ماه آبان: بیست‌وسوم تا بیست‌وپنجم

ماه آبان: بیست‌وسوم تا بیست‌وپنجم

بیست و سوم آبان

این روز در تاریخ کشورمان با دو رخداد مصادف بوده است. یکی آن که روز دوشنبه ۲۳ آبان سال ۱۲۹۴ دولتمردان ایرانی در پاسخ به حمله‌‌ی روسیه از شمال و نزدیک شدن قوای بلشویک به تهران تهدید کردند که پایتخت را به اصفهان تغییر خواهند داد. دویست تن از نمایندگان مجلس و دولتمردان هم به سوی جنوب به حرکت در آمدند و شاه هم نزدیک بود با ایشان برود، که روس‌‌ها از عواقب این کار هراسان شدند و قوایشان را تا ینگی امام عقب کشیدند. با این همه سیاستمداران مسافر به حرکت خود ادامه دادند و در کرمانشاه یک دولت مقاومت ملی در برابر متفقین تأسیس کردند. در همین روز به سال ۱۳۵۸ هم جیمی کارتر^[1] از بحران گروگانگیری در ایران بهره جست و کل دارایی‌‌های ایران در ایالات متحده را که مبلغی هنگفت بود، مصادره کرد.

ورود تانک‌های متفقین به کرمانشاه

در این روز به سال۱۳۰۰ حزب کمونیست اسپانیا تأسیس شد، در ۱۳۰۱ در جریان سرکوب اعتصاب بزرگ شهر گوایاکیل^[2] در اکوادور بیش از هزار تن کشته شدند، در ۱۳۲۲ هاینریش هیملر^[3] طبق فرمانی کولی‌‌ها را همتای یهودی‌‌ها دانست و ایشان را به اردوگاه‌‌ها منتقل کرد و در ۱۳۵۲ دانشجویان پلی‌‌تکنیک آتن بر ضد حاکمیت دولت نظامی یونان تظاهرات بزرگی ترتیب دادند. در ۱۳۶۱ لخ والسا^[4] رهبر جنبش همبستگی پس از یازده ماه از زندانی در نزدیکی مرز شوروی آزاد شد، ۱۳۷۰ به دنبال فروپاشی دولت خمرهای سرخ نورودوم سیهانوک^[5] شاه کامبوج پس از یازده سال تبعید به پنوم پن بازگشت.

تیم الشرطه در ۱۳۱۷

در این روز چندین رخداد پراکنده‌‌ی جالب توجه هم رخ داده است. در ۱۲۳۰ رمان موبی‌‌دیک^[6] به قلم هرمان ملویل^[7] در آمریکا انتشار یافت، در ۱۳۰۵ ایستگاه رادیویی NBC با ۲۴ شبکه آغاز به کار کرد، در ۱۳۱۱ تیم فوتبال الشُرطه در عراق تأسیس شد. در ۱۳۳۴ اولین بخش از متروی سنت پترزبورگ به راه افتاد، در ۱۳۳۹ روبی بریجز^[8] اولین کودک سیاهپوستی شد که در لوئیزیانا در یک مدرسه‌‌ی سفیدپوستان ثبت نام کرد. برای مهار کردن خشونت سپیدپوستان همکلاسی یا همسایه‌‌ی او، چند مأمور پلیس او را در مدرسه اسکورت می‌‌کردند (تصویر زیر)!

File:US Marshals with Young Ruby Bridges on School Steps.jpg

در ۱۳۴۶ تئودور میمن^[9] در آمریکا اولین لیزر را ساخت، در ۱۳۴۸ فضاپیمای آپولو ۱۲^[10] با شش سرنشین به سوی ماه پرواز کرد و دومین مأموریت فرود فضانوردان بر ماه را آغاز کرد و در ۱۳۵۰ فضاپیمای مارینر ۹^[11] وارد مدار بهرام شد.

آبرکرومبی

File:Apollo12Visor.jpg

آپولو ۱۲

پارک چونگ هی

در میان درگذشتگان این روز مهم‌‌تر از همه ابوالفضل بلعمی مورخ ایرانی (۳۱۹) است. میرزا حسین‌‌خان سپهسالار دولتمرد مشروطه‌‌خواه و صدراعظم ناصرالدین‌‌شاه نیز در این روز جان سپرد و در دوران معاصرمان هم خواننده‌‌ی جوانی به نام مرتضی پاشایی در این روز به سال ۱۳۹۳ جان سپرد که در واکنش به آن نخستین جنبش توده‌‌ای بر اساس شبکه‌‌ی وایبر پدید آمد و در ۲۶ شهر از جمله مزارشریف و کلن و هرات و ونکوور جوانان برای گرامی‌‌داشت خاطره‌‌اش مجالسی تشکیل دادند و ترانه‌‌هایش را که عامیانه‌‌ هم بود هم‌‌خوانی کردند و این انتقاد و حمله‌‌ی گروهی از جامعه‌‌شناسان را به دنبال داشت.

