ماه مهر: سیزدهم تا پانزدهم

ماه مهر: سیزدهم تا پانزدهم

سیزدهم مهر

روز سیزدهم مهرماه سال ۱۲۸۴ بود که ملک‌‌الشعرای بهار منظومه‌‌ی «عدل مظفر» را سرود و به شکرانه‌‌ی توشیح قانون اساسی و برگزاری انتخابات مجلس اول آن را به مظفرالدین‌‌شاه پیشکش کرد. دقیقاً دو سال بعد که دوشنبه روزی بود، به مناسبت چهلمین روز درگذشت عباس‌‌آقا، قاتل اتابک امین‌‌السلطان، مراسم باشکوه و کم‌‌نظیری بر مزار او برپا شد. مشارکت مردم در این ماجرا به قدری بود که کمی پیش از اجرای برنامه یک شاگرد کفشدوز که می‌‌خواست در مراسم شرکت کند با استادکارش که اصرار داشت در دکان باقی بماند دعوایش شد و در کل شهر و در اصناف مختلف شاگردها و استادکارها به هواداری از این دو صف‌‌آرایی کردند!

در چنین روزی به سال ۱۲۹۱ جنگ سختي بين قواي سالارالدوله به فرماندهي يارمحمدخان و نيروي دولتي به سركردگي فرمانفرما در كرمانشاه آغاز شد که در دقايق اوليه‌‌ی جنگ يارمحمدخان به قتل رسيد و قواي او متفرق گرديد و سالارالدوله عقب‌‌نشيني كرد. شش سال بعد در ۱۲۹۷ میرزا قلی‌‌خان نبیل‌‌الدوله که سفیر ایران در واشینگتن بود به رسانه‌‌ها اعلام کرد که قحطی بزرگ ایران و مرگ و میر وحشتناک مردم به خاطر اشغال کشور به دست متفقین است و ارتش‌‌های بیگانه در این مورد مقصر هستند.

در سال ۱۳۰۲ که ناسیونالیست‌‌های ترک هوادار مطصفی کمال پاشا قسطنتنیه را گرفتند، در ۱۳۱۲ بازدید کاراخان^[1] از تهران به پایان رسید و او ایران را به قصد شوروی ترک کرد، در ۱۳۱۴ رأی حکمیت دولت ترکیه در مورد اختلافات مرزی ایران و افغانستان به تصویب مجلس شورای ملی رسید و در ۱۳۲۴ مجلس شورای ملی لایحه‌‌ی منشور ملل متفق را تصویب کرد. در ۱۳۲۵ هم پادگان کارزون پس از پانزده روز زد و خورد با عشایر به علت نرسیدن نیروی کمکی سقوط کرد.

روز سیزدهم مهر سال ۱۳۲۷ زلزله‌‌ي شدیدی در اشک‌‌آباد (عشق‌‌آباد) به یک فاجعه‌‌ی تمام عیار تبدیل شد. این زلزله که برخی از اسناد نشان می‌‌دهد پیامد آزمایش بمبی اتمی در نزدیکی شهر توسط بلشویک‌‌ها بوده، ۳/۷ ریشتر بزرگی داشت و به انهدام کامل شهر منتهی نشد، اما چنین می‌‌نماید که دولت شوروی از آن برای نابود کردن جمعیت فارسی‌‌زبان و پایبند به هویت شهر بهره جسته باشد. ارتش سرخ پس از این واقعه شهر را محاصره کرد و مسیرهای کمک‌‌رسانی خارجی به آنجا (به ویژه از طرف مشهد) را مهار کرد. درباره‌‌ی این واقعه سکوت و پنهانکاری بسیاری وجود دارد اما شواهد نشان می‌‌دهد که صد و ده هزار تن یعنی تقریباً کل جمعیت شهر در این جریان از میان رفته باشند. کمونیست‌‌ها به جای مردم بومی این شهر قبایل ترکمنی که وادار به اسکان شده بودند را جای دادند و به این ترتیب اشک‌‌آباد امروزین شکل گرفت که مردمش زبان پارسی نمی‌‌دانند.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1332-42\كشف انبار مهمّات سازمان افسران حزب توده 2.jpg$

