ماه فروردین: یازدهم تا پانزدهم

ماه فروردین: یازدهم تا پانزدهم

یازدهم فروردین

یازدهم فروردین‌ماه سالگرد مجموعه‌ای از رخدادهای خرد و کلان تاریخی است که قدرت گرفتن سیاستمداران نامدار، زاده شدن ادیبان و شاعران و آغاز جنگ‌های جهادگونه مهم‌ترین‌هایش هستند. این روز در تاریخ ایران رخدادهای چندانی را به خود ندیده است. مهم‌ترین واقعه‌ی این روز در دوران معاصرمان آن است که درگیری‌های باکو در این روز پایان یافت و بلشویک‌ها در چنین روزی به سال ۱۲۹۷ در اتحاد با قوای پان‌ترک پس از کشتار دوازده هزار تن از مردم این شهر کنترل سرزمین آران را به دست گرفتند و آنجا را به طمع آن که به استان‌های شمالی ایران دست‌اندازی کنند، آذربایجان نامیدند. بخش عمده‌ی مردم شهر باکو که تا این هنگام آرانی‌های پارسی‌زبان بودند در جریان این کشتار از میان رفتند و از زادگاهشان گریختند. این خلأ جمعیتی به سرعت با مهاجرانی ترک‌زبان که بسیاری‌شان هوادار اتحاد قوم‌گرایان و کمونیست‌ها بودند پر شد و از آن به بعد باکو به شهری ترک‌زبان و مربوط با سیاست ایران‌ستیزان دگردیسی یافته است.

Image result for emperor constantine

کنستانتین امپراتور روم

گذشته از این رخداد ناخوشایند که چروکیدگی سپهر نفوذ تمدن ایرانی را به دنبال داشت، در سطح جهانی با زنجیره‌ای پرتکاپوتر از رخدادها سر و کار داریم. در یازدهم فروردین سال ۳۰۷ میلادی کنستانتین رومی در همین روز زنش مینِروینا را طلاق داد تا با دختر امپراتور ماکسیمیلیان ازدواج کند و به این ترتیب راه دستیابی به اورنگ سلطنت برایش هموار شود. او با این کار بستری ساخت تا به نخستین امپراتور مسیحی روم تبدیل شود و به این ترتیب جبهه‌ی روم شرقی با ابزار تعصب دینی در برابر ایرانیان تقویت نماید. بیش از هزار و صد سال بعد (در ۵۲۵ خورشیدی) الگویی مشابه در مناطق غربی‌تر رخ نمود و آن هنگامی بود که برنارد اهل شروو در وِزِلای موعظه کرد و مردم را به جنگ صلیبی و حمله به مرزهای غربی ایران زمین برانگیخت. لویی هفتم که در این مجلس حاضر بود این دعوت را لبیک گفت و رهبری جنگ صلیبی دوم را بر عهده گرفت و این جریانی بود که پس از قتل‌ها و غارت‌های فراوان در نهایت به شکست و اسارت خودش منتهی شد.

خوشامدگویی ریموند اهل پواتیه به لویی هفتم در برابر دروازه‌های انطاکیه

یازدهم فروردین در ضمن روز پیروزی نیروهای «امپراتوری» بر شورشیان بومی هم هست. در همین روز (در ۱۲۰۱) قوای عثمانی بر استقلال‌طلبان یونانی در جزیره‌ی خیوس غلبه کردند و شورشیان را چنان کشتار کردند که اوژن دلاکروا^[1] به یادبودشان نقاشی مشهوری کشید. به همین شکل دریاسالار ماتیو پری^[2] آمریکایی در یازدهم فروردین ۱۲۳۳ ژاپنی‌ها را شکست داد و طی عهدنامه‌ی کاناگاوا دولت شوگونی توکوگاوا^[3] را وادار کرد بندرهای شیمودا^[4] و هاکوداتِه^[5] را بر بازرگانان آمریکایی بگشاید. انگلیسی‌ها هم در سال ۱۳۱۴ بانک هند را تأسیس کردند که کارکرد آن هم استعماری بود و اقتصاد هند را به زیرشاخه‌ای از اقتصاد انگلستان تبدیل می‌کرد.

