ماه آذر: نوزدهم تا بیست‌و‌یکم

ماه آذر: نوزدهم تا بیست‌و‌یکم

نوزدهم آذر

روز جمعه نوزدهم آذر سال ۱۲۸۸ روس‌‌ها ۲۱۰۰ سرباز در گیلان پیاده کردند و طی سه روز بعد به غارت خانه‌‌ها و کشتار نیروهای مقاومت مردمی روی آوردند و سه تن از دلیران گیلک به نام‌‌های فیروز حمال‌‌باشی، ابوالحسن کرجی‌‌بان و علی صراف توپچی را به دار آویختند. نُه سال بعد در ۱۲۹۷ به دستور وثوق‌‌الدوله، که صدراعظم بود، يك گردان مجهز ژاندارم براي دستگيري رجبعلي راهزن و تفنگدارانش به سمت گلپايگان حركت كرد. در همین روز دولت انگليس طي نامه‌‌اي تماميت و استقلال ايران را تضمين کرد و پذیرفت که قرار داد ۱۹۰۷ م. را لغو کند و البته چاره‌‌ای هم نداشت چون طرف دیگر قرارداد یعنی روسیه‌‌ی تزاری با انقلاب بلشویکی از هستی ساقط شده بود. انگلستان برای حفظ منافع خود در ایران در پی دلجویی از ایرانیان بود و در همین نامه پليس جنوب را به ايران واگذار كرد و كمك خود به دولت ايران را از دويست هزار تومان به سيصدهزار تومان افزايش داد.

در چنین روزی به سال ۱۳۰۹ سید جلال‌‌الدین مؤیدالاسلام مدیر روزنامه حبل‌‌المتین، که همکار میرزا ملکم‌‌خان و سید جمال‌‌الدین اسدآبادی بود، پیش از ظهر در دفتر خویش واقع در کلکته در اثر حمله‌‌ی قلبی درگذشت. در ۱۳۲۵ ارتش ایران به تبریز وارد شد و شهر را به طور رسمی از عمال فرقه‌‌ی دموکرات آذربایجان که دست‌‌نشانده‌‌ی شوروی‌‌ها بودند پس گرفت. البته پیش از ورود ارتش به شهر، خود مردم تبریز به پا خاسته بودند و ۴۲۱ تن از فرقه‌‌ای‌‌ها را که دستشان به خون مردم آلوده بود کشته بودند.

در نوزدهم آذر سال ۱۳۳۰ پنجاه نفر از مخالفان دکتر مصدق در مجلس و هم‌‌زمان ۴۵ نفر روحانی در مسجد سپهسالار تحصن کردند، هرچند گروه دوم با دخالت پلیس از مسجد رانده شدند. سی و شش سال بعد (۱۳۶۳) برخی از همفکران همان روحانیون قدرت را در دانشگاه‌‌ها به دست گرفتند و نام شورای عالی انقلاب فرهنگی را به شورای تدوین کتاب‌‌های دانشگاهی تغییر دادند. در سال ۱۳۸۵ بیش از یک میلیون لبنانی در بزرگ‌‌ترین اعتراض جمعی تاریخ این کشور در بیروت برای برکناری دولت به تحصن نشسته اقدام کردند.

اتحادیه‌‌ی کامبرای

نبرد پلونا

در تاریخ سیاسی جهان نوزدهم آذرماه با چندین رخداد مصادف بوده است. در سال ۸۸۷ سران دولت‌‌های اروپایی (پاپ ژولیوس دوم، لویی دوازدهم فرانسه، ماکسیمیلیان اول امپراتور روم مقدس و فردیناند دوم آراگون) اتحادیه‌‌ی کامبرای^[1] را بر ضد اقتدار ونیز تشکیل دادند، در ۱۰۶۷ هجری خورشیدی در جریان انقلاب شکوهمند انگلستان هواداران ویلیام در نبرد ریدینگ^[2] بر پیروان جیمز دوم غلبه کردند و او را به گریز از کشور وا داشتند. در ۱۲۵۱ پی بی اس پینچ‌‌بک^[3] در لوییزیانا اولین فرماندار سیاهپوست آمریکا شد. در ۱۲۵۶ ارتش روسیه پس از پنج ماه محاصره شهر پلِونا^[4] را فتح کرد و بیست و پنج هزار سپاهی عثمانی مدافع شهر ناگزیر تسلیم شدند. این پیروزی در استقلال بلغارستان از عثمانی نقشی چشمگیر ایفا کرد.