کشف انبار اسلحه‌‌ی سازمان افسران حزب توده

در سال ۱۳۳۲ هنوز دولت نوپایی که پس از کودتای ۲۸ امرداد روی کار آمده بود درگیر نظم‌‌های بازمانده از دوران صدارت دکتر مصدق بود. در این روز وزیر دارائی در یک مصاحبه‌‌ی مطبوعاتی اعلام کرد که دولت سابق سه میلیارد و صد و بیست میلیون ریال اسکناس منتشر کرده و ضمن محکوم کردن این کار به تنگنای مالی دولت اشاره کرد و گفت قرار شده هزار میلیون ریال اسکناس جدید هم چاپ شود! درست یک سال بعد در ۱۳۳۳ اولین جلسه‌‌ی سری دادگاه نظامی برای رسیدگی به اتهام دوازده نفر از افسران سازمان نظامی حزب توده تشکیل شد.

در سال ۱۳۴۲ ژولیانا ملکه‌‌ی هلند^[2] و پرنس برنارد^[3] دیدار یازده روزه‌‌ی رسمی‌‌شان را از ایران آغاز کردند. درست در همین روز به دنبال اعلامیه‌‌های متعدد از طرف روحانیان و بازرگانان تهران، بازار تهران بسته شد و تظاهرات وسیعی در اطراف بازار انجام شد که با حضور پلیس مهار شد. دو سال بعد (۱۳۴۴) در چنین روزی امام خمینی از ترکیه به عراق تبعید شد و در شهر نجف مستقر شد.

آیت‌‌الله خمینی و مصطفی خمینی در نجف

خانه‌‌ی امام خمینی در نجف از درون و بیرون

در سیزدهم مهرماه سال ۶۱۰ میلادی هراکلیوس^[4] در قسطنتنیه تاجگذاری کرد، در ۱۱۹۲ در جریان نبرد تیمز^[5] در کانادا ارتش آمریکا سرخپوستان شاونی^[6] را شکست داد و رهبراشان تکومسه^[7] را به قتل رساند.

سکه‌‌ی هراکلیوس

Battle of the Thames.PNG

نبرد تیمز

آلفونسوی هفتم لئون و کاستیل

یک سال بعد (۱۲۹۴) هم بلغارستان به عنوان متحد قوای محور وارد جنگ جهانی اول شد. در سیزدهم مهر سال ۱۳۶۵ برنامه‌‌ی اتمی مخفیانه‌‌ی اسرائیل که به ساخت بمب اتمی منتهی شد در انگلستان فاش گشت، در ۱۳۶۷ جناح مخالف دولت پینوشه^[8] در انتخابات بر او غلبه کرد.

این روز در تاریخ دین هم اهمیتی دارد. چون در ۸۲۹ لویی نهم دوک باواریا^[9] همه‌‌ی یهودیان را از قلمرو خود بیرون راند و در ۹۷۱ به خاطر رسمیت یافتن تقویم گریگوری، این روز و باقی روزهای این سال میلادی تا فرا رسیدن کریسمس در تاریخ اسپانیا، پرتغال، ایتالیا و لهستان وجود نداشته است!

1905 Wright Flyer III (flight 46).jpg

مجموعه‌‌ای از رخدادهای پراکنده‌‌ی دیگر نیز در این روز قرار می‌‌گیرند. در ۱۲۵۵ اولین مرکز آموزش عالی در تگزاس تأسیس شد، در ۱۲۸۲ دادگاه عالی استرالیا برای نخستین بار شروع به کار کرد، در ۱۲۸۴ ویلبر رایت^[10] با هواپیمای دست‌‌سازش ۳۵ کیلومتر را در ۳۹ دقیقه طی کرد (تصویر بالا) و رکوردی به جا گذاشت که تا سه سال بعد شکسته نشد. در ۱۳۰۶ اولین فیلم ناطق به نام «خواننده‌‌ی جاز^[11]» اکران شد، در ۱۳۲۳ هم زنان فرانسوی حق رأی به دست آوردند. در ۱۳۲۴ اعتصاب شش ماهه‌‌ی طراحان صحنه در هالیوود به شورشی خشونت‌‌آمیز انجامید و در نتیجه در برابر دروازه‌‌ی شرکت برادران وارنر^[12] زد و خورد سختی روی داد. در ۱۳۴۱ اولین فیلم از سری جیمز باند^[13] به نام «دکتر نو^[14]» اکران شد. اولین آلبوم تک‌‌خوانی گروه بیتل‌‌ها^[15] با نام Love me do نیز در همین روز انتشار یافت.