کشتار خیوس، اثر اوژن دلاکروا

شاید در ادامه‌ی همین رخدادها بتوان از واکنش بومیان در برابر مهاجمان امپراتوری هم یاد کرد. در یازدهم فروردین ۱۳۲۱ ژاپنی‌ها در جریان جنگ جهانی دوم به جزیره‌ی کریسمس که مستعمره‌ی انگلستان بود حمله بردند و غربی‌ها را راندند. در همین روز به سال ۱۳۵۸ آخرین سرباز انگلیسی جزیره‌ی مالتا را ترک کرد و این مستعمره نیز استقلال خود را باز یافت. آخرین رخداد از این رده فروپاشی کمونیسم شوروی بود (۱۳۷۰) و در همین روز همه‌پرسی‌ای در گرجستان برگزار شد و ۹۹٪ مردم به جدایی از شوروی و استقلال گرجستان رأی دادند، هرچند شرایط ایران جنگ‌زده‌ی درگیر ایدئولوژی‌های مذهبی به شکلی نبود که این استان کهنسال مسیحی به دامان ایران‌زمین بازگردد و از آن هنگام به صورت کشوری کوچک با سیاستی آشفته درآمد.

در کنار این جریان‌های سیاسی یازدهم فروردین سالگرد چند رخداد فرهنگی مهم نیز هست. در یازدهم فروردین ۱۳۰۰ نیروی هوایی سلطنتی اتریش تأسیس شد. در میانه‌ی این دو تاریخ هم آهنگسازان مدرن (آرنولد شوئنبرگ^[6]، آلبان برگ^[7]، الکساندر فون زِملینسکی^[8] و آنتون فون وِبِرن^[9]) در یازدهم فروردین ۱۲۹۲ در وین کنسرتی دادند که با اعتراض مخاطبان و شورششان روبرو شد و به هم خوردن برنامه را به دنبال داشت. در ایران نیز در چنین روزی به سال 1304 قانون اصلاح تقويم در مجلس شوراى ملى تصویب شد که بر اساس آن ادارات دولتی و مؤسسات اقتصادی مکلف به به کار بردن تقویم شمسی (خورشیدی) به جای قمری شدند.

در این روز شمار زیادی از افراد ناهمگون زاده شده‌اند که بیشترشان ادیب و هنرمند بوده‌اند. متوکل خلیفه‌ی ترک‌گرا و ایران‌ستیز عباسی (۲۰۱)، رنه دکارت^[10] فیلسوف فرانسوی (۹۷۵)، یوزف هایدن^[11] آهنگساز اتریشی (۱۱۱۱)، ادوارد فیتزجرالد^[12] ادیب و شاعر ایران‌دوست انگلیسی و مترجم خیام و نیکلای گوگول^[13] نویسنده‌ی روس (هردو در ۱۱۸۸) در این روز زاده شده‌اند و سه چهره‌ی فرهنگی انگلیسی درگذشته‌اند که عبارت‌اند از جان دان^[14] ادیب انگلیسی (۱۰۱۰)، جان کنستابل^[15] نقاش انگلیسی (1216)، شارلوت برونته^[16] نویسنده‌ی انگلیسی (۱۲۳۴). در میان مردم قلمرو ایران‌زمین علامه محمد قزوینی (۱۲۵۶) در این روز زاده شد و سرلشکر محمدحسن آیرُم رئیس شهربانی نامدار دوران رضاشاه (۱۳۲۷) و ظهی حدید معمار نامدار عراقی (۱۳۹۵) در این روز درگذشتند.

ظهی حدید

Image result for ‫علامه قزوینی‬‎

علامه قزوینی

Image result for ‫محمدحسن آیرم‬‎ محمد حسن آیرم

دوازدهم فروردین

دوازدهم فروردین سالگرد رخدادهای تاریخی واگرا و ناهمگنی است که جمع کردنش در زیر یک عنوان ناممکن می‌نماید. در سپهر تمدن ایرانی دو رخداد مهم باستانی در این روز رخ داده‌اند. نخست آن که نبونید واپسین شاه غیرآریایی بابل در این روز (به سال ۵۵۵ پ.م.) به دنبال کشته شدن شاه پیشین یعنی لاباشی مردوک به تاج و تخت دست یافت. نبونید همان شاهی بود که می‌کوشید پرستش خدای ماه یعنی سین را به مردم بابل تحمیل کند و با اجرای مراسم نوروزی آکیتو سر ناسازگاری داشت. او در نهایت پس از شانزده سال سلطنت به دست کوروش بزرگ شکست خورد و از قدرت عزل شد و سال‌های پایانی زندگی‌‌اش را در کرمان به تبعید گذراند. دوازدهم فروردین سالگرد رخداد مهمی در تاریخ اسلام هم هست. در سال پنجم هجری مشرکان مکه در چنین روزی به مدینه لشکرکشی کردند و با محاصره‌ی مدینه جنگ خندق را آغاز نمودند.