P. B. S. Pinchback - Brady-Handy.jpg

پی بی اس پینچ‌‌بک

در سال ۱۳۰۶ کمونیست‌‌ها در گوانگ‌‌ژو^[5] شورش کردند و اداره‌‌ی شهر را به دست گرفتند و آنجا را یک حکومت شورایی دانستند، در ۱۳۱۱ تایلند به پادشاهی مشروطه تبدیل شد و در ۱۳۲۸ نیروهای کمونیست شهر چِنگ‌‌دو^[6] را، که واپسین شهر زیر تسلط کومین‌‌تانگ^[7] (دولت ملی چین) بود، محاصره کردند. در ۱۳۶۲ هم با به قدرت رسیدن رئیس‌‌جمهور رائول آلفونسین^[8] مردم‌‌سالاری بار دیگر به آرژانتین بازگشت.

ساخیاگین البیگ‌‌درج

رهبران کومین‌‌تانگ

در ۱۳۶۸ در اولین تظاهرات آزادی‌‌خواهانه‌‌ی مردم مغولستان، ساخیاگین اِلبیگ‌‌دُرج^[9] که رهبری اعتراض‌‌ها را بر عهده داشت استقرار دموکراسی را اعلام کرد و جنبشی اجتماعی برای پایان دادن به سلطه‌‌ی سرکوبگرانه‌‌ی حزب کمونیست مغولستان آغاز شد که پس از گذر هشت سال به رهایی این کشور از شر آن حزب انجامید.

این روز از نظر حقوق بین‌‌الملل هم از این نظر اهمیت دارد که در ۱۳۲۷ ‌‌سند کنوانسیون حقوق بشر در سازمان ملل به امضا رسید، در ۱۳۶۳ شورای عمومی سازمان ملل کنوانسیون ضد شکنجه را به تصویب رساند و در ۱۳۵۷ مناخیم بگین^[10] و انور سادات به خاطر صلح میان اعراب و اسرائیل به طور مشترک جایزه‌‌ی صلح نوبل را گرفتند.

نوزدهم آذر با طیفی وسیع از رخدادهای فرهنگی و اجتماعی هم قرین بوده است. در ۸۹۹ مارتین لوتر^[11] فرمان پاپ به نام Exsurge Domine را که در آن او را تکفیر کرده بود بیرون کلیسای ویتنبرگ سوزاند، در ۱۱۷۲ نوح وبستر^[12] اولین روزنامه‌‌ی شهر نیویورک را با نام «مینروای آمریکایی^[13]» منتشر کرد، در ۱۱۷۸ فرانسه یکای متر را به عنوان واحد طول رسمی‌‌اش برگزید، در سال ۱۱۹۴ ‌‌سنای آمریکا واحد پول آمریکا را تعیین کرد و در ۱۳۱۰ مجلس انگلستان تصویب کرد که ساکنان کشورهای مشترک‌‌المنافع (کانادا، استرالیا، نیوفاندلند، نیوزلند، ایرلند و آفریقای جنوبی) حقوقی برابر با شهروندان انگلیسی داشته باشند.

در دنیای ادبیات هم رخدادهای مهم این روز چنین بوده که در ۱۲۸۰ نخستین مراسم اهدای جایزه‌‌ی نوبل برگزار شد، در ۱۲۸۸ سلما لاگِرلوف^[14] اولین زنی شد که جایزه‌‌ی ادبیات نوبل را دریافت می‌‌کرد و در ۱۳۳۲ این جایزه‌‌ی را به وینستون چرچیل^[15] دادند.

رائول آلفونسین

Selma Lagerlöf.jpg

سلما لاگرلوف

یک جفت واقعه‌‌ی جالب دیگر این روز آن که در ۱۳۴۷ بزرگ‌‌ترین دزدی تاریخ ژاپن که با ربوده شدن سیصد میلیون یِن همراه بود رخ نمود. ربایندگان این پول هرگز شناسایی و دستگیر نشدند.

Photograph of Emily Dickinson, seated, at the age of 16

امیلی دیکینسون

Otto Neurath.jpg

اتو نویراث

Horace Elgin Dodge.jpg

هوراس الگین داج

آگوستو پینوشه

در میان کسانی که با حوزه‌‌ی تمدن ایرانی پیوند دارند، مهم‌‌ترین کسی که در این روز درگذشته و خارج از قلمرو جغرافیایی ایران‌‌زمین نیز زاده و زیسته است، محمد بن احمد ابن رشد فیلسوف اندلسی است که در چنین روزی به سال ۵۷۷ در مراکش درگذشت. فخرالملوک رضوان حاکم سلجوقی حلب هم در ۴۹۲ جان سپرد. در مقابل، در ۱۲۲۲ میرزا ابوطالب زنجانی و میرزا علی‌‌خان امین‌‌الدوله صدراعظم ایران هم‌‌زمان زاده شدند. در ۱۳۰۵ هم جواد نوربخش، که بعدتر پیر سلسله‌‌ی نعمت‌‌اللهی شد، در کرمان زاده شد.

