ماه اردیبهشت: یکم تا هفتم

ماه اردیبهشت: یکم تا هفتم

اول اردیبهشت

نخستین روز از اردیبهشت در تاریخ معاصر ایران‌زمین سالگرد جشن‌ها و عزاهاست. مهم‌ترین رخداد تلخ این روز برای ایرانیان آن است که -معلوم نیست چرا- اعراب وهابی اصرار داشته‌اند در این روز به کشتار شیعه‌ها بپردازند. در این روز به سال ۱۱۸۱ دوازده هزار عرب وهابی به رهبری عبدالعزیز بن محمد بن سعود (دومین شاه آل سعود و داماد محمد بن عبدالوهاب بنیانگذار وهابیت) به شهر کربلا حمله بردند و سه هزار تن از مردم ساکن آن شهر از جمله زنان و کودکان را به جرم شیعه بودن به قتل رساندند. وهابی‌ها شهر را غارت کردند و با اموال مردم به بادیه‌شان در حجاز بازگشتند.

بارگاه گورستان بقیع پیش از آن که به دست وهابی‌ها ویران شود

اول اردیبهشت در ضمن در تاریخ معاصرمان با درگذشت چند تن گره خورده است. یکی که به ناروا نامش فراموش شده مارشال آلمانی فندین گس است که در پنجشنبه اول اردیبهشت ۱۲۹۵ با دسته‌ای از سربازان عثمانی به یاری مشروطه‌خواهان ایرانیِ مخالف روس و انگلیس آمد. در این تاریخ اردوی مهاجران که نمایندگان مجلس ایران و سیاستمداران هوادار متحدین را در بر می‌گرفت، بیست و شش روز بود که در کاظمین مستقر شده بودند و در مقابل اشغال ایران به دست روس و انگلیس فعالیت می‌کردند. در این روز سپاه متحد عثمانی‌ها و ایرانی‌ها سلماس و ارزروم را گرفتند و در این میان مارشال گس که از قهرمانان جنگ جهانی اول و فاتح بلژیک بود و با وجود 96 سال سن دوشادوش عثمانی‌ها می‌جنگید، درگذشت و با مراسمی جسد او را تشییع کردند. سرتیپ محمود افشارطوس‌، رئیس شهربانی دولت مصدق، هم در چنین روزی (۱۳۴۲) ناپدید شد تا آن که پنج روز بعد در تپه‌های لشکرک جسدش را کشف کردند.

اول اردیبهشت در ضمن روز جشن عروسی محمدرضاشاه و فوزیه (۱۳۱۷) هم هست. در این روز به مناسبت این جشن در کاخ مرمر بزمی برپا شد که در آن لرد اتین، پرنسس آلیس انگلستان، کنت چیانو داماد موسولینی، کنت شولنبرگ سفیر آلمان و ژنرال ویگان فرانسوی حضور داشتند.

این روز با چند رخداد سیاسی و دینی هم مصادف است. در ۱۲۴۲ بهاءالله ادعای پیامبری کرد. در همین روز دولت امیر اسدالله علم دستور اعزام طلاب قم به خدمت سربازی را صادر کرد. پنج سال بعد (۱۳۴۷) اجلاس حقوق بشر سازمان ملل در تهران برگزار و اوتانت^[1] دبیر کل سازمان ملل برای شرکت در آن وارد تهران شد. سال بعد از آن (۱۳۴۸) هم روابط ایران و عراق تیره شد و ارتش ایران به حالت آماده‌باش در آمد.

در همین روز الیور کرامول^[2] پارلمان انگلیس را منحل کرد (۱۰۳۲)، دولت محلی آمستردام آزادی دینی یهودیان در اروپا را به رسمیت شمرد (۱۰۳۶) و اولین کشوری بود که در اروپا چنین کرد ، و پاپ لئوی ۱۳ فرمان Humanum genus را صادر کرد (۱۲۶۳) و در آن به فراماسون‌ها حمله کرد و ایده‌ی دموکراسی، جدایی دین از سیاست، و طبیعت‌گرایی را آموزه‌های فریبکارانه‌ی ایشان دانست.

اول اردیبهشت در ضمن روز تأسیس نهادهای اثرگذار در ایران هم هست. لژ بیداری ایرانیان که مهم‌ترین انجمن مخفی مشروطه‌خواه ایران بود و خاندان فروغی‌، ادیب‌الممالک فراهانی، سید نصرالله تقوی، شیخ مرتضی نجم‌آبادی و شیخ ابراهیم زنجانی در آن عضویت داشتند در همین روز به سال ۱۲۸۷ تأسیس شد. ملک‌الشعرای بهار در همین روز (۱۲۹۷) نخستین مجله‌ی دانشکده را منتشر کرد که اولین و مهم‌ترین نشریه‌ی ادبی ایران بود و جریان تجدد ادبی را به شکلی میانه‌رو و سنجیده‌ به راه انداخت. در ضمن در همین روز به سال ۱۳۲۸ مجلس مؤسسان تشکیل شد و قانون اساسی را طوری تغییر داد که اختیارات شاه در آن افزون می‌شد. در ضمن در همین روز (۸۹۸) بود که هرنان کورتز^[3] اسپانیایی مکزیکو را بخشی از قلمرو پادشاهی‌اش دانست و اردوگاهی نظامی در آنجا بنیان نهاد که امروز به شهر مکزیکو تبدیل شده است.

در سطح جهانی اول اردیبهشت با رخدادهای خشنی تصادم داشته است. وقتی جنگ جهانی اول آغاز شد در این روز (۱۱۹۷) تک‌خال خلبانان آلمانی منفرد فون ریشت‌هوفن^[4] در جنگ هوایی کشته شد. در ۱۲۹۴ پس از به کار بردن کلورین^[5] در جنگ ایپرس^[6] استفاده از گازهای سمی در جنگ جهانی اول باب شد. در زمانه‌ی ما هم به سال ۱۳۴۶ سرهنگ گیورگی پاپادوپولیس^[7] چند روز پیش از برگزاری انتخابات در یونان کودتا کرد و رژیم خشن سرهنگ‌ها را در یونان روی کار آورد.

اول اردیبهشت در ضمن روز تأسیس نهادهای مدنی هم بوده است. در سال ۲۷۹ خورشیدی نخستین نشانه‌ی ورود نویسایی به فیلیپین نمایان شد. قدیمی‌ترین نوشتار این قلمرو کتیبه‌ای است مسی از این دوران که در لاگونا^[8] یافته شده و بر اساس متن آن وزیری به نام جایادِوَه کل بدهی‌های کسی به نام نامواران را می‌بخشد. در ۱۱۶۱ شهر بانگکوک بنیان نهاده شد. اسم آن در ابتدای کار راتّاناکوسین بود و در ۱۳۳۹ شهر برازیلیا پایتخت برزیل هم به طور رسمی تأسیس شد. در ۸۸۸ هانری هشتم^[9] به تاج و تخت انگلستان دست یافت. مانیفست فاشیسم به قلم موسولینی^[10] هم در همین روز (۱۳۰۴) در مجله‌ی Il Mondo منتشر شد. ناگفته نماند که در ۱۱۷۱ با اعلان جنگ فرانسه به شاه بلغارستان و بوهمی جنگ‌های انقلابی فرانسه آغاز شد.