در یازدهم فروردین ۸۷۱ نیز ایزابل ملکه‌ی کاستیل^[17] پس از غلبه بر مسلمانان بر سیاست رواداری دینی دیرینه‌ی جاری در قلمرو اندلس پایان داد و به صد و پنجاه هزار مسلمان و یهودی ساکن در قلمرو تازه‌اش دستور داد مسیحی شوند و یا زادگاهشان را ترک کنند. در نتیجه عناصر فرهنگ اسلامی آن قلمرو که بدنه‌اش (معماری، آیین‌های جمعی، سیاست روادار‌ی دینی، هنر و روایت‌های اساطیری) از ایران تا آنجا کوچیده بود، به تدریج ریشه‌کن شد.

اگر بخواهیم به دوران‌های جدیدتر و گستره‌ای جهانی بنگریم، دوازدهم فروردین را سالگرد تاخت و تاز کشورهای استعمارگر خواهیم دید. در همین روز به سال ۱۲۴۶ انگلستان سنگاپور را اشغال کرد و هفتاد سال بعد در همین روز (۱۳۱۶) عدن را گرفت و مستعمره ساخت. در این میان در دوازدهم فروردین ۱۲۷۴ ارتش هند را تأسیس کرد که در واقع شاخه‌ی نظامی دولت استعماری بریتانیا در هند محسوب می‌شد و کارکرد اصلی‌اش سرکوب جنبش‌های آزادی‌خواه هندیان بود. آمریکایی‌ها هم در همین روز (۱۳۲۴) در جریان جنگ جهانی دوم اوکیناوا را گرفتند و پایگاه مشهورشان را در آنجا تأسیس کردند.

$G:\pix\projects\iranzamin\achaemedian\cyrus\nabonidus.jpg$

نبونید واپسین شاه کلدانی بابل

نبرد علی بن ابیطالب با عمرو بن عبدود در جنگ خندق

در ضمن نیروهای ضد مستعمراتی هم در این روز تلاش‌های سزاوار توجهی داشته‌اند. مالایی‌ها در دوازدهم فروردین ۱۳۲۵ اتحادیه‌ی مالایی را تشکیل دادند و ۲۶ امیرنشین ایرلندی در این روز (۱۳۲۸) با هم متحد شدند و کشور ایرلند را در استقلال از انگلستان تأسیس کردند.در دوازده فروردین ۱۳۵۸ جمهوری اسلامی ایران با همه‌پرسی در کشورمان زاییده شد. رشید علی گیلانی هم در همین روز (۱۳۲۰) به دنبال کودتایی به قدرت رسید، اما چون هوادار آلمانی‌ها بود دولتش نپایید و انگلیسی‌ها به سرعت سرنگونش کردند.

رشید عالی گیلانی و آدولف هیتلر

دوازدهم فروردین با شورش‌ها و کوشش‌های فراقانونی برای دستیابی به قدرت هم گره خورده است. هیتلر که اقدام به کودتا کرده بود در همین روز (۱۳۰۳) به پنج سال حبس محکوم شد و جمهوری‌خواهان اسپانیا که بر ضد قوای فرانکو سر به شورش برداشته بودند در این روز (۱۳۱۶) به طور کامل تسلیم شدند. سرکشی‌ مردم فانتانا آلبا در دوازدهم فروردین ۱۳۲۰ با خشونت ارتش سرخ و نیروهای شوروی پاسخ داده شد و کمونیست‌ها در این روز حدود سه هزار شهروند رومانیایی‌ را در این شهر به قتل رساندند. در میان شخصیت‌های خونریز معاصر باید از اسلوبودان میلوشویچ^[18] هم یاد کنیم که پس از کوششی نافرجام برای سرکوب بوسنیایی‌ها و احیای کشور یوگسلاوی در این روز (۱۳۸۰) دستگیر شد و به دادگاه جنایتکاران جنگی فرستاده شد.

massacre fantana alba گور دسته‌جمعی قربانیان رومانیایی که به دست سربازان ارتش سرخ شوروی در فانتانا آلبا کشته شدند