بیست و سوم آبان روز تولد رانجیت سینگ^[12] شاه سیک‌‌ها (۱۱۵۹) و جواهر لعل نهرو (۱۲۶۸) است. در این روز کلود مونه^[13] نقاش فرانسوی (۱۲۱۹)، پارک چونگ هی^[14] سردار و سومین رئیس‌‌جمهور کره‌‌ی جنوبی (۱۲۹۶)، فرانچسکو روسی^[15] کارگردان و هنرپیشه‌‌ی ایتالیایی (۱۳۰۱) و یانی^[16] پیانیست و موسیقیدان یونانی-آمریکایی (۱۳۳۳) هم زاده شده‌‌اند.

یانی

رانجیت سینگ

جواهر لعل نهرو

از زمره‌‌ی رفتگان این روز هم می‌‌توان از این کسان یاد کرد: یوستی‌‌نیان^[17] اول امپراتور روم (۵۶۵ میلادی)، الکساندر نِوسکی^[18] سردار روس (۶۴۲)، گوتفرید لایب‌‌نیتس^[19] فیلسوف آلمانی (۱۰۹۵)، جان آبرکرومبی^[20] فیلسوف و پزشک اسکاتلندی (۱۲۲۳)، جیوآچینو جواکینو روسینی^[21] آهنگساز ایتالیایی (۱۲۴۷) و یعقوب‌‌خان پسر شیرعلی‌‌خان افغان (۱۳۰۲).

Composer Rossini G 1865 by Carjat - Restoration.jpg

روسینی

Alexander Newski.jpg

الکساندر نوسکی

یوستی‌‌نیان

بیست و چهارم آبان

روز بیست و چهارم آبان سال ۱۲۳۰ ناصرالدین‌‌شاه، بعد از عزل امیرکبیر برای این که دل او را به دست آورد نامه‌‌ای نوشت و در آن تأکید کرد که خودش تنها قصد دارد برای مدتی عهده‌‌دار امور کشوری شود و هرگز در امور لشگری قصد دخالت ندارد و نیز حتی یک شاهی بیش آنچه امیرکبیر مقرر داشته به مواجب کسی نخواهد افزود. این نامه با این جملات آغاز می‌‌شود: «جناب امیرنظام، به خدا قسم آنچه می‌‌نویسم عین واقعیت است. شما را قلباً دوست دارم و خداوند مرا مرگ دهد اگر بخواهم تا زنده‌‌ام دست از شما بدارم….». اندکی بعد امیرکبیر به فرمان او به قتل رسید.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\افتتاح مجلس شورای ملی با حضور احمد شاه و نایب السلطنه علیرضا خان عضدالملک.jpg$

افتتاح دوره‌‌ی دوم مجلس شورای ملی

در همین روز به سال ۱۲۸۸ دوره‌‌ی دوم مجلس شوراي ملي با حضور سلطان احمدشاه و عضدالملك نايب‌‌السلطنه و سران دولت مشروطه و ۶۴ نماینده افتتاح شد (تصویر زیر). در این مجلس تصویب شد که یپرم‌‌خان رئیس پلیس شود، مستر شوستر برای سامان دادن به امور مالی استخدام شود، سالانه سی دانشجو به اروپا گسیل شود و وامی به مبلغ ۲۵۰ هزار پوند از انگلستان دریافت گردد.

در ۱۳۳۰ تماشاخانه‌‌ی ‌‌‌‌سعدی تأسیس شد که پاتوق اعضای حزب توده بود و کمی بعد به صحنه‌‌ي درگیری‌‌ توده‌‌ای‌‌ها و پان‌‌ایرانیست‌‌ها تبدیل شد. در ۱۳۶۷ هم شورای ملی فلسطین تشکیل دولت فلسطین را اعلام کرد.