The Jazz Singer 1927 Poster.jpg

پوستر فیلم خواننده‌‌ی جاز

Phocas cons.jpg

سکه‌‌ی فوکاس

در ۱۳۸۳ هم طرح «فضاپیمای نخست» جایزه‌‌ی X انصاری^[16] را برد. این نقطه‌‌ی شروع پرواز اولین فضاپیمای خصوصی به مدار زمین بود که با پشتیبانی مالی خاندان ایرانی‌‌تبار انصاری ساخته شد و بعدتر انوشه انصاری اولین زن فضانورد ایرانی را نیز با خود همراه برد.

روز سیزدهم مهر سال ۶۵۳ هجری خورشیدی ابوعبدالله شمس‌‌الدین محمد بن احمد ذهبی مورخ مسلمان و نویسنده‌‌ی تاریخ اسلام کبیر و سیر اعلام النبلاء در دمشق زاده شد. دو تن از نامداران دیگری که در این روز زاده شده‌‌اند عبارت‌‌اند از: دنی دیدرو^[17] فیلسوف فرانسوی (۱۰۹۲) و حافظ اسد سیاستمدار سوری (۱۳۰۹).

از آن سو در ۶۱۰ میلادی فوکاس^[18] امپراتور روم شرقی به دست رقیبش هراکلیوس به قتل رسید، در ۶۰۴ هجری خورشیدی ناصرالدین‌‌الله خلیفه‌‌ی عباسی در حالی که سه سال آخر عمر خود را فلج شده بود، درگذشت. رامبراند^[19] نقاش هلندی (۱۰۴۸)، و بهمن فرمانفرماییان گرافیست (۱۳۹۱) هم در این روز فوت کرده‌‌اند.

Two men in suits, standing

حافظ اسد

رامبراند

چهاردهم مهر

چهاردهم مهرماه سالگرد حمله‌‌ی غارتگرانه‌‌ی رومیان به ارمنستان است. در این روز به سال ۶۹ پیش از میلاد یک ارتش هفتاد هزار نفره‌‌ی رومی به فرماندهی لوکیوس لیکینوس لوکولوس^[20] به ارمنستان حمله برد و تیگران شهربان اشکانی ارمنستان را در نزدیکی شهر تیگرانوکرت^[21] شکست داد و به کشتار مردم در روستاها دست گشاد. نزدیک به دوهزار سال بعد حمله‌‌ی دیگری از سوی یک کشور دیگر اروپایی به گوشه‌‌ی دیگری از ایران‌‌زمین انجام پذیرفت و آن هنگامی بود که در همین روز به سال ۱۲۵۸ سپاهیان انگلیسی با فرماندهی فردریک روبرتز^[22] بر جنگاوران افغان در نبرد چهار آسیاب^[23] پیروز شدند.

روز چهاردهم مهر باید در تقویم سالانه‌‌ی ایرانیان گرامی داشته شود، چرا که در چنین روزی به سال ۱۲۸۵ بود که مجلس اول مشروطه با فرمان مظفرالدین‌‌شاه قاجار در کاخ گلستان گشایش یافت و عصر مشروطه آغاز شد. در این مراسم شاه که آخرین روزهای عمر خود را می‌‌گذراند و به سختی بیمار بود سخنرانی پرشوری ایراد کرد و همه را به گریه انداخت. در همین روز علیقلی‌‌خان سردار اسعد بختیاری که بعدها به یکی از نگهبانان غیور مشروطه تبدیل می‌‌شد، برای درمان بیماری چشمش به پاریس سفر کرد. یک سال بعد (۱۲۸۶) مظفرالدین‌‌شاه درگذشته بود و فرزندش محمدعلی‌‌شاه از توشیح فرمان مشروطه شانه خالی می‌‌کرد، تا این که در همین روز انجمن‌‌های مشروطه‌‌خواه در تهران بست نشستند و او را وادار کردند فرمان را امضا کند.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1275-1285\مظفر‌الدین شاه در مراسم گشایش دوره اول مجلس شورای ملی.jpg$