در دوازدهم فروردین چند رخداد فرهنگی و اجتماعی مهم هم رخ داده است. چارلز دیکنز^[19] در دوازده فروردین سال ۱۲۳۳ رمان دوران مشقت را برای اولین‌بار به صورت پاورقی در روزنامه‌ای منتشر کرد، در ۱۲۶۷ برج ایفل و اولین سینمای آمریکا هم در همین روز به سال ۱۲۸۱ در لس‌آنجلس افتتاح شد. نیروی هوایی کانادا در همین روز (۱۳۰۳) تأسیس شد و ماهواره‌ی TIROS-1 (۱۳۳۹) نخستین موج‌های تلویزیونی را ارسال کرد. ریچارد نیکسون^[20] در این روز (۱۳۴۹) نصب هشدار پزشکی بر دخانیات و منع تبلیغ سیگار در مکان‌های عمومی را در آمریکا به قانون تبدیل کرد و استیو جابز^[21] شش سال بعد (۱۳۵۵) کمپانی اَپِل را تأسیس کرد. در این بین وضعیت هلند جالب توجه بود که هم‌زمان با دستگیری میلوشویچ قانونی تصویب کرد و نخستین کشوری شد که ازدواج همجنس‌گرایان را به رسمیت شمرد!

لِو لاندائو

اباقاخان و فرزندش ارغون‌خان خردسال در برگی از تاریخ رشیدالدین همدانی

در دوازدهم فروردین مثل هر روز دیگری گروهی زاده شده و گروهی درگذشته‌اند. اما وزن درگذشتگان ایرانی و وزنه‌ی زادگان غیرایرانی چشمگیر است. شارلمانی^[22] شاه نامدار فرانک‌ها (۱۲۱)، ویلیام هاروی^[23] فیزیولوژیست پیشگام انگلیسی (۹۵۷)، ژوزف دو مایستر^[24] فیلسوف فرانسوی (۱۱۳۲)، بیسمارک^[25] صدراعظم نامدار آلمانی (۱۱۹۴)، الکساندر کولونای، انقلابی بلشویک و از اولین سفیران زن در جهان (۱۲۵۱)، سرگئی راخمانینف^[26] آهنگ‌ساز روس (۱۲۵۲)، سرگئی دیاگیلف^[27] بنیانگذار باله‌ی روسی (۱۲۵۳)، آبراهام مازلو^[28] روان‌شناس آمریکایی (۱۲۸۷)، توشیرو میفونه^[29] بازیگر ژاپنی (۱۲۹۹) و میلان کوندرا^[30] نویسنده‌ی چک (۱۳۰۸) در این روز به دنیا آمدند. در مقابل اباقا خان ایلخان مغول (۶۶۱)، هرمان رورشاخ^[31] روان‌شناس سویسی (۱۳۰۱)، و لو لاندائو^[32] فیزیک‌دان یهودی‌تبار آرانی اهل باکو (۱۳۴۷) در این روز درگذشتند.

مناسبت: دوازدهم فروردین روزی به نسبت شلوغ از نظر رخدادهاست. مهم‌ترین رخدادهای این روز برای ایرانیان عبارت‌اند از آغاز جنگ خندق، بر تخت نشستن نبونید بابلی، و تأسیس نخستین جمهوری در کشورمان، که البته اسلامی بود!

Image result for Abraham Maslow آبراهام مازلو

Image result for Toshiro Mifune توشیرو میفونه

Related image میلان کوندرا

Image result for Hermann Rorschach هرمان رورشاخ

ایزابلا ملکه‌ی کاستیل

سیزدهم فروردین

بی‌شک مهم‌ترین ویژگی سیزدهم فروردین آن است که آیین سیزده به در آن برگزار می‌شود، مراسمی که نخستین نشانه‌هایش را در میان‌رودان باستان می‌بینیم و بقایای نام باستانی‌اش هنوز در جشن آکیتوی آسوری‌ها که در این روز برگزار می‌شود، نمایان است. آسوری‌ها این روز را آغاز سال (رِشا د-شِتا: ܪܫܐ ܕܫܢܬܐ) یا اول نیسان (حابع نیسان:‌ ܚܕ ܒܢܝܣܢ) می‌نامند و بهار را با آن آغاز می‌کنند.

آشناترین رخداد تاریخ معاصر ایران که در این روز رخ داد آن بود که کلنل محمدتقی خان پسیان در این روز به دستور سید ضیاء که تازه به قدرت رسیده بود، قوام‌السلطنه و هوادارانش (نصرت‌الملک، مقبل‌السلطنه، نجدالسلطنه، حاج محمدجعفر کشمیری و مجلل‌التولیه) را دستگیر کرد و به تهران فرستاد. پسیان برای دستگیری این افراد به قریه‌ی ملک‌آباد در سه کیلومتری مشهد سرباز فرستاد که محل سیزده به در کردن والی مشهد (قوام) و دوستانش بود. قوام پس از مدت کوتاهی از زندان به منصب صدارت رسید و پسیان را که سر به قیام برداشته بود شکست داد و از بین برد.