اولین نشست اتحادیه‌‌ی ملل

File:Aerial view of Henderson Field, Guadalcanal, in late August 1942.jpg

جنگ گوادال‌‌کانال

در ۲۴ آبان سال ۹۱۱ هجری خورشیدی غارتگران اسپانیایی به فرماندهی فرانسیسکو پیزارو^[22] برای نخستین بار با آتاهوالپا^[23] شاه اینکا دیدار کردند و قرار گذاشتند فردا همچون مهمان به پایتختشان وارد شوند. در ۱۲۹۹ اولین جلسه‌‌ی اتحادیه‌‌ی ملل در ژنو برگزار شد و در ۱۳۱۲ اولین انتخابات در تایلند برگزار شد، در ۱۳۲۱ نبرد دریایی گوادال‌‌کانال^[24] با پیروزی قاطع متفقین پایان یافت و در ۱۳۲۲ طی جنگ جهانی دوم نیروی هوایی آمریکا نیروگاه‌‌های آبی و مراکز تولید برق نروژ را در وِمورک^[25] بمباران کرد.

در همین روز به سال ۱۳۲۸ ناتورام گودسِه^[26] و نارایان آپتِه^[27] به خاطر کشتن گاندی اعدام شدند، در ۱۳۴۸ تظاهرات ضدجنگ واشینگتون با دویست و پنجاه تا پانصد هزار شرکت‌‌کننده برگزار شد. بخشی از این برنامه رژه‌‌ی نمادین در برابر مرگ بود که بعدتر توسط تظاهرکنندگان دیگر مورد تقلید قرار گرفت و در ۱۳۶۲ جمهوری ترکی شمال قبرس اعلام استقلال کرد، اما فقط دولت ترکیه آن را به رسمیت شمرد. این روز برای کمونیست‌‌ها نیز بدشانسی به بار می‌‌آورد، چون در ۱۳۶۶ کارگران در شهر براشوف^[28] رومانی بر ضد رژیم کمونیستی چائوشسکو^[29] سر به شورش برداشتند و در ۱۳۶۹ دولت کمونیستی جمهوری خلق بلغارستان فروپاشید و یک جمهوری واقعی جایگزین آن شد.

اروین رومل

ناتورام گودسِه و نارایان آپتِه

توفیق پاشا

این روز با چند رخداد فرهنگی و اجتماعی هم قرین بوده است. در ۱۱۷۰ اولین دانشگاه کاتولیک در آمریکا به نام دانشگاه جرج تاون^[30] تأسیس شد، در ۱۲۹۳ خزانه‌‌داری کل آمریکا آغاز به کار کرد و در ۱۳۵۰ عرضه‌‌ی تجاری اولین ریزپردازنده‌‌ به نام ۴۰۰۴ توسط شرکت اینتل آغاز شد.

Jean-baptiste Say.jpg

ژان باتیست سی

در این روز عباس مهردادیان بازیگر سینمای ایران به سال ۱۳۱۳ و شاه محمودخان پسر ظاهرشاه در ۱۳۲۵زاده شدند و در مقابل علامه طباطبایی و خاور رضوی شاعر و سیاستمدار پاکستانی (هردو در ۱۳۶۰) درگذشتند.

ویلیام هرشل^[31] اخترشناس آلمانی-انگلیسی (۱۱۱۷)، چارلز لایل^[32] زمین‌‌شناس انگلیسی (۱۱۷۶)، توفیق پاشا حاکم مصر (۱۲۳۱) و اروین رومل^[33] ژنرال آلمانی؟ (۱۲۷۰) و خوزه ساراماگو^[34] نویسنده‌‌ی پرتغالی (۱۳۰۱) هم در این روز زاده شده‌‌اند و تای‌‌زو^[35] امپراتور دودمان سونگ در چین (۳۵۵)، یوهان کپلر^[36] اخترشناس آلمانی (۱۰۰۹)، ژان باتیست سِی^[37] اقتصاددان فرانسوی (۱۲۱۱)، امیل دورکیم^[38] جامعه‌‌شناس (۱۲۹۶) و مارگارت مید^[39] انسان‌‌شناس آمریکایی (۱۳۵۷) در این روز درگذشته‌‌اند.

Song Taizu.jpg

تای زو

خوزه ساراماگو

Emile Durkheim.jpg

امیل دورکیم

Margaret Mead (1901-1978).jpg

مارگارت مید

Johannes Kepler 1610.jpg

ویلیام هرشل

بیست و پنجم آبان

روز ۲۵ آبان سال ۱۲۸۸ ملا قربانعلی نامی که از آخوندهای مخالف مشروطه بود، در زنجان فتوا داد که هواداران مشروطه کافر محسوب می‌‌شوند و مهدورالدم هستند. در نتیجه، پیروانش جوان بیست و دو ساله‌‌ای به نام عظیم‌‌زاده را که از آزادی‌‌خواهان بود کشتند و بدنش را تکه تکه کردند. محمدولی‌‌خان تنکابنی که حاکم این شهر بود از این قتل خشمگین شد و پیروان ملا قربانعلی را پراکند و مجازات کرد و خودش را هم به نجف تبعید کرد.