از میان انیرانیان در ۹۸۷ جان میلتون^[16] شاعر انگلیسی، در ۱۱۸۲ هکتور برلیوز^[17] موسیقیدان و آهنگساز فرانسوی، در ۱۲۰۹ امیلی دیکینسون^[18] شاعر آمریکایی و در ۱۲۶۱ اتو نویراث^[19] جامعه‌‌‌‌شناس و فیلسوف آلمانی زاده شدند. هوراس الگین داج^[20] بنیانگذار شرکت خودروسازی داج (۱۲۹۹) و آگوستو پینوشه^[21] دیکتاتور شیلی (۱۳۸۵) هم در این روز درگذشته‌‌اند.

برلیوز

جان میلتون

بیستم آذر

Dinar of Al-Mutawakkil, AH 232-247.jpg دینار متوکلی

روز بیستم آذر سال ۲۴۰ متوکل خلیفه‌‌ی ایران‌‌ستیز عباسی که سرو کاشمر (کاشته‌‌شده به دست زرتشت) را قطع کرده و آرامگاه امام حسین (در کربلا) را ویران ساخته بود، به دست محافظان ترک خود به قتل رسید و این سربازان منتصر را به خلافت برداشتند. فتح بن خاقان وزیر اعظم متوکل نیز در جریان این کودتا به قتل رسید.

حدود هزار سال بعد در همین روز نخستین جرقه‌‌های جنبش مشروطه زمانی زده شد که در سال ۱۲۸۴ علاء‌‌الدوله حاکم تهران دو تاجر قند خوشنام و محترم را به خاطر گران شدن قند و شائبه‌‌ی احتکار فلک کرد و این ماجرا اعتراض مردمی و خواست تأسیس عدالتخانه را به دنبال داشت. سه سال بعد (۱۲۸۷) در امتداد همین ماجرا سيدعلي‌‌آقا به حضرت عبدالعظيم رفته در آنجا بست نشست و بيرق مشروطه‌‌خواهي افراشت و مردم را به دور خود جمع كرد و از سوی دیگر صدرالعلماء و دسته‌‌اي ديگر به سفارت عثماني رفتند و آنجا بست نشستند. در همین روز مساوات، از رهبران مشروطه، به تبریز رفت و با استقبال چشمگیر مردم وارد شهر شد. در ۱۲۹۰ صمصام‌‌السلطنه صدراعظم در كابينه‌‌اش تغييراتي داد و قوام‌‌السلطنه (وزير داخله)، حكيم‌‌الملك (وزير ماليه)، ذكاءالملك فروغی (وزير عدليه) را به فهرست وزیرانش افزود و محتشم‌‌السلطنه را کنار گذاشت. با این همه در اداره‌‌ی امور ناموفق ماند و درست یک سال بعد (۱۲۹۱) تلگرافي به ناصرالملك در لندن مخابره نموده تقاضاي استعفا كرد.

در ۱۲۹۶ ژنرال ادموند آلنبی^[22] انگلیسی در رأس سپاهیانش وارد اورشلیم شد و حکومت نظامی اعلام کرد، در ۱۳۰۱ رشید یاسمی یکی از فابل‌‌های لافونتن^[23] را به پارسی ترجمه کرد و حاصلش «شیری بیمار و پیر بود به جان بیمناک» را سرود و در ۱۳۲۱ شریدان مستشار آمریکائی وزارت خواربار اعلام کرد هر کس محتکری را معرفی کند بیست درصد از قیمت جنس کشف‌‌شده را نقد دریافت خواهد کرد!

در سال ۱۳۲۵ تلگراف تبریک تقی‌‌زاده به قوام‌‌الدوله رسید که طی آن از بازپس‌‌گیری آذربایجان ابراز خوشحالی کرده بود و خبر می‌‌داد که ایرانیان ساکن انگلستان هم از شنیدن این خبر شادمان شده و جشن گرفته‌‌اند. در ۱۳۴۴ دکتر مصدق وصیتنامه‌‌اش را در احمدآباد نوشت.