در سطح جهانی، سیزدهم فروردین روزی است که استالین (۱۳۰۱) به مقام منشی کل حزب کمونیست رسید و پایه‌های قدرتش را در حزب استوار ساخت و هشت سال بعد (۱۳۰۹) هایله‌ سلاسی^[33] امپراتور حبشه شد. در ضمن این را هم بگوییم که در همین روز به سال ۱۳۶۱ بود که آرژانتین به جزایر فالکلند حمله برد و جنگ مشهورش با انگلستان را آغاز کرد. درتقویم بین‌المللی سیزدهم فروردین روز جهانی کتاب کودک و روز آگاهی‌رسانی درباره‌ی بیماری اوتیسم هم هست. کمپانی گوگل هم در همین روز (۱۳۸۳) سرویس Gmail را عرضه کرد.

کلنل محمدتقی خان پسیان رئیس ژاندارمری

سیزدهم فروردین بیشتر به خاطر زادگان و درگذشتگانش اهمیت دارد. در میان اهالی ایران‌زمین مهم‌تر از همه امام حسن مجتبی دومین امام شیعیان است که در این روز به سال ۵۸ هجری در اثر خوردن خوراک زهرآگین درگذشت. درگذشتگان دیگر این روز عبارت‌اند از مفلح ترک (۲۵۱)، همان سردار خلیفه‌ی عباسی که شورش بردگان به رهبری صاحب‌الزنج را در جنوب ایران سرکوب کرد، حاج شیخ‌الرئیس ابوالحسن میرزا قاجار متخلص به حیرت از بزرگان حکمت و عرفان (۱۲۹۹)، جعفرقلی خان سردار بهادر (۱۳۱۳) و علی اکبر صنعتی مجسمه‌ساز مشهور (۱۳۸۵). در میان نامداران سرزمین‌های دیگر هم می‌توان از ژرژ پمپیدو^[34] سیاستمدار فرانسوی (۱۳۵۳)، و پاپ ژان پل دوم^[35] (۱۳۸۴) یاد کرد که در همین روز فوت کرده‌اند.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\اسعدSardar_Assad.jpg$ سردار اسعد

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1342-57\علی اگبر صنعتی.jpg$ علی اکبر صنعتی

جیاکونو کازانووا

در مقابل زادگان نامدار این روز اغلب غیرایرانی هستند: جیاکومو کازانووا^[36] عاشق‌پیشه‌ی مشهور ایتالیایی (۱۱۰۴)، هانس کریستین آندرسن^[37] داستان‌نویس (۱۱۸۴)، امیل زولا^[38] ادیب فرانسوی‌ (۱۲۱۹)، و والتر کرایسلر^[39] بنیان‌گذار آمریکایی شرکت کرایسلر (۱۲۵۴) در این روز زاده شدند. یعنی درگذشتگان این روز بیشتر رهبران دینی و سیاست‌مداران بوده‌اند، در حالی که بیشتر زادگان نامدارش داستان‌نویس بوده‌اند.

مناسبت: مهم‌ترین مناسبت سیزدهم فروردین همانا آیین سیزده به در است که با واپسین روز جشن آکیتو در میان‌رودان باستان برابر می‌افتد، و مراسمی هم‌سان را نیز شامل می‌شود.

چهاردهم فروردین

از دوران رضاشاه به بعد اولین نشست‌های مجلس شورای ملی ایران در این روز پس از تعطیلات نوروزی گشایش می‌یافت و از این رو نتیجه‌ی رایزنی‌های دولت‌مردان طی دید و بازدیدهای نوروزی باعث می‌شد در این روز شمار زیادی از قوانین و تصمیم‌های مهم در مجلس به تصویب برسد. انتخاب رئیس و نایب مجلس و تعیین سفیر برای کشورهای دیگر از جمله تصمیم‌هایی است که اغلب در چهاردهم فروردین در مجلس به تصویب می‌رسیده است.

اگر در سطحی جهانی به زنجیره‌ی رخدادها بنگریم، چهاردهم فروردین را سالگرد سختگیری‌های دینی و اخلاقی خواهیم یافت. در چهاردهم فروردین ۱۰۰۸ فیلیپ سوم^[40] شاه اسپانیا فرمان داد همه‌ی مسلمانان مقیم اندلس باید مسیحی شوند یا از این سرزمین بیرون بروند. دو و نیم قرن بعد در ۱۲۷۴ اسکار وایلد^[41] را در انگلستان به جرم همجنس‌گرایی محاکمه و زندانی کردند و حدود صد سال بعد (در ۱۳۸۰) دولت آمریکا بر اساس قوانین ضد تراست با شرکت مایکروسافت وارد دعوایی حقوقی شد، که البته تا حدودی هم حق داشت!