روز جمعه ۲۵ آبان سال ۱۲۹۰ آخرین شماره‌‌ی مجله‌‌ی بهار که اعتصام‌‌الملک (دوست ملک‌‌الشعرای بهار و پدر پروین اعتصامی) منتشر می‌‌کرد به چاپ رسید. این نشریه یکی از رسانه‌‌های پیشرو درباره‌‌ی تجدد در شعر پارسی و تبلیغ شعر نوی جدی بود. هفده سال پس از این تاریخ، شعر نو متولی دیگری هم پیدا کرده بود و او نیما یوشیج بود که در همین روز به سال ۱۳۰۷ در حضور نزدیک به هزار تن که برای تماشای نمایشی در تئاتر بارفروش گرد آمده بودند، از سوی «عضو قونسول‌‌خانه‌‌ی سویتی آذربایجان» یعنی نماینده‌‌ی بلشویک‌‌ها در شهر به عنوان نماینده‌‌ی شعر نو به مردم معرفی شد و قرار شد سخنانی ایراد کند. اما چون حال طبیعی نداشت و مست بود سخنانش با استقبال مردم روبرو نشد. چهار سال بعد (در ۱۳۱۱) یک نماینده‌‌ی دیگر شعر نو که فردی گمنام به اسم علی آذری بود اپرایی به نام وعده‌‌ی زبان را تهیه کرد که محتوایی ناسیونالیستی اما ناهموار و اشعاری سست داشت. تیمورتاش که خود دستی در ادبیات داشت جلوی انتشار و اجرای این اپرا را گرفت و آن را فاقد کیفیت دانست. در ۱۳۲۶ فوزیه از محمدرضاشاه طلاق گرفت و قاسم غنی که بیانیه‌‌ی رسمی دربار در این مورد را تهیه کرده بود، اعلام کرد که فوزیه به مصر باز می‌‌گردد چون هوای تهران به حالش مساعد نیست! دو سال بعد (۱۳۲۸) شاه برای اولین بار به آمریکا سفر کرد و با استقبال زیاد مردم روبرو شد و سخنرانی‌‌هایی در سنا و مجلس آمریکا ایراد کرد که انعکاس چشمگیری در جراید داشت. در ۱۳۶۷ هم بعد از یک دهه انسداد سیاسی در پاکستان، انتخابات آزادی برگزار شد و مردم بینظیر بوتو را به نخست‌‌وزیری برگزیدند.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1320-25\ملکه فوزیه بر روی جلد مجله لایف - 21 سپتامبر 1942.jpg$

بیست و پنجم آبان در تاریخ نظامی جهان روزی پر خسارت بوده و به ویژه با بمباران شهرهای ژرمنی‌‌تبار به دست آنگلوساکسون‌‌ها پیوند خورده است. در سال ۱۳۱۹ طی جنگ جهانی دوم نیروی هوایی انگلستان شهر هامبورگ را با بمباران نقطه‌‌ای با خاک یکسان کرد، و در ۱۳۲۳ شهر دورِن^[40] در آلمان با بمباران متفقین با خاک یکسان شد. از بیست و دو هزار ساکنان این شهر سه هزار نفر کشته شدند و بخش عمده‌‌ی بازماندگان زخمی شدند و به مناطق دیگر آلمان انتقال یافتند و شهر خالی از سکنه شد.

افسانه‌‌ی کودک مقدس لاگواردیا

این روز در ضمن با چند جنایت و دسیسه‌‌ی ناجوانمردانه پیوند خورده است. در سال ۸۷۰ هجری خورشیدی یک مراسم اتودافه^[41] (سوزاندن کافران) در آویلای^[42] اسپانیا برگزار شد که با اعدام دسته‌‌جمعی متهمان به بددینی و زنده زنده سوزاندنشان همراه بود. در این مراسم چندین یهودی و جمعی از کسانی را که به کفر و بددینی مشهور بودند در آتش سوزاندند. یکی از اعدام‌‌شدگان مردی بود که زیر شکنجه اعتراف کرده بود کودکی را کشته است. اما از آنجا که نه جسدی یافت شده و نه حتا کودکی از اهالی محل گم شده بود، کشیشان این کودک فرضی را قدیسی دانستند که «کودک مقدس لاگواردیا^[43]» نام گرفت و روایتش به تدریج شاخ و برگ پیدا کرد و به کودکی معصوم و دیندار تبدیل شد که کافران او را دزدیده و برای مراسم جادویی‌‌شان به صلیب کشیده بودند. این داستان ساختگی همچون دستاویزی برای نهاد نوپای تفتیش عقاید عمل کرد و با به هیجان آوردن عوام زمینه‌‌ای شد برای پیگرد و کشتار شک‌‌کنندگان به دین و اخراج یهودیان از سرزمین اسپانیا.