Allenby enters Jerusalem 1917.jpg

ورود آلنبی به اورشلیم

Afbeeldingsresultaat voor ‫کابینه صمصام السلطنه‬‎

صمصمام‌‌السلطنه

George V of the united Kingdom.jpg

جورج پنجم

یوآن شی‌‌کای

JulianusII-antioch(360-363)-CNG.jpg

یولیانوس

در همین روز به سال ۳۶۱ میلادی یولیانوس^[24] با مقام امپراتوری وارد کنستانتینوپل شد و قدرت را به دست گرفت، در ۱۲۸۴ انقلاب کارگری در کیِف باعث شد اوکراین از روسیه اعلام استقلال کند و نام خود را جمهوری شولیاوکا^[25] بگذارد. در ۱۲۹۰ شهر کهنسال دهلی به جای کلکلته که برساخته‌‌ی انگلیسی‌‌ها بود به عنوان پایتخت هند برگزیده شد و هم‌‌زمان جورج پنجم شاه انگلستان لقب امپراتور هند را هم به خود داد. در سال ۱۲۹۴ یوآن‌‌شی‌‌کای^[26] رئیس‌‌جمهور چین در تقابل با قوای سنت‌‌گرای چینی که پشتیبان دربار بودند، خود را امپراتور چین نامید! در ۱۲۹۹ سربازان انگلیسی برای تلافی حمله‌‌ی اخیر نیروهای مقاومت ایرلند، به شهر کورک^[27] حمله کرد. سربازان خانه‌‌های مردم را غارت کرده و سوزاندند، شهروندان را کتک زدند و برخی را به قتل رساندند.

جنگ زمستانی روس و فنلاند

در ۱۳۱۵ ادوارد هشتم از سلطنت امپراتوری بریتانیا کناره‌‌گیری کرد، یک سال بعد در ۱۳۱۶ ایتالیا به دنبال حمله به حبشه از سازمان ملل خروج کرد. در سال ۱۳۱۸ فنلاندی‌‌ها در نبرد تولوایِروی^[28] نخستین پیروزی بزرگ خود را بر ارتش مهاجم شوروی به دست آوردند و در ۱۳۲۰ ‌‌در دنباله‌‌ی نبرد در پرل هاربر آلمان و ایتالیا به آمریکا اعلان جنگ دادند و در همین روز لهستان به‌‌ ژاپن اعلان جنگ داد. در ۱۳۳۹ هم به دنبال سفر شارل دوگل^[29] به الجزایر و تظاهرات گسترده‌‌ی مخالفان استعمار، نیروهای امنیتی فرانسه دچار اغتشاش شدند. در ۱۳۴۲ هم کنیا از انگلستان استقلال یافت.

ویرانی شهر کورک

Fall of Communism in Albania.JPG

شورش ضدکمونیستی مردم آلبانی

Nihâl Atsız -11.jpg

اتسز

چه‌‌ گوارا

در ۱۳۶۰ ‌‌قوای مسلح در السالوادور در جریان مبارزه با چریک‌‌های مخالف دولت نهصد شهروند غیرنظامی را در شهر اِل‌‌موزوتِه^[30] کشتار کردند و در ۱۳۶۹ تظاهرات مردمی بر ضد حاکمیت کمونیسم در آلبانی آغاز شد و پس از زمانی کوتاه به سرنگوهی نظام کمونیستی منتهی شد. در ۱۳۷۳ بوریس یلتسین^[31] دستور داد ارتش روسیه به چچن حمله کند و در ۱۳۷۵ هم نلسون ماندلا قانون اساسی تازه‌‌ی آفریقای جنوبی را اعلام کرد. در ۱۳۹۵ هم انفجار دو بمب در ورزشگاه فوتبال استانبول به مرگ ۳۸ نفر و زخمی شدن ۱۶۶ تن انجامید.

کشتار ال‌‌موزوته

رخداد دیگر این روز آن که در سال ۱۳۱۴ برنامه‌‌ی بهنژادی Lebensborn (چشمه‌‌ی حیات) در آلمان با رهبری هیملر^[32] اجرایی شد. بر اساس این طرح دولت از بچه‌‌دار شدن افرادی که نماینده‌‌ی نژاد آریایی بودند پشتیبانی می‌‌کرد، ضرورت‌‌های حقوقی درباره‌‌ی معلوم بودن هویت پدر را تعلیق می‌‌کرد و برای زنان آریایی بارداری که شوهر نداشتند مسکن و مستمری برقرار می‌‌کرد و پرورش و آموزش کودکان رده‌‌بندی‌‌شده زیر این عنوان را بر عهده می‌‌گرفت. بسیاری از این کودکان از سرزمین‌‌های اشغال‌‌شده‌‌ی لهستان و چکسلواکی و روسیه به آلمان فرستاده می‌‌شدند. در کل بیست هزار کودک به این ترتیب زاده و پرورده شدند.