خانه (بالا) و آرامگاه (پایین) نظام‌الدین اولیاء

چهاردهم فروردین در ضمن سالگرد چند رخداد جالب اما بی‌ربط هم هست. در سال ۶۵ هجری خورشیدی یوکنون ییچاک شاه کالاک‌مول در آمریکا موفق شد مایاها را متحد کند و نخستین دولت متحد مایا را پدید آورد. ملک فیصل دوم شاه دست‌ نشانده‌ی انگلیسی‌ها در این روز در عراق (۱۳۱۸) به قدرت رسید. هری ترومن^[42] هم در ۱۳۲۷ طرح مارشال را امضا کرد و قرار شد آمریکا پنج میلیارد دلار برای بازسازی شانزده کشور خرج کند. در چهاردهم فروردین ۱۳۵۴ بابی فیشر^[43] حاضر نشد با آناتولی کارپوف^[44] شترنج بازی کند و در نتیجه حریف روسش به قهرمانی دست یافت. این روز در ضمن سالگرد مهیب‌ترین گردباد تاریخ (۱۳۵۳) هم هست که در غرب میانه و جنوب ایالات متحده ۳۱۵ نفر را کشت و ۵۵۰۰ تن را زخمی کرد. در ایران نیز در این روز (۱۳۴۷) کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نخستین نشریه‌ی داخلی خود را با عنوان «کارنامه‌ی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» منتشر کرد.

کهن‌ترین سندی که در آن به شهر مسکو (کهن‌ترین شهر روسیه) اشاره شده به چهاردهم فروردین سال ۵۲۶ خورشیدی مربوط می‌شود و این چهار هزار سال پس از کهن‌ترین اشاره‌ها به شهرهای مهم ایران‌زمین است.

در این روز چند اختراع مهم هم ثبت شده است. گوتلیب دایملر^[45]، صنعتگر آلمانی، در ۱۲۶۴ موتور درون‌سوز را به نام خود به ثبت رساند و هسته‌ی مرکزی صنعت خودروسازی به این ترتیب زاده شد. مارتین کوپر^[46] اولین تلفن همراه را در ۱۳۵۲ در شرکت موتورلا ساخت و در ۱۳۶۰ اولین رایانه‌ی قابل‌حمل دنیا (اوزبورن-۱^[47]) در سان‌فرانسیسکو رونمایی شد. شرکت اپل هم اولین آی‌پَد را در همین روز (۱۳۸۹) به بازار عرضه کرد.

نادر ابراهیمی

احمد بیرشک

محمدحسن صنیع‌الدوله

زادگان و رفتگان چهاردهم فروردین بیشتر شخصیت‌های فرهنگی و هنرمندان را در بر می‌گیرند. نظام‌الدین اولیا صوفی نامدار سلسله‌ی چشتیه در هند (۷۰۴)، شیواجی که دولت ماراتا را در هند تأسیس کرد (۱۰۵۹)، محمد حسن‌ خان صنیع‌الدوله (۱۲۷۵) و احمد بیرشک (۱۳۸۱) در این روز درگذشتند. ساموئل مورس مبدع الفبای مورس (۱۲۵۱) و یوهان برامس^[48] آهنگساز آلمانی (۱۲۷۶)، مارگریت دوراس^[49] ادیب و نویسنده‌ی فرانسوی (۱۲۹۳)، مارلون براندو^[50] بازیگر (۱۳۰۳) و ادی مورفی کمدین آمریکایی (۱۳۴۰) در این روز زاده شده‌اند. از میان ایرانیان نیز باید از نادر ابراهیمی داستان‌نویس یاد کرد که در ۱۳۱۵ زاده شد.

کارنامه‌ی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

پانزدهم فروردین

در تاریخ معاصرمان، پانزدهم فروردین بیش از هرچیز با مقاومت ایرانیان در برابر زورگویی قدرت‌های خارجی گره خورده است. در ۱۳۱۲ به دنبال نخستین دعوای دولت ایران با کمپانی نفت انگلیس که در دوران رضاشاه رخ داد و باعث شد دامنه‌اش به جامعه‌ی ملل کشیده شود، گروهی از نمایندگان کمپانی در این روز وارد ایران شدند و به مذاکره درباره‌ی سهم ایران پرداختند. در همین روز کوشش بی‌سرانجام روس‌ها برای تجزیه‌ی آذربایجان هم با مذاکره حل و فصل شد. قوام و سادچیکف^[51] در این روز (۱۳۲۵) اعلامیه‌ی مشهوری صادر کردند که طی آن قرار شد روس‌ها قوای خود را تا یک ماه و نیم بعد از آذربایجان خارج کنند. کلنل محمدتقی‌خان پسیان هم در همین روز (۱۳۰۰) اولین اعلامیه‌ی یاغیانه‌اش را در مشهد انتشار داد و همه‌ی افسران ژاندارمری را به یک درجه ترفیع مقام نواخت تا پشتیبانی‌شان را جلب کند. هرچند این برنامه‌هایش پایانی نافرجام برایش به دنبال داشت.