هیولای لاک‌نس

از رخدادهای فرهنگی این روز دو تا جالب‌تر از بقیه هستند که یکی‌اش راست و دیگری دروغ است! در ۱۳۱۳ عکس مشهور هیولای لاک نس^[11] در روزنامه‌ی دیلی میل^[12] انتشار یافت و هیجان زیادی برانگیخت. چون عده‌ای گمان می‌کردند دایناسوری در دریاچه‌ای در اسکاتلند زندگی می‌کند. تا این که در سال ۱۳۷۸ معلوم شد که این عکس جعلی بوده است! در ۱۳۷۱ هم‌ برای نخستین بار سیاره‌هایی خارج از قلمرو منظومه‌ی خورشیدی کشف شدند و بعدتر معلوم شد این خبر راست بوده است.

شارلوت برونته^[13] نویسنده و شاعر انگلیسی (۱۱۹۵) در این روز زاده شد و در میان رفتگان اول اردیبهشت هم باید از گویوک‌خان^[14] مغول (۶۲۷)، محمد اقبال لاهوری شاعر و فیلسوف پاکستانی (۱۳۱۷)، ملک‌الشعرای بهار (۱۳۳۰) و سهراب سپهری (۱۳۵۹) از میان ایرانیان و ژان راسین^[15] نویسنده‌ی فرانسوی (۱۰۷۸) از میان انیرانیان یاد کرد.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1325-32\بهار در سوئیس.jpg$

ملک‌الشعرای بهار

دوم اردیبهشت

رخدادهای این روز به ویژه با عصر استعمار پیوندی دارد. در تاریخ قرون میانه‌ی ایران مهم‌ترین مناسبت این روز بازپس‌گیری جزیره‌ی هرمز از استعمارگران پرتغالی است و این در آن دوران استثنایی بوده که یک قدرت بومی در راندن استعمارگران از سرزمین خود موفق شود. در دوم اردیبهشت سال ۱۰۰۱ امام‌قلی‌خان فرزند الله‌وردی‌خان گرجی فرماندار استان فارس به نمایندگی از طرف شاه عباس جزیره‌ی هرمز و عمان را از پرتغالی‌ها پس گرفت و مهاجمان را شکست داد و پس از یک قرن از خلیج پارس بیرونشان راند. این روز بر همین مبنا روز خلیج پارس نامیده می‌شود.

امام‌قلی‌خان گرجی

در سرزمین‌های دیگر این روز یادآور کوشش‌هایی است که به نوعی با آز پیوند خورده‌اند. قدیمی‌ترین نمود این رخدادها را به سال ۲۳۸ میلادی می‌بینیم و آن را رومیان قدیم سال شش امپراتور می‌نامیدند. چون سنای رم ماکسیموس تراکس^[16] را در مقام امپراتور به رسمیت نشناخت و در نتیجه او در دوم اردیبهشت با پنج رقیب دیگرش هم‌زمان مقام امپراتوری را ادعا کردند و به جنگ با هم پرداختند. الگویی مشابه را شش قرن بعد در استعمارگران اروپایی می‌بینیم. در همین روز (۸۷۹ خورشیدی) پدرو آلوارس کابرال^[17] دریانورد پرتغالی به برزیل رسید. رقابت میان آزمندان اسپانیایی و پرتغالی به زودی چندان بالا گرفت که در همین روز به سال ۹۰۸ طی عهدنامه‌ی ساراگوسا^[18] جهان را به دو نیم‌کره میان خود تقسیم کردند. این عهدنامه شکلی بازنویسی شده از عهدنامه‌ی توردِسیلاس^[19] بود که در سال ۸۷۳ رقابت دو ابرقدرت دریایی را به همین شکل حل کرده بود. در ۱۱۹۴ هم صرب‌ها پس از الحاق قلمروشان به امپراتوری عثمانی سر به شورش برداشتند.

پدور آلوارز کابرال

هرناندو کورتز

سه قرن پس از این ماجراها موج تازه‌ای از سپیدپوستان با هدایت همان انگیزه در آمریکای شمالی به حرکت در آمدند. در روز دوم اردیبهشت ۱۲۶۸ به دنبال هجوم جویندگان زمین در آمریکا، شهر اوکلاهاما^[20] طی چند ساعت به دست همین مهاجران اروپایی شکل گرفت. در نهایت به سال ۱۳۲۲ دو نظامی آمریکایی که در جریان اشغال ایران توسط متفقین به کشورمان آمده بودند در اراک قصد دست‌درازی به زنی را داشتند که با اعتراض او و شورش مردم روبرو شدند و به مردم شلیک کردند و گریختند. در همین روز بولارد^[21] وزیر مختار انگلیس در تهران، در یک دستور مداخله‌جویانه به علی سهیلی نخست‌وزیر وقت، خواستار توقیف روزنامه‌ی تهران مصور به دلیل چاپ کاریکاتور وزیر مشاور و نماینده انگلیس در تهران شد.

دوم اردیبهشت در ضمن روز دگرگونی‌های سیاسی‌ای هم هست که قدما به آن حل و عقد می‌گفتند. نمونه‌ی حل یا گسستن پیمان‌ها آن که در ۱۳۰۴ شیخ خزعل و فرزندانش به دستور فضل‌الله زاهدی حاکم نظامی خوزستان دستگیر و با موافقت کنسول انگلیس در خرمشهر تحت‌الحفظ به تهران اعزام شدند. بخش عقد هم آن که در ۱۳۱۷ محمدرضا شاه و فوزیه جشن عروسی خود را در باشگاه افسران برگزار کردند.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\شیخ خزعل۲.jpg$

شیخ خزعل

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\شاه و فوزیه.jpg$

شاه و فوزیه در مهمانی‌ای در مصر

نمونه‌هایی دیگر از همین ماجرا را در سطح نهادی در رخدادهای دوران انقلاب می‌بینیم. در دوم اردیبهشت ۱۳۵۹ به دنبال پیام امام خمینی برای پاکسازی دانشگاه‌ها، ‌بنی‌صدر با هوادارانش به دانشگاه تهران رفت و ضمن اعلام فرمان انقلاب فرهنگی، دستور داد دانشگاه‌ها از استادان و دانشجویان مخالف پاکسازی شود. درگیری‌هایی که به دنبال این ماجرا برخاست به کشته شدن سی و هشت تن انجامید و تعطیلی دانشگاه‌ها را به دنبال داشت. در همین روز به دنبال انتشار خبر کشته شدن وحشیانه‌ی سیدمحمدباقر صدر و خواهرش به دست صدام، امام خمینی در پیامی از افسران و درجه‌داران و سربازان عراقی خواست قیام کنند. این رخدادها درست یک سال پس از تأسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واقع شد که در دوم اردیبهشت ۱۳۵۸ انجام پذیرفته بود.

دوم اردیبهشت سالگرد چند رخداد خونین هم هست که به فناوری جنگ ارتباط پیدا می‌کند. در ۱۳۲۳ برای نخستین‌بار بالگرد در عملیاتی جنگی به کار گرفته شد و این از طرف نیروهای آمریکایی در جنگ چین-برمه-هند انجام پذیرفت. چهار سال بعد (۱۳۲۷) اسرائیلی‌ها با بازبینی راهبردهای جنگی‌شان در جنگ بندر حیفا را از اعراب گرفتند و شش سال بعد از آن (۱۳۳۳) مک‌کارتی^[22] که جنگی وسواس‌آمیز با کمونیست‌ها را در آمریکا آغاز کرده بود تبلیغات تلویزیونی درباره‌ی وحشت سرخ را آغاز کرد. دوم اردیبهشت ۱۳۸۳ هم پنج خودرو در جریان عملیاتی انتحاری در بصره منفجر شد و مرگ ۷۴ نفر و زخمی شدن ۱۶۰ تن را رقم زد.