برنامه‌‌ی بهنژادی در آلمان

بیستم آذرماه در ضمن با وضع چندین قانون و تأسیس چند نهاد اجتماعی نیز مصادف است. در ۱۳۱۳ بیل ویلسون^[33] آخرین جرعه‌‌ی نوشیدنی‌‌ الکلی‌‌اش را خورد و پس از آن عهد کرد که اعتیادش به الکل را ترک کند. او پس از این کار سازمان الکلی‌‌های گمنام^[34] را تأسیس کرد. در ۱۳۲۵ بنیاد بین‌‌المللی امور کودکان در سازمان ملل (یونیسف) تأسیس شد و در ۱۳۴۱ قاتلی به نام آرتور لوکاس^[35] آخرین کسی بود که در کانادا اعدام شد و پس از آن مجازات اعدام از قوانین این کشور حذف شد. در ۱۳۷۶ دستورالعمل کیوتو^[36] برای امضا به کشورها عرضه شد و در ۱۳۸۰ چین به سازمان تجارت جهانی پیوست.

رخدادهای پراکنده‌‌ی دیگر هم این که در ۱۳۴۳ چه گوارا^[37] در شورای عمومی سازمان ملل سخنرانی کرد، در ۱۳۵۱ آپولو ۱۷ بر ماه فرود آمد. این ششمین و آخرین سفر به ماه در قالب برنامه‌‌ی آپولو بود. حدود پانصد سال قبلتر در ۱۰۶۳ ادموند هالی^[38] مقاله‌‌ی نیوتن درباره‌‌ی معادله‌‌بندی نیروی گرانش و اصلاح آرای کپلر در این زمینه را برای انجمن سلطنتی علوم خواند.

از جمله رویدادهای فرهنگی و اجتماعی نیز این‌‌که در سال ۱۲۴۷ اولین چراغ راهنمایی و رانندگی در بیرون کاخ وست‌‌مینستر انگلستان کار گذاشته شد. این چراغ‌‌ها دو رنگ سبز و قرمز داشتند و در شب با گاز روشن می‌‌شدند و شکلشان از روی چراغ‌‌های مشابه خط راه‌‌آهن اقتباس شده بود. در ۱۲۶۳ هم مارک تواین^[39] کتاب ماجراهای هاکلبری فین^[40] را چاپ کرد.

RobertKoch cropped.jpg

روبرت کخ

Mirzadeh Eshghi - 445.png

عشقی همدانی

Georgi Plekhanov.jpg

گئورکی پلخانف

Max Born.jpg

ماکس بورن

زادگان نامدار این روز عبارت‌‌اند از: روبرت کخ^[41] زیست‌‌شناس آلمانی (۱۲۲۲)، گئورکی پلخانف^[42] رهبر مارکسیست‌‌های روسی (۱۲۳۵) و ماکس بورن^[43] فیزیکدان و ریاضیدان آلمانی (۱۲۶۱) و در میان ایرانیان، شاعر و روزنامه‌‌نگار نامدار عشقی همدانی (۱۲۷۳).

درگذشتگان مشهور بیستم آذر هم به این قرارند: افضل شاهنشاه بن بدرالجمال وزیر اعظم خلفای فاطمی مصر (۶۰۰)، اوگدای خان مغول (۶۲۰)، آلفرد نوبل^[44] مخترع سوئدی دینامیت (۱۲۷۵)، موریس مک‌‌دونالد^[45] از مؤسسان رستوران‌‌های مک‌‌دونالد (۱۳۵۰)، حسین نهال اتسِز شاعر و ادیب پان‌‌ترک (۱۳۵۴) و شیخ محمد موسی شریفی فیلسوف و پیشوای دینی هندی و امام جمعه‌‌ی جامو و کشمیر (۱۳۹۲).

اوگدای خان

Shiekh Musa Shariefi.jpg

شیخ محمد موسی شریفی

بیست و یکم آذر

Idealized painting of a battle between Heraclius' army and Persians under Khosrau II c. 1452

بیست و یکم آذرماه را می‌‌توان «روز جنگ صلیبی» نامگذاری کرد. چون در سال ششم هجری خورشیدی ارتش پنجاه هزار نفره‌‌ی بیزانس که زیر فرمان امپراتور روم هراکلیوس می‌‌جنگید و با آدابی مذهبی و در قالب جنگ‌‌های صلیبی بعدی به ایران‌‌زمین تاخته بود (تصویر بالا)، در نزدیکی نینوا با یک سپاه به‌‌نسبت کوچک دوازده هزار نفره‌‌ی ایرانی روبرو شد. فرمانده‌‌ی این سپاه پهلوانی ارمنی بود به نام رُچ‌‌وِهان (روزبهان) که رومیان نامش را به صورت راهزاد^[46] (رازاتِس) ثبت کرده‌‌اند. سپاهیان ایرانی دلیرانه با رومیان جنگیدند و به قیمت کشته شدن شش هزار تن راه پیشروی‌‌شان به سمت تیسفون را سد کردند. در اوج این نبرد روزبهان هراکلیوس^[47] را به نبرد تن به تن دعوت کرد. در برخی از منابع رومی چنین آمده که هراکلیوس او را در جنگ رویارو از پای در آورد، اما با توجه به رفتارهای دیگر امپراتور روم، بر می‌‌آید که این تبلیغی جنگی بوده و هراکلیوس که به ترس و گریز از میدان نبرد شهرت داشته، با سربازان پرشمارش پهلوان ایرانی را به قتل رسانده باشد و نه با شمشیرش. هرچند ایرانیان در این نبرد شکست خوردند، اما رومیان را از پیشروی باز داشتند، در حدی که اردوی بازماندگان سپاه روزبهان نیز دست نخورده باقی ماند و رومیان نتوانستند آنجا را غارت کنند. هراکلیوس پس از این نبرد از پیشروی به سوی تیسفون منصرف شد و سر راه خود یکی از کاخ‌‌های خسروپرویز به نام دستگرد (یعنی مزرعه‌‌ی سلطنتی) را غارت کرد و آن را فتحی بزرگ شمرد و به سمت شمال بازگشت.