مظفرالدین‌‌شاه در مراسم گشایش مجلس اول

در این روز در سال ۱۲۹۴ به رسم معمول دوران مشروطه مراسم انتخابات هیئت رئیسه‌‌ی مجلس در سالگرد تأسیس اولین مجلس برگزار شد و در نتیجه مؤتمن‌‌الملك به رياست و عدل‌‌الملك و سيد محمد صادق طباطبائي به نيابت رياست انتخاب شدند. در همین روز شاهزاده نصرت‌‌السلطنه فرزند مظفرالدين‌‌شاه قاجار هم به حکومت ايالت فارس منصوب شد. در انتخابات مشابهی که در سال ۱۳۰۵ برگزار شد سید محمد تدین که نقشی مهم در تغییر دودمان قاجار به پهلوی ایفا کرده بود برای بار دوم به ریاست مجلس انتخاب شد. در همین روز به سال ۱۳۲۴ سردار فاخر حکمت در مجلس طرحی پیشنهاد کرد که بر مبنای آن به محض تخلیه‌‌ی تمام خاک ایران طبق پیمان سه جانبه انتخابات مجلس شروع شود و تا پیش از آن به خاطر نفوذ شوروی‌‌ها در شمال و انگلیسی‌‌ها در جنوب و دخالتشان در انتخابات چنین نکنند. این طرح به اتفاق آرا به تصویب رسید. روز چهاردهم مهر سال ۱۳۳۰ هم دکتر مصدق به همراه دکتر متین‌‌دفتری، دکتر شایگان، دکتر حسیبی، دکتر فاطمی، مظفر بقایی و جهانشاه صالح به نیویورک سفر کرد تا از حقوق ایران در جریان خلع ید از شرکت نفت انگلیس دفاع کند.

در همین روز به سال ۱۳۴۲ دو اتفاق موازی و ناهمساز رخ داد. در مراسم گشایش چهارمین دوره‌‌ی مجلس سنا و دوره‌‌ی تازه‌‌ی مجلس شورای ملی، محمدرضاشاه با امیدواری درباره‌‌ی انقلاب سفید خود سخن گفت و هم‌‌زمان در بازار تهران هواداران امام خمینی دکان‌‌ها را بستند و تظاهرات کردند و یکی از مقدمه‌‌های انقلاب اسلامی را فراهم کردند.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1342-57\جمعي از سناتورهاي دوره پنجم مجلس سنا هنگام شركت در مراسم سلام رسمي عيد نوروز در كاخ گلستان در سال 1347 از راست اسدالله علم، محمدرضا پهلوي، جعفر شريف‌امامي، (3).jpg$

مراسم معرفی نمایندگان پنجمین مجلس سنا

در کشورهای همسایه‌‌ی ایران امروزین هم دو رخداد مهم در چهاردهم مهرماه واقع شده است. یکی این‌‌که در چهاردهم مهر سال ۹۵۰ هجری خورشیدی نیروهای متحد امپراتوری مقدس روم و اسپانیا در نبرد لِپانتو^[24] در دریای اژه بر ناوگان عثمانی چیره شدند. در این نبرد هریک از دو طرف حدود ۲۵۰ کشتی و سی هزار سرباز و پنجاه هزار ملوان را درگیر نبرد کردند. اما ناوگان اروپایی ۱۸۰۰ توپ و ناوگان عثمانی ۷۵۰ توپ داشت و به همین خاطر عثمانی‌‌ها بیش از ۱۸۰ کشتی را از دست دادند و بیست هزار تن تلفات داشتند و دیگری در ۱۳۵۲ که مصر و سوریه در یک عملیات نظامی هماهنگ به اسرائیل حمله کردند و جنگ یوم کیپور^[25] را آغاز کردند.

Battle of Lepanto 1571.jpg

نبرد لِپانتو

جنگ یوم کیپور

این روز در تاریخ سیاسی جهان نیز پرحادثه بوده است. در سال ۱۰۵ پیش از میلاد قبیله‌‌ی آلمانی کیمبری^[26] در نبرد آراوسیو^[27] (نزدیک رود رُن^[28] در فرانسه) بر یک ارتش بزرگ مهاجم رومی که هشتاد هزار سرباز و چهل هزار نیروی مزدور و پشتیبانی داشت غلبه کرد و همه‌‌شان را تا نفر آخر به قتل رساند. در سال ۲۳ میلادی پس از پیروزی انقلاب دهقانی در چین و پیروزی شورشیان بر چانگ‌‌آن که پایتخت سلسله‌‌ی شین بود، امپراتور وانگ مانگ^[29] را گردن زدند و این دودمان را منقرض کردند. در ۹۱۸ هجری خورشیدی هم هرناندو دِ سوتو^[30] ماجراجو و غارتگر اسپانیایی با سربازانش به پایتخت آپاچی‌‌ها که در تالاهاسی^[31] فلوریدای امروز واقع شده حمله برد.