رخدادهای پراکنده‌ی دیگری هم در این روز واقع شده است، از جمله دستگیری و اعدام تیرادنتس^[23] که از قهرمانان استقلال کشور برزیل و مبارزان ضد استعمار بود (۱۱۷۱). در ۱۲۹۳ هم اولین بازی بیسبال در ریگلی فیلد^[24] شیکاگو برگزار شد، در ۱۳۴۹ برنامه‌ای دانشگاهی و آموزشی که برای آشتی با طبیعت اجرا شده بود چندان گسترش یافت که به گرامی‌داشت اولین روز زمین در آمریکا منتهی شد، در ۱۳۵۳ مناسبات سیاسی ایران و کره‌ی شمالی برقرار شد، سه سال بعد (۱۳۵۶) ‌برای نخستین‌بار از فیبر نوری برای انتقال پیام تلفنی استفاده شد، در ۱۳۶۲ روزنامه‌ی آلمانی اشترن^[25] خبر کشف یادداشت‌های شخصی هیتلر در آلمان شرقی را منتشر کرد، هرچند بعدتر مورخی به نام دیوید ایروینگ^[26] نشان داد که این یادداشت‌ها جعلی است. در ۱۳۶۳ ویروس عامل بیماری ایدز کشف شد.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1342-57\ارنست یاکوب کریستوفل به همراه دانش‌آموزان و کارکنان آموزشگاه نابینایان. سال ۱۹۳۲ میلادی، شهر اصفهان.jpg$

ارنست یاکوب کریستوفل و همکارانش در مدرسه‌ی نابینایان تبریز، سال ۱۳۱۱

کسانی که در دوم اردیبهشت درگذشته‌اند عبارت‌اند از: ووزونگ^[27] امپراتور چین (225)، میرچا الیاده^[28] اسطوره‌پژوه رومانیایی (۱۳۶۵) و ریچارد نیکسون^[29] سی و هفتمین رئیس جمهور آمریکا (۱۳۷۳). ناگفته نماند که نیکسون در سالگرد بیست و هفتمین سال اولین سفرش به ایران (۱۳۴۶) فوت کرد. در میان ایرانیان هم سید محمود فرخ خراسانی (۱۳۶۰) در چنین روزی درگذشت. ارنست یاکوب کریستوفل^[30] کشیش نیکوکار آلمانی که به نابینایان ایرانی آموزش می‌داد هم در این روز (۱۳۳۴) فوت کرد.

زاده‌شدگان دوم اردیبهشت فهرستی به نسبت طولانی از نامداران را تشکیل می‌دهند: هنری فیلدینگ^[31] داستان‌نویس انگلیسی و خالق بعل زبوب (۱۰۸۶)، امانوئل کانت^[32] فیلسوف آلمانی (۱۱۰۳)، ماکس وبر^[33] جامعه‌شناس آلمانی (۱۲۴۳)، ولادیمیر لنین^[34] (۱۲۴۹)، ولادیمیر ناباکوف^[35] نویسنده‌ی روس (۱۲۷۸)، روبرت اوپنهایمر^[36] فیزیکدان آمریکایی و سازنده‌ی بمب اتمی (۱۲۸۳)، جک نیکولسون^[37] هنرپیشه‌ی نامدار (۱۳۱۶) و جیورجیو آگامبن^[38] فیلسوف ایتالیایی (۱۳۲۱) و در میان ایرانیان سلطان حمید میرزا پسر محمد حسن میرزا آخرین وارث احتمالی تاج و تخت قاجار (۱۲۹۷) و قیصر امین‌پور (1338).

Image result for قیصر امین پور"

قیصر امین‌پور

Image result for محمود فرخ خراسانی"

محمود فرخ خراسانی

Image result for سلطان حمید میرزا"

حمید میرزا قاجار

سوم اردیبهشت

در تاریخ معاصر ایران، سوم اردیبهشت که مصادف با جشن اردیبهشت‌گان است، روز درگیری‌های سیاسی و نظامی بوده است. در ۱۲۸۸ محاصره‌ی سه ماهه‌ی شهر تبریز به دست ارتش محمدعلی‌شاه، که توسط روس‌ها پشتیبانی می‌شد، به بروز قحطی در شهر انجامید و این مقدمه‌ای بود برای آن که روس‌ها بدین بهانه به مداخله‌ی نظامی مستقیم در آذربایجان اقدام کنند. کمتر از یک قرن بعد نقشه‌ی ابرقدرت‌های جهان دگرگون شده بود، اما داستان همان بود. در ۱۳۶۳ عراقی‏ها با پشتیبانی سیستم اطلاعاتی حمایت آمریکا برای نخستین‌بار با استفاده از هواپیماهای سوپر اتاندارد^[39] فرانسوی، ضمن حمله به جزیره خارک، نفتکش‏های حامل نفت ایران را مورد حمله قرار دادند.

ملک فیصل شاه عراق

تیمسار قرنی

سرتیپ مولوی

سوم اردیبهشت در ضمن روز کشته شدن مقام‌های امنیتی و نظامی ایرانی هم هست. در ۱۳۵۱ سرتیپ علی‌اکبر مولوی رئیس پیشین ساواک تهران و فرمانده پلیس راه در سانحه سقوط هلیکوپتر کشته شد و در ۱۳۵۸ تیمسار ولی‌الله قرنی اولین رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران به دست گروه فرقان در منزل خود ترور شد. در این بین رایزنی‌های مهمی هم در این روز انجام پذیرفته است. در ۱۳۱۱، ملک فیصل پادشاه عراق همراه با نوری سعید نخست‌وزیر و جمعی از مقامات آن کشور وارد ایران شدند و چهل و یک سال بعد (۱۳۵۲) سفارت امریکا در تهران، میزبان یک کنفرانس سری با حضور دیپلمات‌های امریکایی در کشورهای خاورمیانه بود تا درباره‌ي تهدید کشورهای اسلامی به قطع صدور نفت به غرب چاره‌اندیشی کنند.

این روز برای مردم آناتولی هم پرماجرا بوده است. چون به سال ۱۲۹۴ پان‌ترک‌ها با بازداشت غافلگیرانه‌ی دویست و پنجاه روشنفکر و مدیر ارمنی در استانبول برنامه‌ی نسل‌کشی ارمنیان را آغاز کردند و در ۱۲۹۹ شورای ملی کبیر در آنکارا تأسیس شد و سلطان محمد ششم را از قدرت عزل کرد و خود را نماینده‌ی مشروع دولت نوظهور ترکیه معرفی کرد.