Related image

آدمخواری صلیبیان در معره

دومین رخداد این روز که با جنگ‌‌های صلیبی مربوط می‌‌شود آن که در سال ۴۷۷ در جریان جنگ‌‌های صلیبی اول سپاهیان اروپایی به رهبری بوهموند^[48] شاه تارانتو و ریموند شاه تولوز^[49] پس از مدتی محاصره شهر مَعَره‌‌ النُعمان در سوریه‌‌ی امروز را فتح کردند. اهالی شهر که بیست هزار تن بودند پس از آن که انبوه سپاهیان صلیبی موفق شدند در حصار شهر رخنه کنند، با بوهموند وارد مذاکره شدند و قرارداد صلحی امضا کردند که بر مبنای آن شهر به فرنگی‌‌ها تسلیم شود و در مقابل مردم بدون گزند از آن خارج شوند. صلیبی‌‌ها بلافاصله پس از تسلیم شدن سربازان مسلمان به کشتار مردم شهر روی آوردند و همه‌‌ی بیست هزار شهروند معره را به قتل رساندند. بعد هم از آنجا که جمعیتشان خیلی زیاد بود و خوراک موجود در شهر برای تغذیه‌‌شان کافی نبود، به خوردنِ اهالی شهر روی آوردند! منابع اروپایی با شرم و احتمالاً کوچک‌‌نمایی این واقعه را ثبت کرده‌‌اند، اما همان‌‌ مقداری که روایت شده هم گزارشی وحشتناک و تکان‌‌دهنده است که نشان می‌‌دهد سربازان اروپایی مردان و زنان بالغ را تکه تکه کرده و در دیگ می‌‌پخته‌‌اند و کودکان را پوست کنده و روی نیزه‌‌هایشان کباب می‌‌کرده و برخی را هم نیم‌‌پخته می‌‌خورده‌‌اند!

سی و سه سال بعد از این فاجعه در روز یکشنبه بیست و یکم آذرماه سال ۵۱۰ بدرالجمال ارمنی در میدان بازی به دست غلامی کشته شد و سرش را برای خلیفه بردند.

در دوران مشروطه روز جمعه بیست و یکم آذر سال ۱۲۸۶ (۸ ذیقعده ۱۳۲۵ ق.) محمدعلی‌‌شاه اعضای کابینه‌‌ی ابوالقاسم‌‌خان قره‌‌گوزلو ناصرالملک را بازداشت کرد و کوشید وی را به قتل برساند، اما با اعمال نفوذ انگلیسی‌‌ها از این کار بازماند و ناچار شد رهایش کند. در نتیجه به جایش خشم خود را بر سر رجال مخالف دیگر خالی کرد و علاءالدوله را به چوب بسته و معین‌‌الدوله را زندانی کرد.

$G:\pix\projects\west\آخوند خراسانی۳.jpg$

آخوند خراسانی

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\ناصرالملک.jpg$

ناصرالملک

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1332-42\فریدون توللی۴.jpg$

فریدون توللی

در چنین روزی به سال ۱۲۹۰ آخوند ملا محمدكاظم خراساني مجتهد بزرگ و صاحب كتاب كفايه‌‌الاصول زمانی که مشغول بسیج پیروانش برای ورود به ایران و دفاع از خاک کشور در برابر هجوم روس‌‌ها بود، احتمالاً در اثر مسمومیت عمدی به طور ناگهاني درگذشت. مردم نجف و كربلا و سامره و تمام شهرهاي ايران تعطيلی و عزای عمومي اعلام کردند و بازارها تا سه روز تعطيل بود.