Inca-Spanish confrontation.JPG

چهل و یک سال بعد در ۹۱۱ فرانسیسکو پیزارو^[44] که به همراه ۱۰۶ سرباز پیاده و ۶۲ سوارکار مهمان آتاهوالپا^[45] شاه اینکا شده بود و به پایتختشان کاخامارکا^[46] وارد شده بود، در جریان یک جشن دینی (تصویر بالا) که همه‌‌ی مردم بی‌‌سلاح از خانه بیرون آمده بودند، غافلگیرانه به میزبانان خود حمله کرد و به کشتارشان روی آورد. سربازان آتاهوالپا که شمارشان بین دو تا هشت هزار نفر بود و همگی بی زره و بی سلاح بودند به دست اسپانیایی‌‌های زره‌‌پوش مسلح به توپ و تفنگ بی‌‌دفاع ماندند و دو هزار نفرشان سلاخی شدند. اسپانیایی‌‌ها آتاهوالپا را اسیر گرفتند و مردم شهر را به فرار واداشتند. در ۱۲۱۰ اکوادور و ونزوئلا از دولت کلمبیای بزرگ جدا شدند و در ۱۲۸۲ حزب سوسیال دموکرات کارگران روسیه به دو جناح منشویک و بلشویک تقسیم شد. در ۱۳۱۸ نُه دانشجوی چک در پی یک خاطر تظاهرات ضد نازی دستگیر و اعدام شدند. به دنبال شورش‌‌های بیشتر دانشگاه‌‌های چکسلواکی تعطیل شد و ۱۲۰۰ دانشجو بازداشت شدند.

برگی از نوشتارهای ابن عربی

Robert nozick.jpg

رابرت نازیک

$G:\pix\projects\west\Bardeen_Shockley_Brattain_1948 ترانزیستور.JPG$

جان باردین و والتر هوزر براتین

رخدادهای پراکنده‌‌ی جالب توجهی نیز در این روز رخ داده‌‌اند که برخی‌‌شان بدین شرح‌‌اند: در ۱۲۲۸ دادگاهی در روسیه فیودور داستایفسکی^[47] را به خاطر شرکت در دسیسه‌‌های مخالفان سیاسی تزار به اعدام محکوم کرد. این حکم البته کمی بعد به زندان با اعمال شاقه تخفیف داده شد. در ۱۲۹۹ هواپیمایی ملی استرالیا با نام کوانتاس^[48] آغاز به کار کرد و در ۱۳۱۷ آلبرت هوفمان^[49] شیمی‌‌دان سوئیسی برای اولین بار LSD را سنتز کرد. در ۱۳۲۴ سازمان یونسکو تأسیس شد. در ۱۳۲۶ دو دانشمند آمریکایی به نام‌‌های جان باردین^[50] و والتر هوزر براتین^[51] برای نخستین بار کارکرد ترانزیستورها را بررسی کردند. در ۱۳۴۴ اتحاد جماهیر شوروی فضاپیمای وِنِرا ۳^[52] را به سمت ناهید پرتاب کرد و این اولین ساخته‌‌ی دست بشر بود که بر سیاره‌‌ای دیگر فرود می‌‌آمد و در ۱۳۵۸ اولین بخش متروی بخارست گشایش یافت.

مهم‌‌ترین مناسبت زادمرگی این روز به سال ۶۱۹ هجری خورشیدی مربوط می‌‌شود که در آن ابن عربی، صوفی و فیلسوف اندلسی مقیم آناتولی، درگذشت. آلبرت کبیر (آلبرتوس ماگنوس^[53]) فیلسوف و فقیه آلمانی هم در ۶۵۹ درگذشت. زادگان دیگر این روز عبارت‌‌اند از تیبریوس^[54] امپراتور روم (۴۲ پ.م)، ژان باتیست دالامبر^[55] ریاضی‌‌دان فرانسوی (۱۰۹۶ هجری خورشیدی)، سوئیچیرو هوندا^[56] موسس کمپانی هوندا (۱۲۸۵)، میرزا ناصر احمد سومین پیشوای فرقه‌‌ی احمدیه در پاکستان (۱۲۸۸)، و رابرت نازیک^[57] فیلسوف و نویسنده‌‌ی آمریکایی (۱۳۱۷).

Tiberius, Romisch-Germanisches Museum, Cologne (8115606671).jpg