خلبانان عراقی در کنار هواپیمای سوپر اتاندارد

در باقی جهان نیز رخدادهایی پراکنده در این روز واقع شده است که مرکز جغرافیایی‌اش را می‌توان آمریکا دانست. در ۵۵۹ میلادی در قلمرو تمدن مایا اونِه‌چان شاه کالاک‌مول در جنگ ملکه اوهل ایکنال را شکست داد و شهر وی پالنکه را غارت کرد. در 1243 در کنگره‌ی آمریکا قانونی تصویب شد‌ که هنوز هم پا برجاست و بر اساس آن باید روی تمام سکه‌های ضرب شده در آمریکا نوشته شده باشد: «به خدا توکل می‌کنیم!» (In God We Trust) که همان «توکلت علی الله» است که از حدود هزار سال پیش روی سکه‌های سلجوقی ضرب می‌شده است. در ۱۲۹۸ اولین رویارویی تانک‌ها در میدان جنگ در ولر برِتونو^[40] در فرانسه رخ داد و طی آن سه تانک انگلیسی و سه تانک آلمانی با هم درگیر شدند. در ۱۳۲۴ پس از پیشروی آمریکایی‌ها در اروپا و قطعی شدن شکست آلمان، هرمان گورینگ^[41] از هیتلر خواست قدرت را به او بسپارد تا بتواند با متفقین صلح کند. هیتلر از این پیشنهاد خشمگین شد و او را برکنار کرد و قدرت را به گوبلز^[42] و دریاسالار دونیتس^[43] سپرد. در 1334 هم کنفرانس باندونگ که در آن بیست و نه کشور عضو جنبش عدم تعهد شرکت داشتند در این روز با انتشار بیانیه‌ای در مخالفت با استعمار، نژادپرستی و جنگ سرد به کار خود پایان داد.

سکه‌های ایران و آمریکا در جهت توکل به خداوند!

در این میان رخدادهای غیرجنگی نیز با همان گرانیگاه رخ نموده است. در ۱۰۱۴ اولین مدرسه‌ی آمریکا در بوستون تأسیس شد و در ۱۳۰۱ اولین خط ارتباطی بی‌سیم سلطنتی انگلستان با گشودن ارتباط بین آکسفوردشایر و قاهره آغاز به کار کرد. در ۱۳۰2 مقاله‌ی مهم فروید به نام «من و نهاد^[44]» در وین منتشر شد و تقسیم‌بندی سه‌گانه‌ی من-نهاد-فرامن را در روانکاوی معرفی کرد. در ۱۳۴۷ هم دانشجویان معترض به جنگ ویتنام دانشگاه کلمبیا و ساختمان‌های دولتی را در نیویورک تصرف کردند از آن سو روس‌ها در ۱۳۴۶ سفینه‌ی سویوز ۱^[45] را به همراه فضانوردی به نام کوماروف^[46] به مدار زمین فرستادند و مردم اریتره در یک همه‌پرسی به جدایی از اتیوپی رأی دادند (۱۳۷۲).

سوم اردیبهشت روز زاده شدن این افراد است: ماکس پلانک^[47] فیزیکدان آلمانی (۱۲۳۷)، اتو رانک^[48] روانشناس اتریشی-آمریکایی (۱۲۶۳)، سرگئی پروکوفیف^[49] آهنگساز روس (۱۲۷۰)، محمد اعظم عبیدی نویسنده‌ی افغان (۱۳۰۶)، و مایکل مور^[50] کارگردان آمریکایی (۱۳۳۳) و این‌ها برخی از رفتگان این روز هستند: سنت جورج^[51] (۳۰۳ م.)، میگوئل دو سروانتس^[52] خالق دون کیشوت^[53] (۹۹۵)، ویلیام وردزورث^[54] شاعر انگلیسی (۱۲۲۹) و بوریس یلتسین^[55] سیاستمدار روس (۱۳۸۶)؛ در ضمن کاترین عدل هم در همین روز در درگیری مسلحانه با ساواک کشته شد (۱۳۵۴).

چهارم اردیبهشت

چهارم اردیبهشت با دو رخداد مهم در جهان باستان گره خورده است. نخست آن که در این روز (به سال ۱۴۷۹ پیش از میلاد) توتموس^[56] دوم فرعون مصر درگذشت و پسرش توتموس سوم به جای او بر تخت نشست، اما چون خردسال بود ملکه‌ی پدرش حت‌شپ‌سوت^[57] به همراه او به قدرت رسید و در عمل تا بیست و دو سال بعد قدرت را در اختیار خود گرفت و مشهورترین و تنها فرعون زن در مصر باستان شد. به روایتی حدود سه قرن بعد در همین روز (به سال ۱۱۸۴ پ.م.) شهر تروا به دنبال هجوم پیاپی یونانی‌ها سقوط کرد و با خاک یکسان شد، که به روایت هرودوت نخستین درگیری نظامی میان شرق و غرب و ایرانیان و یونانیان قلمداد شده است.

بقایای ویرانه‌های شهر تروا

$G:\pix\projects\history\egypt\18 hetshepsut.jpg$ فرعون حت‌شپ‌سوت

در حوزه‌ی تمدن ایرانی یکی از رخدادهای مهم این روز آن است که بگیر و ببند عراقی‌ها برای راندن ایرانی‌تباران ساکن عراق هم به سال ۱۳۴۸ در همین روز رخ داد و آن زمانی بود که شمار زیادی از ایرانیان سرشناس از جمله آموزگاران مدارس ایرانی را در یک روز دستگیر و زندانی کردند، که البته با فشار دولت وقت ایران ناچار شدند به سرعت آزادشان کنند. شش دهه بعد، پس از انقلاب ایران و ماجرای گروگانگیری (در ۱۳۵۹) تکاورهای نیروی هوایی آمریکا برای رهاندن گروگان‌ها عملیات پنجه‌ی عقاب را در طبس اجرا کردند که به شکست عجیبی انجامید. و هشت نفرشان در اثر برخورد هلیکوپترهای خودشان به هم جان باختند. این نخستین عملیات رزمی گروه تکاوران دلتا فورس^[58] بود که بعدتر به برکت فیلم‌های هالیوودی اعتبار و آبرویی برای خود پیدا کرد.

چهارم اردیبهشت در تاریخ معاصر ایران سالگرد رخدادهای نهادی ریز و درشتی هم بوده است. در ۱۲۵۸ میرزا تقی‌خان سرتیپ نخستین شماره از روزنامه‌ی تجددخواه فرهنگ را در اصفهان منتشر کرد، در ۱۲۹۴ کاردار روس و وزیر مختار انگلیس سرزده به کاخ فرح‌آباد رفتند و به شاه فشار آوردند تا مشیرالدوله را برکنار کند و به جای او سعدالدوله را به صدارت برکشد. احمدشاه به خاطر غوغای آن‌ها چنین کرد ولی تا شب هجوم مشابهی از طرف سفیر عثمانی را دستاویز قرار داد و فرمان قبلی خود را نسخ کرد. در همین روز به سال ۱۳۰۵ در کاخ گلستان مراسم تاجگذاری رضاشاه برگذار شد و رادیو تهران هم در همین روز تأسیس شد (۱۳۱۹). در ۱۳۳۳ مردم تهران در مخالفت با قرارداد کنسرسیوم نفت تظاهرات گسترده‌ای کردند، و در ۱۳۳۷ راه‌آهن تهران-تبریز گشایش یافت. عملیات کربلای ده در پاسخ به بمباران شیمیایی مناطق کردنشین به دست عراقی‌ها در همین روز به سال ۱۳۶۶ آغاز شد.