در دوران جدید هم به سال ۱۲۸۷ امپراتوری اتریش هنگری با الحاق بوسنی هرزگوین به خاک خود بحرانی سیاسی ایجاد کرد، در ۱۲۹۷ جمهوری لهستان اعلام موجودیت کرد و از امپراتوری آلمان جدا شد، در ۱۳۵۵ هوا گوئوفِنگ^[32] پس از به قدرت رسیدن در چین دستور داد دسته‌‌ی چهار نفره‌‌‌‌ای را که رهبرشان زن مائو بود دستگیر کنند. به این ترتیب جریان فاجعه‌‌بار انقلاب فرهنگی چین خاتمه یافت. در ضمن دولت فیجی هم در همین روز به سال ۱۳۶۶ جمهوری شد. در ۱۳۷۹ در جریان انقلاب بولدوزر^[33] مردم بلگراد با تظاهرات خود اسلوبودان میلوسویچ^[34] رئیس‌‌جمهور خونخوار و جنگ‌‌افروز صربستان را به کناره‌‌گیری وا داشتند.

هرناندو د سوتو

نقشه‌‌ی عملیاتی جنگ آراوسیو

در این روز چندین رخداد جالب توجه پراکنده هم رخ داده است. مثلاً در سال ۴۰۴ میلادی اودوکسیا^[35] ملکه‌‌ی مسیحی‌‌ستیز بیزانس وقتی برای هفتمین بار باردار شد و جنینش سقط شد، بدون رسیدگی پزشک در حال خونریزی به حال خود وا نهاده شد و مرد! در ۹۷۹ هجری خورشیدی اولین اپرایی که تا به امروز باقی مانده، اوریدیچِه^[36] اثر جاکوپو پِری^[37] در فلورانس بر صحنه رفت و عصر باروک آغاز شد. در ۱۲۴۳ شهر کلکته در اثر یک گردباد و توفان عظیم به کلی نابود شد و شصت هزار تن از ساکنانش کشته شدند.

در دین مسیحیت هم دو اتفاق در این روز افتاده است، یکی این‌‌که به سال ۲۴۸ هجری خورشیدی چهارمین شورای قسطنتنیه آغاز به کار کرد تا درباره‌‌ی آرای فوتیوس^[38] اسقف قسطنتنیه داوری کند و واقعه‌‌ی جالب توجه دیگر آن که در ۱۱۷۲ در پی انقلاب فرانسه دین مسیحیت در این کشور منحل اعلام شد!

دسته‌‌ی چهار نفره‌‌ی همکاران مائو در جریان انقلاب فرهنگی

این روز در ضمن با جابجایی‌‌هایی در آمریکا مصادف بوده است. نمونه‌‌اش آن که در ۱۰۶۲ اولین گروه از مهاجران آلمانی که به ایالات متحده کوچیدند در پنسیلوانیا مستقر شدند و جرمن‌‌تاون^[39] را تأسیس کردند، در ۱۱۰۲ بنجامین فرانکلین^[40] هفده ساله به فیلادلفیا وارد شد و در ۱۳۵۸ پاپ ژان پل دوم^[41] اولین پاپی شد که از کاخ سفید دیدار می‌‌کرد.

در این روز چند تحول نهادی هم رخ داده است. در ۱۲۹۸ شرکت حمل بار و مسافربری KLM در هلند تأسیس شد. این شرکت قدیمی‌‌ترین شرکت ترابری است که هنوز با همان نام اصلی خود فعالیت می‌‌کند. در ضمن در سال ۱۳۳۸ کارخانه‌‌ی جیپ شروع به کار کرد، در ۱۳۳۸ سفینه‌‌ی بی سرزنشین لونا ۳^[42] که شوروی به ماه پرتاب کرده بود، نخستین تصویرها از سمت تاریک ماه را به زمین مخابره کرد و در ۱۳۷۴ نخستین منظومه‌‌ی سیاره‌‌ای خارج از منظومه‌‌ی شمسی در اطراف ستاره‌‌ی پگاسی ۵۱ کشف شد.

