۶۹ هم کلیسای مورمون^[39] چندهمسری را به طور رسمی مجاز شمرد. از نظر اجتماعی این روز به ویژه با تأسیس نهادهایی در آمریکا هم‌‌زمان شد، چون در ۱۲۸۸ تئودور روزولت^[40] رئیس‌‌جمهور آمریکا کوه سنگیِ برج شیطان^[41] در وایومینگ^[42] را به عنوان نخستین مکان ملی این کشور افتتاح کرد. در نقاط دیگر هم واقعه‌‌ی مهم آن است که در ۱۳۱۱ گاندی^[43] و دکتر آمبِدکار^[44] در توافق‌‌نامه‌‌ی پونا^[45] بر سر اختصاص برخی از کرسی‌‌های مجلس استانی به افرادی از طبقه‌‌ی نجس‌‌ها به توافق رسیدند.

کوه برج شیطان

نورودوم سیهانوک

یک رخداد جالب دیگر دوم مهر آن است که به سال ۱۰۲۰ کشتی «تاجر سلطنتی^[46]» که گنجینه‌‌ای عظیم از ثروتِ غارت‌‌شده از سرخپوستان آمریکا را به انگلستان حمل می‌‌کرد در اثر توفان غرق شد. این کشتی ۵۸ سرنشین و ۷۰۰ تن ظرفیت داشت و صد هزار پوند طلا، چهارصد شمش نقره و نیم میلیون سکه‌‌ را حمل می‌‌کرد. کوشش برای یافتن لاشه‌‌ی گرانبهای این کشتی تا به امروز یکی از بزرگ‌‌ترین برنامه‌‌های جویندگان گنج است.

دوم مهرماه با چند نوآوری مهم علمی و صنعتی هم مصادف بوده است. در ۱۲۸۵ لئوناردو تورِس ی کوئِوِدو^[47] نخستین نمونه از فناوری کنترل از راه دور را در خلیج بیلبائو در برابر انبوهی از تماشاچیان به نمایش گذاشت و به کمک آن قایقی را از دور در ساحل جابه‌‌جا کرد. در ۱۳۲۷ کمپانی موتور هوندا^[48] تأسیس شد، در ۱۳۳۹ یواساس اینترپرایز^[49] که اولین ناو هواپیمابر اتمی بود به آب انداخته شد و در ۱۳۵۸ شرکت کامپوسِرو^[50] اولین خدمات رایانه‌‌ای که پست الکترونیکی داشت را ارائه کرد.

هوراس والپول

File:Adud al-Dawla medallion.jpg

عضدالدوله فناخسرو

Inonu Ismet.jpg

عصمت اینونو

Pseudo-Vitellius Louvre MR684.jpg

ویتلیوس

در این روز این نامداران زاده شده‌‌اند: ویتلیوس^[51] امپراتور روم (۱۵ میلادی)، عضدالدوله فناخسرو شاه آل بویه (۳۱۵ هجری خورشیدی)، هوراس والپول^[52] مورخ و سیاستمدار انگلیسی (۱‍۰۹۶)، عصمت اینونو دومین رئیس‌‌جمهور ترکیه (۱۲۶۳)، و دیمیتری شوستاکوویچ^[53] موسیقیدان روسی (۱۲۸۵) و شل سیورستین^[54] نویسنده و شاعر آمریکایی (۱۳۰۹). در گذشتگان مهم این روز هم عبارت‌‌اند از پاراسلسوس^[55] دانشمند آلمانی (۹۲۰) و توپاک آمارو^[56] آخرین اینکا (۹۵۱).

پاراسلس

در زادروز دیمیتری شوستاکوویچ کتاب هیاهوی زمان را تهیه کنید و ...

دیمیتری شوستاکوویچ

توپاک آمارو

شل سیلورستین

سوم مهر

روز سوم مهر سال ۱۴۱ هجری خورشیدی محمد نفس زکیه رهبر شاخه‌‌ی حسنی خاندان علوی قیام خود بر ضد سلطنت عباسی را آغاز کرد. او در این روز از خندقی که پیامبر پیشتر هنگام جنگ خندق در مدینه کنده بود استفاده کرد تا مانع پیشروی سپاهیان خلیفه شود.