$G:\pix\projects\west\ولادیمیر کوماروف.jpg$

افسران شوروی در کنار بقایای جسد ولادیمیر کوماروف

این روز طی سال‌های پیش از سرزمین‌های پیرامونی ایران‌زمین با رخدادهای ناخوشایندی قرین بوده است. در چهارم اردیبهشت ۱۳۹۲ از یک سو فرو ریختن یک ساختمان در داکای بنگلادش به مرگ ۱۱۲۹ نفر و زخمی شدن ۲۵۰۰ نفر انجامید و از سوی دیگر در جریان درگیری پلیس چین با گروهی از ایرانی‌تباران کاشغر در شهر مارال‌باشی ۲۱ نفر کشته شدند. نوزده نفر از اعضای گروهی که به روایت دولت چین تروریست بودند دستگیر شدند و رهبرانشان (موسی حسن و رحمان هوپور) در جریان محاکمه‌ای که فقط یک روز به درازا کشید اعدام شدند. تا دو ماه بعد شورش مردم منطقه دوام داشت که طی آن ۲۷ تن دیگر کشته شدند که ده نفرشان با شلیک مستقیم پلیس جان باختند.

در تاریخ درگیری‌های نظامی اعلان جنگ روسیه به عثمانی در چهارم اردیبهشت ۱۲۵۶ را داریم. اما رخدادهای عرصه‌ی فرهنگی و اجتماعی در این روز مهم‌تر بوده‌اند. در این روز به سال ۵۱۳ برای نخستین‌بار نام زاگرب در اسناد تاریخی ذکر شد، در ۱۰۸۳ قدیمی‌ترین روزنامه‌ در قلمرو مستعمراتی انگلستان با نام خبرنامه‌ی بوستون^[59] در آمریکا انتشار یافت. حدود یک قرن بعد در ۱۱۷۹ جان آدامز^[60] کتابخانه‌ی کنگره‌ی آمریکا را با بودجه‌ای برابر با پنج هزار دلار بنیان نهاد. تلسکوپ هابل هم در همین روز (۱۳۶۹) به مدار زمین فرستاده شد، درست سیزده سال پس از آن که ولادیمیر کوماروف^[61] که سرنشین سویوز-۱ بود، هنگام بازگشت به زمین به خاطر باز نشدن چتر نجاتش کشته شد و نخستین فضانوردی شد که در زمان اجرای مأموریت فضایی جان می‌باخت. در سیاست بین‌الملل هم در ۱۳۳۶ با استقرار قوای نگهبان صلح سازمان ملل بحران سوئز با گشوده شدن دوباره‌ی این کانال خاتمه یافت.

شرلی مک لین

$G:\pix\projects\west\von moltke.jpg$

هلموت فون مولتکه

Image result for satiya sai baba

ساتیا سای بابا

زادگان این روز عبارت‌اند از سلطان عبدالمجید اول عثمانی (۱۲۰۲)، مارشال فیلیپ پتن^[62] ژنرال فرانسوی (۱۲۳۵)، بنجامین ورف^[63] زبانشناس آمریکایی (۱۲۷۶)، آندرئی کولموگوروف^[64] ریاضیدان روس (۱۲۸۳) و شرلی مک‌لین^[65] خواننده و هنرپیشه‌ی آمریکایی (۱‍۳۱۳)، و در گذشتگان عبارت‌اند از ویلیام شکسپیر^[66] (۹۹۵)، دانیل دفو^[67] خالق رابینسون کروزوئه (1110)، فیلدمارشال هلموت فون مولتکه^[68] سردار بزرگ آلمانی (۱۲۷۰)، و ساتیا سای بابا^[69] عارف هندی (۱۳۹۰).

پنجم اردیبهشت

پنجم اردیبهشت در ایران‌زمین و حواشی‌اش سالگرد حمله‌ها و تهاجم‌هایی بوده که گاهی پس زده شد و گاه به سقوط دودمان‌ها منتهی شده است. جایی که بیش از همه زیر تازیانه‌ی این حمله‌ها بوده، منطقه‌ی قفقاز و به‌ویژه گرجستان است. در پنجم اردیبهشت سال ۱۵۴ نیروهای خلیفه منصور عباسی به فرماندهی امیر ابن اسماعیل گرجستان را فتح کردند و بر سندباد هفتم باگراتونی و موشیق ششم مامیکونی غلبه کردند. در همین روز ارمنی‌هایی که با رهبری باگراوند در ارمنستان شورش کرده بودند سرکوب شدند. در همین روز سندباد و موشیق به دست قوای خلیفه کشته شدند و این ماجرا به فرو افتادن خاندان‌های اشرافی ناخار در قفقاز انجامید. با این همه برخی از این خاندان‌ها باقی ماندند. طوری که هزار سال بعد وقتی روس‌ها به این منطقه تاختند، باز با مقاومت ایشان روبرو شدند. در پنجم اردیبهشت سال ۱۱۸۳ روسیه امیرنشین ایمرتی در غرب گرجستان را تصرف کرد و از ایران جدا ساخت و خاندان باگراتونی را که از سال ۸۳۴ در آنجا فرمان می‌راندند از قدرت کنار زد.

در بخش‌های شرقی ایران‌زمین نیز الگوی مشابهی را در دوران معاصر می‌بینیم. در ۱۲۱۸ بارون کیان قندهار را فتح کرد و قوای افغان را شکست داد. در نتیجه‌ی کوشش انگلیسی‌ها برای تجزیه‌ی ایران شرقی، دولت ناپایدار افغانستان که از همان هنگام با پشتیبانی انگلیسی‌ها در افغانستان شکل گرفت تا به امروز دوام آورده و مایه‌ی رنج و ویرانی فراوان در این سرزمین شده است. هرچند مدام انگلستان و روسیه و آمریکا این سرزمین را اشغال نظامی می‌کردند و دودمان پادشاهی کم‌دوامش هم چندان نپایید. طوری که آخرین پادشاهش امان‌الله‌خان افغان که سومین پسر حبیب‌الله‌خان از دودمان بارکزی بود، پس از شکست در برابر حبیب‌الله کلکانی به قندهار و از آن جا به ایتالیا رفت و همان‌جا در پنجم اردیبهشت ۱۳۳۹ درگذشت.

Image result for ‫امان الله خان افغان‬‎

امان‌الله‌خان افغان

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\done\İsmail Hakkı Tekçe and Mustafa Kemal Atatürk at Tunceli region in 1937..jpg$

آتاتورک در تونجِلی، ۱۳۱۶

سرزمین‌های خارج از قلمرو ایران‌زمین که از فرهنگ ایرانی برخوردار بوده‌اند نیز در این روز مورد حمله قرار گرفته‌اند. در ۸۷۱ آخرین دولت اسلامی اسپانیا در غرناطه (گرانادا در اسپانیا) سقوط کرد. بیش از چهارصد سال بعد (۱۲۹۴) با حمله‌ی قوای متحد انگلستان (سربازان استرالیایی، هندی، فرانسوی و نیوزلندی) به سواحل ترکیه نبرد گالیپولی آغاز شد. علت اصلی این حمله روحیه‌ی تهاجمی وینستون چرچیل بود که تازه کاپیتان نیروی دریایی بریتانیا شده بود. این نخستین نبرد مهمی بود که ارتش کشورهای تازه‌تأسیس استرالیا و نیوزلند در آن شرکت داشتند. جنگ گالیپولی تا هشت ماه و نیم بعد به درازا کشید و با شکست انگلیسی‌ها و شهرت یافتن افسری عثمانی به نام مصطفی کمال خاتمه یافت که بعدتر با نام آتاتورک شهرتی بیشتر هم پیدا کرد. با این همه، اروپاییان در نهایت عثمانی را از بین بردند. در سالگرد حمله‌شان به گالیپولی در پنجم اردیبهشت ۱۲۹۹ در کنفرانس سان رمو قدرت‌های پیروز در جنگ جهانی اول قلمرو عثمانی را تکه‌تکه کرده و میان خود تقسیم کردند.