قوام‌السلطنه و سادچیکف در حال امضای قرارداد دوجانبه

گذشته از این در پانزدهم فروردین چندین حادثه‌ی سیاسی و اجتماعی مهم رخ داده: یکی عملیات غرورآفرین اچ-۳ (۱۳۶۰) که در جریان جنگ ایران و عراق توسط نیروی هوایی ایران انجام گرفت. سزاوار یادآوری است که در آن نیروی هوایی ایران بدنه‌ی نیروی هوایی مهاجم عراق را از بین برد، بی آن که تلفات غیرنظامی چندانی داشته باشد. به عنوان سنجه‌ای برای درک دقت و سرعت این عملیات می‌توان آن را با بمباران پالایشگاه بخارست توسط نیروی هوایی آمریکا و انگلیس (۱۳۲۳) در جریان جنگ جهانی دوم مقایسه کرد که در همین روز رخ داد و طی آن بیست هزار نفر از شهروندان بخارست با بمب‌های متفقین کشته شدند. دومین رخداد جالب این روز آن که تئودور کازینسکی^[52]، تروریست آرمان‌خواهی که بیشتر با اسم اونا-بومبر شهرت دارد و برای حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از ویرانگری تمدن انسانی، به بمب‌گذاری و کشتن دانشمندان اقدام می‌کرد، در چهاردهم فروردین ۱۳۷۵ دستگیر شد.

خلبانان عملیات اچ-۳ و امام خمینی

برخی از اهمیت پانزدهم فروردین در آن است که سالگردهای مستقر در این روز جوان بودن تمدن‌های همسایه‌مان و نوپا بودن نهادهایشان را به ما گوشزد می‌کنند. در همین روز به سال ۱۱۰۰ رابرت والپول^[53] نخستین کسی بود که در انگلستان به صدارت رسید و مقام نخست‌وزیری با او در این کشور آغاز شد، حدود هزار و پانصد سال پس از نخست‌وزیران نامدار دولت ساسانی مثل تنسر و بزرگمهر، که تازه در آن هنگام خودشان وارث مقامی با چند قرن سابقه بودند.

در همین روز در ۱۱۹۷ پرچم ملی کشور آمریکا نیز زاده شد، سه هزار سال پس از زاده شدن پرچم ایران که نقش شیر و خورشیدش دست‌کم از ششصد سال پیشتر از آمریکا رواج داشته است. لس‌آنجلس که به خاطر تمرکز تولیدات هنری و فرهنگی در آن شاید بتوان با اصفهان مقایسه‌اش کرد، در همین روز به سال ۱۲۲۹ به شهر تبدیل شد، بیش از دو هزار سال پس از اصفهان!

پانزدهم فروردین در ضمن روز کناره‌گیری‌های سیاسی هم هست. ناپلئون در چنین روزی (۱۱۹۳) از قدرت کناره گرفت و پسر خردسالش را با نام ناپلئون دوم جانشین خود دانست. نورودوم سیهانوک^[54] آخرین شاه کامبوج هم در ۱۳۵۵ از تاج و تخت کناره گرفت. برای خالی نبودن عریضه‌ی ایرانیان در این میدان حمید سیاح هم در همین روز (۱۳۲۳) از وزارت راه کناره‌گیری کرد!

شاید بشود عزل از صدارت و اعدام ذوالفقار علی‌ بوتو که در این روز رخ داد (۱۳۵۸) را هم در این رده گنجاند. با توجه به این که سیهانوک بینوا را هم پس از کناره‌گیری‌اش دستگیر کردند، نمایان است که فشاری و زوری برای کناره‌گیری در این موارد در کار بوده است. نشان به آن نشانی که اگر کسی کناره نمی‌گرفت،‌ ترورش می‌کردند و در این روز دو تا از این ترورها را سراغ داریم. دیمتری کاراکوزوف^[55] در همین روز (۱۲۴۵) تزار الکساندر دوم را در سن‌پترزبورگ ترور کرد، که البته تزار از ماجرا جان سالم به در برد. اما مارتین لوتر کینگ^[56] که بختی کمتر داشت در ممفیس تنسی ترور شد و به قتل رسید (۱۳۴۷).