ده سال بعد در ۱۳۰۰ نظام‌‌السلطنه حاکم جدید خراسان تنها با بیست سوار بختیاری وارد مشهد شد و برخلاف حکام دیگر از قبول هر نوع هدایایی خودداری کرد و به ساماندهی امور شهر همت گمارد. در ۱۳۰۴ مجلس شورای ملی به تغییر سلطنت رأی داد و به این ترتیب دودمان قاجار منقرض شد و سلسله‌‌ی پهلوی جای آن را گرفت و یک سال بعد در ۱۳۰۵ عبدالحسین تیمورتاش وزیر دربار که مدت چهار ماه برای مأموریت در روسیه به سر می برد وارد تهران شد.

Afbeeldingsresultaat voor 1952 peace conference Wien در سال ۱۳۲۴‌‌ فرقه‌‌ی دموکرات آذربایجان به رهبری پیشه‌‌وری در تبریز تشکیل «حکومت آذربایجان» را اعلان کرد و درست یک سال بعد فراری شد و ارتش ایران که آذربایجان را از کمونیست‌‌ها پس گرفته بود، انحلال دولت فرقه‌‌ای‌‌ها را اعلام کرد. هفت سال بعد (۱۳۳۱) شوروی‌‌ها بزرگ‌‌ترین حرکت تبلیغاتی‌‌شان را انجام دادند و کنگره‌‌ی صلح جهانی را با حضور ۱۷۰۰ نماینده از ۸۳ کشور در آلمان شرقی برگزار کردند (تصویر بالا). در این کنگره مشاهیری مانند ژان پل سارتر^[50]، شوستاکوویچ^[51] آهنگساز، ایلیا ارنبورگ^[52] ادیب، ریویرا^[53] نقاش و سایر ادیبان هوادار کمونیسم مثل لویی آراگون^[54]، پابلو نرودا^[55]، ناظم حکمت و آرنولد تسوایک^[56] حضور داشتند. از ایران هم حسن کامشاد که در آن دوران عضو حزب توده بود به نمایندگی «خلق خوزستان» و با شعارهایی ایران‌‌ستیزانه و تجزیه‌‌طلبانه در آن برنامه شرکت کرد. هرچند بعدتر مثل بسیاری از روشنفکران دیگر از این شعارها و خط مشی رویگردان شد. یکی دیگر از کسانی که خیلی زودتر از وی چنین چرخشی را نشان داده بود، فریدون توللی شاعر اثرگذار بود که در چنین روزی به سال ۱۳۵۱ در مجله‌‌ی «نگین» مقاله‌‌ای نوشت و به نیما یوشیج تاخت و نوشتارهای او را از دایره‌‌ی شعر پارسی بیرون دانست. در ۱۳۹۱‌‌ بمب‌‌گذاری در شهر اقرب در سوریه که ساکنانش علوی هستند به مرگ ۱۲۵ نفر و زخمی شدن ۲۰۰ نفر دیگر انجامید.

KMT officials in the Xi'an Incident.jpg

این روز در تاریخ معاصر چین هم اهمیتی داشته است. در ۱۳۱۵ هم دو تن از رهبران حزب کومین‌‌تانگ به نام ژانگ ‌‌شوئِه‌‌لیانگ^[57] و یانگ هوچِنگ^[58] در شهر شیان رهبر دولت چین یعنی چیانگ‌‌کای‌‌شک^[59] را که در ضمن رهبر حزب خودشان هم بود (تصویر بالا)، ربودند! هدفشان هم این بود که او را وا دارند تا با حزب کمونیست چین آشتی کند و در مقابل به نبرد با ژاپنی‌‌ها روی آورد. پس از دو هفته بحران در نهایت چیانگ‌‌کای‌‌شک با این قول که چنین کند آزاد شد و به نان‌‌جینگ بازگشت.

Americo-avaí.jpg

نبرد آوای

در ۱۰۶۷ جیمز دوم شاه انگلستان که در پی انقلاب شکوهمند ناگزیر به فرار از انگلستان شده بود، مهر سلطنتی بریتانیا را به رود تِیمز انداخت، در ۱۱۷۱ هم‌‌ کنوانسیون که پس از پیروزی انقلاب فرانسه به قدرت رسیده بود لویی شانزدهم را محاکمه و به مرگ محکوم کرد، در سال ۱۲۴۷ سپاه نوزده هزار نفره‌‌ی برزیل در نبرد آوای^[60] بر نیروهای پنج هزار نفره‌‌ی پاراگوئه غلبه کرد و سه هزار تن از پاراگوئه‌‌ای‌‌ها در این میان به قتل رسیدند، در ۱۳۲۰ انگلستان به بلغارستان و رومانی اعلان جنگ داد و از آن سو دولت استعماری حاکم بر هند به ژاپن که با شعار آزادسازی مستعمرات به سوی هند پیشروی می‌‌کرد اعلان جنگ داد. یک سال بعد (۱۳۴۳) هم جومو کِنیاتا^[61] که پیشتر نخست‌‌وزیر کنیا بود، اولین رئیس‌‌جمهور این کشور شد. در ۱۳۵۸ انگلستان بار دیگر کنترل مستعمره‌‌ی آفریقایی زیمباوه را در دست گرفت و نام استعماری‌‌اش یعنی رودزیای جنوبی را به آن برچسب زد و در ۱۳۷۰ فدراسیون روسیه در حرکتی تناقض‌‌آمیز از اتحاد جماهیر شوروی اعلام استقلال کرد!