در پنجم اردیبهشت ۱۳۵۹ عملیات طبس تکاورهای آمریکایی با کشته شدن هشت تن و انهدام چند بالگرد و هواپیما با شکست خاتمه یافت. پنج سال بعد در همین روز (۱۳۶۴) شورای امنیت سازمان ملل که بیشتر گردانندگانش همان فروشندگان سلاح‌های شیمیایی به عراق بودند، بیانیه‌ای ملایم و دوپهلو صادر کردند و در آن کاربرد سلاح‌های شیمیائی علیه نیروهای ایرانی را محکوم کردند، بدون آن که در این بیانیه از کشور عراق اسمی به میان بیاورند! جالب آن که در همین روز به سال ۱۳۶۹ وقتی عرصه بر صدام حسین تنگ آمد به متحد سابقش و طلبکار بزرگش کویت حمله کرد و تازه بعد از اشغال کویت بود که سلاح‌فروشان غربی ناگهان دریافتند موجود خطرناکی است عزم رزم با وی را کردند. صدام هم در چنین روزی در این سال با همکاری یاسر عرفات نامه‌ی سربسته‌ای برای رهبر و رییس‌جمهور ایران نوشت و فرستاد.

خارج از دایره‌ی جنگ و خونریزی نیز پنجم اردیبهشت روزی پرالتهاب در تاریخ معاصر ایران‌زمین بوده است. در پنجم اردیبهشت ۱۲۸۴ بازرگانان تهران بست‌نشینی سرنوشت‌سازشان برای طلب مشروطه را در شاه‌عبدالعظیم آغاز کردند. ده سال بعد در همین روز (۱۲۹۴) در گرماگرم جنگ جهانی اول پرنس رویس و گراف لکوتتی که نمایندگان آلمان و اتریش بودند به قم و تهران آمدند و مردم ایران که به خاطر نفرت از انگلیسی‌ها هوادار آلمانی‌ها بودند استقبال چندان باشکوهی از ایشان به عمل آوردند که خشم و اعتراض روس‌ها و انگلیسی‌ها را برانگیخت. در همین روز به سال ۱۳۱۹ آئين گشايش راديو تهران انجام شد.

Image result for elb war 1945

به هم رسیدن سربازان روسی و آمریکایی در الب

گذشته از ایران‌زمین در سرزمین‌های دیگر هم پنجم اردیبهشت با تحولات سیاسی و جنگ‌های مهمی قرین بوده است. در همین روز به سال ۴۰۴ پ.م. دولت‌شهر اسپارت که توسط هخامنشیان پشتیبانی مالی می‌شد، با فرماندهی لوساندر بر آتنی‌ها پیروز شد و جنگ‌های پلوپونسوس با شکست آتن خاتمه یافت. یک و نیم هزاره بعد (در ۱۰۲۳) در پی پیروزی شورشیان چینی به رهبری لی زی‌چنگ، واپسین امپراتور دودمان مینگ به نام چونگ‌ژن خودکشی کرد و این سلسله به پایان رسید. حدود دویست سال بعد (در ۱۲۲۵) جنگ مکزیک و آمریکا آغاز شد و در همین روز به سال ۱۲۷۷ آمریکا به اسپانیا اعلان جنگ داد. در ۱۳۲۴ نقطه‌ی چرخش مهمی در جنگ جهانی دوم رخ نمود و آن زمانی بود که در همین روز لشکریان آمریکا و شوروی در کرانه‌ی رود اِلب^[70] در ایتالیا به هم رسیدند و شکافی عبورناپذیر در میان دو بخش از ارتش آلمان پدید آوردند. در همین روز پارتیزان‌ها قدرت را به دست گرفتند و موسیولینی را دستگیر کرده دولت فاشیستی ایتالیا را از میان بردند. حدود سی سال بعد (۱۳۵۳) افسران شورشی جوان در شهر لیسبون پرتغال انقلاب میخک^[71] (یا انقلاب جمهوری) را آغاز کردند و به حکومت دیکتاتوری سالازار^[72] پایان دادند. این انقلاب بدون خونریزی و آشوب انجام شد و چون مردم از سربازان با گل‌های میخک استقبال می‌کردند چنین نامی پیدا کرده است.

پنجم اردیبهشت سالگرد چند رخداد فرهنگی و اجتماعی هم هست. در همین روز بود که کلود ژوزف روژه دولیل^[73] سرود مارسیز را ساخت و گویی که تقارن این دو رخداد از وقایع انقلاب فرانسه در شش هفت سال آینده خبر می‌داد. همچنین کلنگ ساخت کانال سوئز در مصر بر زمین زده شد (۱۲۳۸)، اولین گواهینامه‌ی راهنمایی و رانندگی آمریکا در نیویورک صادر شد (۱۲۸۰)، فرانسیس کریک^[74] و جیمز واتسون^[75] در مقاله‌ای ساختار مارپیچ دوگانه‌ی دی‌اِن‌اِی را توصیف کردند (۱۳۳۲)، آزمایشگاه بل از نخستین سلول خورشیدی رونمایی کرد (۱۳۳۳)، روبرت نویس^[76] اختراع نخستین میکروچیپ (integrated circuit: IC) را به نام خود ثبت کرد (۱۳۴۰) و پایونیر ۱۰ از مدار پلوتو گذر کرد (۱۳۶۲). Image result for watson crieg DNA

واتسون و کریگ در کنار مدل‌شان از مولکول دی ان ای

Image result for tolstoy تولستوی

ابن رومی (علی بن عباس بغداد) شاعر مشهور شیعه‌ی عرب در چهارشنبه پنج اردیبهشت ۲۱۵ زاده شد و یازده قرن بعد پرویز پرستویی هم عمل مشابهی را مرتکب شد (در ۱۳۳۴)! سایر زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از لویی نهم^[77] شاه فرانسه (593)، اولیور کرامول^[78] رهبر سیاسی انگلیسی (۹۷۸)، ولفگانگ پائولی^[79] فیزیکدان اتریشی (۱۲۷۹)، آل‌پاچینو^[80] هنرپیشه‌ی آمریکایی (۱۳۱۹) و جت لی هنرپیشه‌ی فیلم‌های رزمی (۱۳۴۲). درباره‌ی درگذشتگان این روز تمرکزی بر روسیه نمایان است. چون در این روز (۱۳۸۶) کلیسای ارتدوکس روسیه شرکت در مراسم خاکسپاری بوریس یلتسین^[81] که چند روز پیشتر مرده بود را حرام اعلام کرد. کسی که پیشتر دچار چنین تحریمی شده بود تزار الکساندر سوم^[82] بود که در سال ۱۲۷۳ درگذشته بود.