اعدام ویلیام تیندال

انور سادات

Jacopo Peri 1.jpg

آگهی اولین اپرا: اوریدیچه

در میان زادگان چهاردهم مهرماه می‌‌توان از ماتئو ریچی^[43] مبلغ ژزوئیت و بنیانگذار تبلیغ مسیحیان اروپایی در چین (۹۳) لویی لومیر^[44] برادر کهتر از دو برادر پیشگام فیلم‌‌سازی (۱۲۴۳)، لوکوربوزیه^[45] معمار نامدار سوئیسی-فرانسوی (۱۲۶۷) یاد کرد. در همین روز به سال ۹۱۵ هم ویلیام تیندال^[46] یزدان‌‌شناس انگلیسی و اولین مترجم انجیل به انگلیسی به جرم ارتداد با شکنجه اعدام شد. معزالدین [مؤذن‌‌زاده؟] صوفی علی پاشا حاکم عثمانی مصر (۹۵۰)، ژاک اوفن‌‌باخ^[47] آهنگساز آلمانی- فرانسوی (۱۲۵۹)، جان هیولینگز جکسون^[48] عصب‌‌شناس انگلیسی (۱۲۹۰) و گیلبرت رایل^[49] فیلسوف انگلیسی (۱۳۵۵) هم در این روز درگذشته‌‌اند و انور سادات هم در این روز به سال ۱۳۶۰ کشته شد.

شرکت حمل بار و مسافربری KLM

طراحی شهرهای آینده اثر لوکوربوزیه

آلفرد تنیسون

اوفن‌‌باخ

Fratelli Lumiere.jpg

برادران لومیر

جان هیولینگز جکسون

Sufi ali pasha.jpg

صوفی علی پاشا

ماتئو ریچی

پانزدهم مهر

در چنین روزی به سال ۱۲۸۵ مجلس شورای ملی تازه‌‌تأسیس انتخابات داخلی خود را برگزار کرد و در نتیجه مرتضی‌‌قلی‌‌خان صنیع‌‌الدوله (داماد مظفرالدین‌‌شاه) به ریاست مجلس برگزیده شد. میرزا حسن‌‌خان وثوق‌‌الدوله هم به نیابت اول و حاج محمدحسین امین‌‌الضرب به نیابت دوم مجلس انتخاب شدند. در همین روز مجلس متمم قانون اساسی را که مشتمل بر ۱۰۵ اصل و در حقیقت اصول عمده‌‌ی قوانین اساسی بود به تصویب رساند. در تلگرافی که مجلس در این مورد به شهرهای دیگر زد به پیشینه‌‌ی کار خود به حساب تقویم خورشیدی اشاره کرد و نه قمری که تا آن هنگام در نامه‌‌نگاری‌‌های دولتی مرسوم بود.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\نایب حسین کاشی.jpg$

روز پانزدهم مهر سال ۱۲۸۹ نایب حسین کاشی (تصویر بالا)، راهزن مشهور، پس از مدت‌‌ها سرکشی و قتل و جنایت در محاصره‌‌ی قواي بختياري به فرماندهی اميرمفخم و سردار ظفر قرار گرفت که از اصفهان به طرف كاشان پیش رفته بودند. نايب حسين که توانسته بود هزار و دويست نفر را بسیج کند، دروازه‌‌ها و عمارات بزرگ کاشان را سنگربندي کرد و پس از کشت و کشتاری شدید از کاشان گریخت. در همین روز در تبريز روزنامه‌‌ی شفق به مديريت ميرزا صادق‌‌خان رضازاده انتشار يافت. هم‌‌زمان به دنبال لغو امتياز روزنامه‌‌ی سركش و تندروي شرق، سيد ضياءالدين به انتشار روزنامه‌‌ی برق اقدام نمود.