در دوران معاصر در سوم مهر سال ۱۲۶۱ ‌‌میرزا یوسف‌‌خان مستشارالدوله به خاطر آن که در روزنامه‌‌ی اختر به نفع مشروطه مطلب نوشته بود دستگیر شد و با غل و زنجیر در خانه‌‌ی حاجب‌‌الدوله بازداشت شد. با این همه، چون جرمش در بدگویی از دولت اثبات نشد خشم ناصرالدین‌‌شاه به جایی نرسید و اندکی بعد آزادش کردند. بیست و شش سال بعد همین مشروطه‌‌خواهان چندان نیرومند شده بودند که وقتی محمدعلی‌‌شاه نوه‌‌ی ناصرالدین‌‌شاه بر ضد مجلس کودتا کرد، با قوای مسلحی به مقاومت پرداختند.

روز جمعه سوم مهر سال ۱۲۸۷ یک سپاه دولتی با سی تا سی و پنج هزار سرباز به گروهی سیصد نفره از مجاهدان مشروطه‌‌خواه که در تبریز سنگر گرفته بودند حمله کردند و شکست خوردند و وادار به عقب‌‌نشینی شدند. در همین گیر و دار سربازی دلیر در سپاه دولتی حضور داشت که تا نُه سال بعد (۱۲۹۶) به ریاست باطالیون تیرانداز رسید و او رضاخان سوادکوهی بود که چند سال بعد به تاج و تخت دست یافت.

در سال ۱۳۲۰ پس از فرو افتادن همین رضاشاه از سلطنت قاعده‌‌ی سانسور نامه‌‌ها در ادارات پست و صندوق‌‌های پستی برداشته شد و رسم گرفتن پروانه‌‌ی مسافرت از اداره‌‌ی کل شهربانی برای سفر در کشور نیز برچیده شد و مردم از این تاریخ توانستند بی اطلاع شهربانی به هر شهری مسافرت کنند. با همین آزادی بود که چهار سال بعد (در سوم مهر ۱۳۲۴) سید جعفر پیشه‌‌وری وقتی دید اعتبارنامه‌‌اش در مجلس رد شده بی‌‌خبر از تهران خارج شد و وارد تبریز شد. در همین روز بازار قزوین در طی یک آتش‌‌سوزی به کلی سوخت و تبدیل به تلی از خاکستر گردید. در این حریق ششصد باب مغازه از بین رفت و میلیون‌‌ها ریال کالا نابود شد.

Ferhat Abbas - algerischer Staatspräsident.jpg

فرحات عباس

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\رضاخان پهلوي (پشتِ مسلسل) فرمانده يگان مسلسل قزاقخانه در كرمانشاه (1293.jpg$

رضا خان فرمانده‌‌ی یگان مسلسل

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\یوسف مستشارالدوله.jpg$

یوسف‌‌خان مستشارالدوله

یک سال بعد (۱۳۲۵) یاغی‌‌گری عشایر فارس در تمام منطقه ابعاد گسترده‌‌ای پیدا کرد و در چنین روزی شهر کازرون مورد حملات خونبار عشایر قرار گرفت. به دستور احمد قوام نخست‌‌وزیر هیئتی مرکب از نیک‌‌پی معاون نخست وزیر، سردار فاخر حکمت، علی هیئت دادستان کل، سرپاس صفاری رئیس شهربانی و امیر همایون بوشهری برای مذاکره با سران عشایر مخصوصاً ناصر قشقایی به شیراز رفتند.

شش سال بعد جنبش ملی شدن صنعت نفت آغاز شده بود و در این روز به سال ۱۳۳۱ پيشنهاد متقابل ايران به پيام مشترك چرچيل و ترومن منتشر شد و مصدق شرايط ايران را در مقابل پيشنهاد انگليس و امريكا تشريح کرد. تا دو سال بعد دولت دکتر مصدق سرنگون شد و در ۱۳۳۳ یک هیئت اقتصادی از فرانسه وارد تهران شد، با این مأموریت که درباره‌‌ی وضع اقتصادی ایران و بازرگانی کشور مطالعه کند و در نتیجه سی میلیارد فرانک وام در اختیار دولت قرار دهد. در همین روز مذاکره پیرامون قرارداد نفت در کمیسیون خاصی مرکب از ۳۶ نفر از نمایندگان مجلس شورای ملی و سنا آغاز شد. نخست‌‌وزیر و وزیر دارائی در جلسات این کمیسیون مشارکت داشتند.