Image result for norodom sihanouk نورودوم سیهانوک

مارتین لوتر کینگ

ذوالفقار علی بوتو

رخدادهای سیاسی و اجتماعی مهم دیگر در این روز عبارت‌اند از اعلان جنگ کشور تازه‌تأسیس شیلی به پرو و بولیوی و آغاز جنگ‌های اقیانوس آرام (۱۲۵۸)، تأسیس نیروی اس‌اس در آلمان (۱۳۰۴)، بمباران شهر مورتسل در بلژیک توسط هواپیماهای متفقین و کشتار ۹۰۰ شهروند (از جمله ۲۰۹ کودک) و زخمی کردن ۱۳۰۰ تن (۱۳۲۲)، فتح بلغارستان به دست ارتش سرخ (۱۳۲۴)، تأسیس بلوک غرب و امضای پیمان آتلانتیک شمالی توسط دوازده کشور (۱۳۲۸)، و مستقل شدن مالی (سنگال و سودان) و جدا شدنشان از فرانسه‌ی استعمارگر (۱۳۳۹). در ضمن در همین روز به سال ۱۲۸۴ زلزله‌ای شدید در کارانگای هند بروز کرد و شهر دارامسالا را ویران کرد و بیست هزار کشته به جا گذاشت.

Image result for CND peace symbol نماد جهانی صلح (CND)

بیتل‌ها

Image result for George Cuvier ژرژ کوویه

پانزدهم فروردین سالگرد چندین رخداد علمی و فرهنگی هم هست در ۱‍۳۰۱ لیگ آمریکایی کنترل تولد تأسیس شد و این نهاد نخستین قوانین زادآوری و پرورش برنامه‌ریزی شده‌ی کودکان را بر اساس اصول بهنژادی در آمریکا وضع کرد، در ۱۳۳۷ برای نخستین‌بار از علامت صلح جهانی (CND) در لندن رونمایی شد که شباهتی هم به نشان شرکت بنز داشت، که بنیانگذارش کارل بنز^[57] در همین روز (به سال ۱۳۰۸) درگذشت. در ۱۳۴۳ بیتل‌ها^[58] با اشغال پنج جایگاه نخست در رده‌بندی ترانه‌های برتر آمریکا ناگهان به پدیده‌ای هنری تبدیل شدند و دکتر دنتون کولی^[59] در چنین روزی (۱۳۴۸) نخستین قلب مصنوعی را در بدن بیماری کاشت. مرکز تجارت جهانی (۱۳۵۲) و شرکت مایکروسافت (۱۳۵۴) هم در چنین روزی گشایش یافتند. در این بین، اولین نهاد پرورش سگ‌های اصیل به نام باشگاه کِنِل هم در چنین روزی (۱۲۵۲) در انگلستان تأسیس شد!

پانزدهم فروردین روز تولد و مرگ شمار زیادی از نامداران هم هست. در میان مردم قلمرو ایران‌زمین ابوفراس حاکم حمدانی در پانزدهم فروردین ۳۴۷ درگذشت و او امیر عربی بود از خاندان آل حمدان که از طرف خلیفه‌ی عباسی بر شمال عراق امروزین حکم می‌راند و با ترک‌ها روابطی پیچیده داشت. عبدالله اوجالان رهبر سیاسی کردهای ترکیه که در همان منطقه با نوادگان همان ترک‌ها روابطی پیچیده‌تر برقرار کرد هم در همین روز در ۱۳۲۷ زاده شد. کمی پیش از زایش او پروین اعتصامی بزرگ‌ترین بانوی شاعر معاصر پارسی‌گو در همین روز (۱۳۲۰) در تهران درگذشت.

در میان انیرانیان فهرست زادگان این روز افرادی را در بر می‌گیرد که به اصناف گوناگون تعلق دارند. کاراکالا^[60] امپراتور دیوانه و ناجوانمرد رومی که مکر ورزید و اشراف اشکانی را در مجلس عروسی‌ای کشتار کرد در پانزدهم فروردین ۱۸۸ زاده شد. آندرئی تارکوفسکی^[61] کارگردان روس (۱۳۱۱) هم در این روز زاده شده‌. در مقابل دو قدیس نامدار یعنی سنت ایزیدور سیویل^[62] (۱۵) و سنت آمبروز^[63] (۳۹۷) در این روز درگذشتند.

تئودور کازینسکی در جوانی و هنگام تحصیل فیزیک و در میان‌سالی و پس از زندانی شدن