در ۱۲۹۹ دکتر محمد مصدق که در آن هنگام مصدق‌‌السلطنه نامیده می‌‌شد و به شکل غیابی به وزارت عدلیه برگزیده شده بود، زمانی که برای خدمت در نقش تازه‌‌اش از اروپا به تهران می‌‌آمد، از شیراز گذشت و مردم فارس که از آشفتگی اوضاع ناراضی بودند مانع رفتن او شدند و درخواست کردند بماند و حاکم فارس شود. مصدق ماجرا را برای صدراعظم مشیرالدوله نوشت و با تأیید او امور حکومت فارس را از دایی خود فرمانفرما تحویل گرفت و جانشین او شد.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1332-42\Soraya_1.jpg$

کودکی ثریا با پدر و مادرش

در ۱۳۱۰ مجلس نظام وظیفه برای احضار ششمین دوره‌‌ی نظام وظیفه در تکیه دولت تشکیل گردید و طرح سربازگیری برای ششمین سال اجرا شد. در ۱۳۲۹ ثریا اسفندیاری همراه با دوستش شمس پهلوی از اروپا به ایران بازگشت و این شایعه که قرار است وصلتی میان او و شاه سر بگیرد قوت گرفت.

در ۱۳۳۳ دولت ایران به عضویت شورای امنیت سازمان ملل انتخاب شد و در همین روز دادگاه فوق‌‌العاده‌‌ی نظامی پس از ده ساعت مشورت حکم اعدام دوزاده تن از اعضای سازمان افسران حزب توده را صادر کرد. در ۱۳۳۷ هم اسکندر میرزا اولین رئیس‌‌جمهور پاکستان با همکاری تیمسار ایوب‌‌خان حکومت نظامی اعلام کرد و جلوی انتخابات ریاست‌‌جمهوری را گرفت.

در ۱۳۳۸ شورای وزیران سنتو از حملات رادیوهای شوروی و مطبوعات آن کشور نسبت به ایران اظهار تأسف کرد، در ۱۳۴۱ هیئت وزیران طبق تصمیم خود لایحه‌‌ی جدید تشکیل انجمن‌‌های ایالتی و ولایتی را تصویب کرد و در آن قید اسلام را از شرایط انتخاب‌‌کنندگان و شوندگان حذف کرد و به جای سوگند به قرآن، سوگند به کتاب آسمانی را قید کرد و به زنان هم حق رأی داد. این همان لایحه‌‌ای بود که مخالفت بنیادگرایان مذهبی را به دنبال داشت و تا چهار سال بعد به ظهور جنبشی سیاسی می‌‌انجامید. در سال‌‌های بعدی شبکه‌‌ی رخدادهای بین‌‌المللی در ایران‌‌زمین نیز توسعه می‌‌یافت. چنان‌‌که در ۱۳۵۰ راه‌‌آهن ایران و ترکیه به هم متصل شد، در ۱۳۸۰ آمریکا حمله به افغانستان را آغاز و در نهایت این کشور را اشغال کرد (تصویر بالا).

در ۱۱۴۲ جورج سوم شاه انگلستان^[50] دستور داد سفیدپوستان در آمریکا که در آن هنگام هنوز مستعمره‌‌ی انگلستان بود از خط آلگنیز عبور نکنند و سرزمین‌‌های شمال و غرب این مرز در اختیار سرخپوستان باشد. لغو این قانون و غصب زمین‌‌های سرخپوستان یکی از انگیزه‌‌های استقلال‌‌طلبان آمریکایی بود که در نهایت خود را از یوغ سلطه‌‌ی انگلستان رها کردند. در ۱۲۴۹ لئون گامبِتا^[51] دولتمرد فرانسوی که در جریان جنگ‌‌های فرانسه و پروس نقشی کلیدی داشت، پس از محاصره‌‌ی پاریس توسط پروسی‌‌ها سوار بر بالن از این شهر گریخت. در ۱۳۱۸ آلمان لهستان غربی را به قلمرو خود منضم کرد و در ۱۳۱۹ گزارش مک‌‌کولوم^[52] به وزارت دفاع آمریکا رسید و یک سال پیش از پرل‌‌هاربر^[53] حمله‌‌ی ژاپن به آمریکا در اقیانوس آرام را پیش‌‌بینی کرد و توصیه کرد که آمریکا به نفع انگلستان وارد جنگ جهانی دوم شود (تصویر بالا). در ۱۳۲۸ دولت کمونیست جمهوری دموکراتیک آلمان (شرقی) همچون کشور دست‌‌نشانده‌‌ی شوروی تأسیس شد. همچنین در ۱۳۶۶ ناسیونالیست‌‌های سیک استقلال کشور خالستان از هند را اعلام کردند، اما جامعه‌‌ی بین‌‌الملل آن را به رسمیت نشناخت.