این روز در جریان‌‌های کارگری ایران و جنبش‌‌های ضداستعماری سرزمین‌‌های نزدیک به ایران نیز اهمیتی داشته است. در ۱۳۳۸ به دنبال ورود پگوف^[57] به ایران جمعیت دفاع ملی فعالیت خود را متوقف ساخت و در ۱۳۴۱ خسروانی، وزیر کار، اعلام کرد به زودی کارگران در سود کارخانه‌‌ها سهیم خواهند شد. سه سال بعد در ۱۳۴۱ عبدالله سلال در یمن کودتا کرد و امام بدر را از قدرت کنار زد و تأسیس دولت جمهوری یمن را اعلام کرد و خود نخستین رئیس‌‌جمهورش شد. در همین روز فرهاد (فرحات) عباس تأسیس جمهوری خلق الجزایر را اعلام کرد و خود به ریاست جمهوری‌‌اش رسید.

سوم مهرماه در تاریخ جنگ با چند رخداد کوچک مصادف بوده است. در سال ۴۴۵ نبرد پل استَمفورد^[58] که واپسین درگیری از رده‌‌ی هجوم‌‌های وایکینگ‌‌ها بود، میان ۹ هزار مهاجم نروژی و ۱۵ هزار مدافع انگلیسی درگرفت و به شکست وایکینگ‌‌ها و کشتار ۶ هزار نروژی منتهی شد (تصویر بالا). در ۱۳۲۱ هم در بحبوحه‌‌ی جنگ جهانی دوم دولت سوئیس اعلام کرد از پذیرفتن پناهندگاهی که به دلایل نژادی به این کشور می‌‌کوچند معذور است. به این ترتیب سوئیس مرزهای خود را بر روی یهودیانی که می‌‌خواستند از آلمان خارج شوند بست. در 1343 هم جنگ‌‌های استقلال موزامبیک برای جدایی از پرتغال آغاز شد.

از رخدادهای دیگر این روز هم این‌‌که در ۱۰۴۳ انگلیسی‌‌ها شهر نیوآمستردام را از هلندی‌‌ها گرفتند و بعدتر آنجا را نیویورک نامیدند و در ۱۱۶۸ هم دیوان‌‌عالی قضاوت و دادگاه عالی در دستگاه قضایی ایالات متحده‌‌ی آمریکا تأسیس شد و در ۱۲۸۶ هم نیوزلند و نیوفاندلند به قلمرو انگلستان منضم شدند.

Carl Van Vechten - William Faulkner.jpg

ویلیام فاکنر

Related image

عبدالله سلال

این روز از نظر تاریخ فرهنگ و پیدایش نهادهای مدرن هم اهمیتی دارد. در 1169 اپرای پکن در جریان نمایشی درباری تأسیس شد، در 1269 پارک ملی سکویا^[59] با فرمان سنای آمریکا بنیان نهاده شد و در ۱۳۳۶ اولین خط تلفن دو طرف اقیانوس آتلانتیک را به هم متصل کرد و در ۱۳۵۶ هم ۴۲۰۰ نفر در نخستین مسابقه‌‌ی دوی ماراتون شیکاگو شرکت کردند.

در روز سوم مهر ماه چندین نویسنده و بازیگر زاده شده‌‌اند: ف. اسکات فیتزجرالد^[60] داستان‌‌نویس آمریکایی (۱۲۷۵)، ویلیام فاکنر^[61] نویسنده‌‌ی آمریکایی (۱۲۷۶)، منوچهر آتشی (۱۳۱۰) و علی پروین فوتبالیست (۱۳۲۵)، کاترین زتا جونز^[62] (۱۳۴۸) همگی در این روز به دنیا آمده‌‌اند.

درگذشتگان نامدار این روز هم عبارت‌‌اند از یزید سوم خلیفه‌‌ی اموی (۱۲۳) و ادوارد سعید^[63] جامعه‌‌شناس (۱۳۸۲). فریدون‌‌میرزا پسر احمدشاه قاجار هم در این روز به سال ۱۳۵۳ در تصادف رانندگی در ژنو جان باخت.