بیست و یکم آذرماه در تاریخ تحول شهرها هم اثرگذار بوده است. چون در ۱۲۷۶ اولین شهر دارای نقشه و طراحی منظم به نام بِلو هوریزونتِه^[62] در برزیل ساخته شد. در سال ۱۱۶۶ هم ایالت پنسیلوانیا پنج روز پس از دلاوار قانون اساسی کشور نوتأسیس آمریکا را پذیرفت و بخشی از این کشور شد.

از زمره‌‌ی رخدادهای پراکنده‌‌ی دیگر این روز یکی آن که در سال ۱۲۸۰ گویلمو مارکُنی^[63] اولین پیام رادیویی بی‌‌سیم را از آن‌‌سوی اقیانوس آتلانتیک دریافت کرد، که علامت S بنا به رمز مورس بود. دیگر آن‌‌که در ۱۳۲۹ پائولا آکرمن^[64] اولین ربی یهودی زن در آمریکا شد و در ۱۳۵۸ هم ضیاءالحلق نخست وزیر پاکستان به فیزیکدان پاکستانی دکتر عبدالسلام نشان امتیاز اعطا کرد.

Sadegh Tabatabaei.jpg

صادق طباطبایی

Heydar Aliyev 1997.jpg

حیدر علیف

گویلمو مارکنی

Karamzin by Tropinin (1818, Tretyakov gallery).jpg

نیکولای کارمزین

Portrait of Erasmus Darwin by Joseph Wright of Derby (1792).jpg

اراسموس داروین

ادوارد مونک

$G:\pix\300px-Flaubert-Giraud.jpg$

گوستاو فلوبر

دو شخصیتی که در تاریخ معاصر ایران‌‌زمین در بیست و یکم آذرماه زاده شده‌‌اند شباهتی در شخصیت دارند و از زاویه‌‌ای خاص نقشی همسان در تاریخ معاصر تمدنمان ایفا کردند. اینان عبارت بودند از احمد شاملو (۱۳۰۴) و چنگیز آیتماتوف^[65] دیپلمات بلشویک و نویسنده‌‌ی قرقیز (۱۳۰۷)، مهدی میراشرافی افسر سلطنت‌‌طلب ایرانی (۱۳۵۸) و حیدر علیف (۱۳۸۲) رئیس‌‌جمهور آران (جمهوری آذربایجان) هم که از همان زاویه شباهت‌‌هایی دیگر به ایشان دارند، در این روز درگذشته‌‌اند. مهدی میر اشرافی همان کسی بود که روز ۲۸ امرداد خبر سرنگونی دکتر مصدق را از رادیو اعلام کرد و پس از انقلاب اعدامش کردند و حیدر علیف از مأموران عالی‌‌رتبه‌‌ی کا گ ب در آذربایجان بود و در دوران شوروی‌‌ها مهره‌‌ی روس‌‌ها برای سرکوب آزادی‌‌خواهان و روشنفکران این قلمرو محسوب می‌‌شد. پس از فروپاشی شوروی هم در قالب رئیس‌‌جمهور همان روند را ادامه داد. در میانه‌‌ی این اشخاص یک فیلسوف برجسته هم در خارج از قلمرو جغرافیایی ایران‌‌زمین، اما متصل به فرهنگ آن، به چشم می‌‌خورد که ابن میمون فیلسوف اندلسی است که به سال ۵۳۸ درگذشت.

در میان وابستگان به سایر تمدن‌‌ها زادگان نامدار این روز عبارت‌‌اند از: اراسموس داروین^[66] (۱۱۱۰) پدربزرگ داروین مشهور که خود شاعر و طبیعی‌‌دان نامداری بود، نیکولای کارامزین^[67] مورخ و شاعر روس (۱۱۴۵)، گوستاو فلوبر^[68] ادیب فرانسوی (۱۲۰۰) و ادوارد مونک^[69] نقاش نروژی (۱۲۴۲). منلیک دوم^[70] امپراتور اتیوپی (۱۲۹۲) و بدريك هروزني^[71] شرق‌‌شناس چِك (۱۳۳۱) هم در این روز درگذشته‌‌اند.

Emperor Menelik II.png