Iskander Mirza.jpg

اسکندر میرزا

Mutter Teresa von Kalkutta.jpg

مادر ترزا

لئون گامبتا

پانزدهم مهرماه در تاریخ نهادهای آموزشی و فرهنگی هم مهم بوده چون در سال ۸۵۶ دانشگاه اوپسالا^[54] پس از تقدیس شدن توسط پاپ سیکستوس چهارم^[55] در مقام مدرسه‌‌ای دینی تأسیس شد و در ۱۲۵۵ هم انجمن کتابداری آمریکا^[56] تأسیس شد.

این روز در تاریخ ترابری و ارتباطات هم مهم بوده است، چون در ۱۲۰۵ راه گرانیت که اولین خط راه‌‌آهن آمریکا بود برای انتقال این سنگ از معدنی در ماساچوست احداث شد (تصویر بالا). قطار روی این ریل با اسب کشیده می‌‌شد. در ۱۳۱۲ هم ‌‌شرکت ایرفرانس^[57] تأسیس شد.

Photograph showing the head and shoulders of a man in a suit and tie

نیلز بور

نخستین عکس از سویه‌‌ی تاریک ماه

Elijah Muhammad NYWTS-2.jpg

الیجاه محمد

چند رخداد پراکنده‌‌ی دیگر هم در این روز رخ داده که در میانشان می‌‌توان به این سه واقعه اشاره کرد. یکی آن که در ۱۳۲۹ مادر ترزا^[58] هیئت تبلیغی خیریه را تأسیس کرد و این نخستین نهاد خیریه‌‌ی مذهبی بود که به شکلی سازمان‌‌یافته کمک‌‌های مالی افراد ثروتمند را گردآوری می‌‌کرد تا با آن کار خیریه انجام دهد. برخی از منتقدان این تاریخ را با تأسیس نخستین نهادهای پول‌‌شویی مصادف می‌‌دانند. مادر ترزا موقعیتی سیاسی هم داشت و تا حدودی برای رفع این شائبه‌‌ها بعدتر جایزه‌‌ی صلح نوبل را هم دریافت کرد.

در میان زادگان نامدار این روز این افراد برجسته می‌‌نمایند:‌‌ ‌‌نیلز بور^[59] فیزیکدان دانمارکی (۱۲۶۴)، الیجاه محمد^[60] بنیانگذار و رهبر جنبش ملت اسلام در آمریکا و استاد مالکوم ایکس^[61] (۱۲۷۶)، هاینریش هیملر^[62] بنیانگذار و فرمانده‌‌ی نیروهای اس اس (۱۲۷۹)، ولادیمیر پوتین^[63] سیاستمدار روسی (۱۳۳۱) و ‌‌تونی برکستون^[64] خواننده و هنرپیشه‌‌ی آمریکایی (۱۳۴۶).

Sardar Hossein Hamedani (2).jpg

حسین همدانی

Bundesarchiv Bild 183-S72707, Heinrich Himmler.jpg

هاینریش هیملر

ولادیمیر پوتین

در این روز شمار زیادی از نامداران جان سپرده‌‌اند که تازه‌‌ترینش سردار حسین همدانی فرمانده‌‌ی ایرانی و نویسنده‌‌ی سه کتاب درباره‌‌ی انقلاب و جنگ است که در سال ۱۳۹۴ در سوریه به دست نیروهای داعش کشته شد. از دیگر درگذشتگان نیز مهم‌‌ترین‌‌هایشان عبارت‌‌اند از شی زونگ امپراتور دودمان لیائو^[65] در چین (۳۳۰)، ادگار آلن پو (۱۲۲۸)، لرد آفرد تنیسون شاعر انگلیسی (۱۲۷۱)، و آندرو لازلو^[66] کارگردان بلغاری- آمریکایی (۱۳۹۰). از میان مردم ایران‌‌زمین هم محمدافضل‌‌خان فرمانروای افغانستان در کابل در سال ۱۲۴۶ از مرض وبا درگذشت.