ششم اردیبهشت

ششم اردیبهشت در ایران‌زمین با رخدادهای پراکنده اما جالب توجهی متقارن افتاده است. روز سه شنبه ششم اردیبهشت سال ۴۶۶ هجری خورشیدی ابن جوزی که در بغداد به محفل‌های ادیبان و دانشمندان سرکشی می‌کرد، سر مجلس درس نظام‌الملک طوسی وزیر مقتدر سلجوقیان حاضر شد که در مسجد حدیث درس می‌داد. در همین روز به سال ۱۲۸۴ دویست تاجر تهرانی در اعتراض به پرداخت نشدن وام دولت و با دستاویزِ لباس روحانی موسیو نوز بلژیکی در بالماسکه‌ای، به تظاهرات و راهپیمایی پرداختند. در ۱۳۰۰ کمیته‌ی انقلاب گیلان با حضور میرزا کوچک‌خان و خالو قربان و احسان‌الله‌خان و حیدرخان عمواوغلو برای نخستین‌بار تشکیل جلسه داد و در همین روز روتشتین سفیر روسیه‌ی بلشویکی به تهران وارد شد. پنج سال بعد (۱۳۰۵) اولین فرستنده‌ی بی‌سیم در ایران به کار افتاد و جایگاهش در حوالی پل سیدخندان امروزین بود. درست در همین روز (۱۳۰۵) نیما یوشیج با عالیه خانم جهانگیری ازدواج کرد. در ۱۳۱۴ هم انجمن دوستی ایران و لهستان کار خود را با برپایی نمایشگاه هنر ایران در ورشو آغاز کرد که با استقبال چشمگیر مردم لهستان روبرو شد.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1230-1285\ژوزف نوز بلژيكي (رئيس گمركات ايران) و همكارش پريم.jpg$

موسیو نوز بلژیکی در لباس روحانیون

Image result for ‫میرزا کوچک حیدر خان احسان‬‎

میرزا کوچک‌خان و اعضای کمیته‌ی انقلابی گیلان

ششم اردیبهشت در ضمن با دو الگوی طبیعی و سیاسی ناخوشایند همنشین بوده است. یکی آن که دولت‌های نوظهور روییده در حاشیه‌ی غربی ایران‌زمین در این روز تنش‌هایی دیپلماتیک با ایران داشته‌اند. در ۱۳۴۸ دولت نوپای عراق ایرانی‌تبارهای قلمرو خود را از میان‌رودان اخراج کرد که البته رانده‌شدگان با استقبال باشکوه دولت ایران روبرو شدند و به سرعت سر و سامان یافتند. جالب آن که در ۱۳۶۷ باز همین ماجرا تکرار شد و دولت عربستان سعودی روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرد و به آزار شیعیان عرب روی آورد.

$G:\pix\projects\west\Bundesarchiv_Bild_183-H25224,_Guernica,_Ruinen.jpg$

$G:\pix\projects\west\town.guernica.jpg$ دومین الگو آن است که در این روز شهرهای ایرانی زیادی با زلزله ویران شده‌اند. در تاریخ نزدیک به خودمان زلزله‌ی سال ۱۱۰۰ تبریز را داریم و زمین‌لرزه‌ی ۱۳۴۵ تاشکند را که این دومی به خاطر سیاست ایرانی‌کُشی استالین پیامدهای شومی داشت و به مرگ و میر بیشتر زلزله‌زدگان و جایگزین کردنشان با قبایل ازبکی که در سایر نقاط خوارزم می‌زیستند همراه شد و بدنه‌ی بافت تاریخی شهر و میراث ایرانی‌اش را از میان برد.

بمباران گوئرنیکا و روایت پیکاسو از آن

این الگوی دوم تا حدودی فراگیر و جهانی هم هست. یعنی در ششم اردیبهشت فجایع طبیعی و مصنوعی زیادی برای شهرها اتفاق افتاده است. در ۱۳۱۶ در جنگ داخلی اسپانیا شهر گوئرنیکا^[83] توسط لوفت‌وافه^[84] بمباران شد و ویرانی پردامنه‌ی شهر برای پیکاسو الهام‌بخش شد تا تابلوی مشهور خود با همین نام را بکشد. در همین روز (۱۳۶۵) نیروگاه هسته‏ای چرنوبیل^[85] در اوکراین منفجر شد و مواد خطرناک حاوی امواج رادیواکتیو را در منطقه‏ای پهناور پراکنده کرد. رخدادهای طبیعی هم از نظر ویرانگری دست کمی از این موارد نداشته‌اند. در ششم اردیبهشت ۱۳۶۸ مرگبارترین گردباد تاریخ بر بنگلادش فرود آمد و به مرگ ۱۲۰۰ تن، زخمی شدن دوازده هزار تن و بی‌خانمان شدن هشتاد هزار تن انجامید. دو سال بعد در ۱۳۷۰ هفتاد گردباد در ایالت‌های مرکزی آمریکا فرود آمد و خسارت‌های فراوانی به بار آورد.

ششم اردیبهشت سالگرد رخدادهای گوناگون دیگری هم هست. در ۹۸۴ یوهان کارولوس^[86] روزنامه‌ی ریلیشین^[87] اولین روزنامه جهان را در فرانسه منتشر کرد. در همین روز به سال ۱۱۷۱ راهزنی به نام نیکولاس پِلِتیه^[88] را با نخستین ماشین مدرنِ اعدام گردن زدند و او اولین کسی شد که با گیوتین اعدامش کردند. در ۱۲۸۵ نخستین نشست مجلس دومای روسیه تشکیل شد، در ۱۲۹۹ آتاتورک نامه‌ای به لنین نوشت و درخواست کرد تا پنج میلیون لیره‌ی طلا و مقدار زیادی اسلحه به عنوان «کمک‌های مقدماتی» به او تحویل داده شود، و در مقابل قول داد که به «امپریالیست‌های غربی» حمله کند و نظمِ برآمده از معاهده‌های متفقین و شکست‌خوردگان را بر هم بزند. بعدش لنین چنین کرد اما آتاتورک چنان نکرد!

پنج سال بعد در ۱۳۰۴ پاول فون هیندنبورگ^[89] در انتخابات بر ویلهلم مارکس^[90] غلبه کرد و واپسین رئیس‌جمهور دولت وایمار^[91] شد. کمی بعد او قدرت را به هیتلر تحویل داد و در نتیجه در همین روز به سال 1312 سازمان پلیس مخفی آلمان با نام گشتاپو^[92] توسط حزب نازی تأسیس شد. همین نازی‌ها جنگ جهانی‌ای را آغاز کردند که به انقراض نظام جهانی مبتنی بر استعمار منتهی شد و در نتیجه در همین روز به سال ۱۳۴۳ تانگانیکا و زنگبار با هم ادغام شدند و کشور تانزانیا پدید آمد.

زادگان نامدار این روز که با سپهر تمدن ایرانی مربوط می‌شوند عبارت‌اند از مارکوس اورلیوس^[93] (۱۲۱ میلادی) که جان خود و رعایایش را به خاطر حمله‌اش به ایران بر باد داد و لشکرکشی‌اش به سوی تیسفون طاعون بزرگی را در اروپا پدید آورد، هشام اول خلیفه‌ی قرطبه (۱۳۶ هجری خورشیدی)، و هادی چهارمین خلیفه‌ی عباسی (۱۴۳). از انیرانیان هم ویلیام شکسپیر^[94] (۹۴۳)، لودویگ ویتگنشتاین^[95] فیلسوف اتریشی (۱۲۶۸)، رودولف هس^[96] دستیار هیتلر (۱۲۷۳)، اوژن دولاکروا^[97] نقاش فرانسوی (1177) در این روز به دنیا آمدند. در ضمن ملانیا ترامپ^[98] همسر دونالد ترامپ چهل و پنجمین رییس‌جمهور آمریکا (۱۳۴۹) هم زاده‌ی این روز است.

$G:\pix\projects\west\sorted\1790 Eugène_Delacroix_-_La_liberté_guidant_le_peuple.jpg$

مشهورترین اثر دلاکروا: بانوی آزادی پیشاپیش مردم

$G:\pix\projects\west\sorted\1935 Haushofer & Hess - Occult History Third Reich - Peter Crawford.jpg$

رودوف هس و هاوسهوفر مرشد فکری نازی‌ها

هفتم اردیبهشت

هفتم اردیبهشت در تاریخ ایران‌زمین با عزل و نصب‌های سیاسی و رایزنی‌های دیپلماتیک مصادف افتاده است. اردشیر سوم شاه خردسال ساسانی در این روز (سال هشتم هجری) طی دسیسه‌ای به قتل رسید و سرداری نیرومند به نام شهربراز که بانی مرگ او بود به جایش تاج بر سر نهاد و خود را شاهنشاه خواند. در همین روز به سال ۹۰ سرداری ایرانی از اهالی همدان که پس از اسلام آوردن نام خود را به طارق ابن زیاد تغییر داده بود، فرماندهی سپاهیان اسلام را بر عهده گرفت و از جبل‌الطارق گذشت و فتح اسپانیا را آغاز کرد. باز در همین روز (در سال ۲۸۵) بود که زکرویه‌ قرمطی در قادسیه بر مسلمانان خروج کرد و کاروانی را که به حج می‌رفت غارت کرد.

$G:\pix\projects\iranzamin\sasani\صورة_طارق_بن_زياد_على_الجنيه_الاسترليني.jpg$

نگاره‌ی طارق بن زیاد بر پول پنج پوندی ایالت جبل‌الاطارق

در دوران معاصرمان هم این الگوی کشمکش‌های سیاسی تداوم یافت. در ۱۲۸۸ سلطان عبدالحمید دوم از قدرت عزل شد و برادرش محمد پنجم در باب عالی عثمانی قدرت را به دست گرفت. در ۱۲۹۹ ارتش سرخ نامه‌ای به دولت آذربایجان نوشت و اعلام کرد که این منطقه را در اختیار خواهد گرفت. وقتی ارتش سرخ پیشروی به سوی باکو را آغاز کرد درخواست‌های آشتی‌جویانه‌ی سیاستمداران باکو را نادیده انگاشت. در همین روز (۱۳۴۴) محاکمه‌ی سیزده نفر از متهمان به قتل حسنعلی منصور در دادگاه نظامی ارتش آغاز شد و چهار سال بعد (۱۳۴۸) بیش از پانصد تن دیگر از ایرانیانِ اخراج‌شده از عراق از مرز خسروی وارد کشور شدند.

با این همه هفتم اردیبهشت روز رایزنی‌ها و عهد و قرارهای نیکو هم بوده است. در ۱۲۹۲ احمدشاه با دختر یکی از سران قاجار در کاخ نیاوران ازدواج کرد و مراسم عقدکنان گرفت. در ۱۳۰۰ دو ماه پس از کودتای اسفند ۱۲۹۹ با حکم سید ضیاء‌الدین طباطبایی، رضاخان وزیر جنگ شد. همین رضاخان تا چند سال بعد شاه شده بود و در ۱۳۱۷ دستور تعطیل شدن «فرهنگستان ایران» را به دلیل تنبلی اعضایش صادر کرد. دو سال بعد (۱۳۱۹) برد رادیو ایران کشورهای همسایه را نیز زیر پوشش گرفت و مردم در کابل و آنکارا با محوریت سفارتخانه‌ی ایران به این مناسبت مجلس شادمانی بر پا کردند و در مسکو هم شادمانی ایرانی‌‌ها را به دنبال داشت. در همین روز به سال ۱۳۲۹ دکتر محمد مصدق به شکلی غافلگیرانه و در شرایطی که همه فکر می‌کردند مقام صدارت را رد می‌کند، این نقش را پذیرفت و با رأی قاطع مجلس به نخست‌وزیری رسید.

هفتم اردیبهشت در ضمن روز ورود هیئت‌های خارجی به ایران هم هست. در ۱۳۲۰ روبرت هانری کلایو^[99] وزیر مختار انگلیس در ایران، در پی امضای عهدنامه‌ی گمرکی و تجاری میان دو کشور اجرایی شدنش را درخواست کرد و چنین هم شد. در ۱۳۴۲ دین راسک^[100]‌ وزیر خارجه‌ی آمریکا با هیئتی از مقامات وزارت خارجه‌ی آن کشور وارد تهران شد و مورد استقبال عباس آرام وزیر خارجه ایران قرار گرفت‌ و در ۱۳۴۹ هیئتی از سرمایه‌داران آمریکایی، به رهبری راکفلر^[101] وارد تهران شد. شاید بتوان بازی تیم سالمندان فوتبال لهستان و ایران در ورزشگاه امجدیه (۱۳۲۱) را هم در همین چارچوب جای داد.

ماژلان

تماشاچیان مسابقه فوتبال ایران و لهستان

در هفتم اردیبهشت ۸۸۲ در جنگ سرینولا^[102] که بین فرانسه و اسپانیا در گرفت، برای نخستین بار توپخانه و سلاح گرم باروتی مورد استفاده قرار گرفت. در سطح جهانی هفتم اردیبهشت به ویژه با جریان کشورگشایی اروپاییان و ظهور عصر استعمار گره خورده است. در همین روز به سال ۹۰۰ ماژلان^[103] دریانورد پرتغالی در فیلیپین هنگام جنگ با بومیان از فرمانده‌شان لاپو لاپو^[104] شکست خورد و کشته شد. با این همه، حدود نیم قرن بعد (۹۴۴) در همین روز اسپانیایی‌ها در نهایت بر فیلیپین دست یافتند و نخستین پایگاه خود را در سِبو تأسیس کردند که امروز دومین شهر بزرگ فیلیپین پس از مانیلا است. در ۱۳۲۰ سربازان آلمانی وارد شهر آتن شدند و نُه سال بعد (۱۳۲۹) قانون تفکیک فضاها بر مبنای نژاد در آفریقای جنوبی تصویب شد و به آپارتاید^[105] قالبی حقوقی بخشید. نتیجه‌ی این تهاجم‌ها سازمان‌یابی تدریجی غیراروپاییان بود..سال بعد از آن (۱۳۴۵) خط مخابراتی پیمان سنتو^[106] تکمیل شد. آپارتاید هم در آفریقای جنوبی چندان نپایید و در ۱۳۷۳ نخستین انتخابات دموکراتیک در آفریقای جنوبی برگزار شد که در آن سیاهپوستان هم حق رأی داشتند و آنان در نهایت نلسون ماندلا را به رهبری کشورشان برگزیدند.

جنگ سرینولا

هفتم اردیبهشت روز تکاپوهای سیاسی به نسبت دموکراتیک و آزادی‌خواهانه هم بوده است. در ۱۳۲۴ بنیتو موسولینی^[107] که در کسوت سربازی آلمانی می‌کوشید بگریزد به دست پارتیزان‌ها دستگیر شد؛ در ۱۳۵۳ ده هزار تن در واشینگتن راهپیمایی کردند و خواهان کناره‌گیری نیکسون شدند؛ و در ۱۳۷۱ بتی بوتروید^[108] نخستین زنی بود که به مقام سخنگویی مجلس عوام انگلستان رسید.

پاپ پیوس پنجم

$G:\pix\projects\west\کاستاندا.jpg$

کارلوس کاستاندا

$G:\pix\projects\west\mussulini.jpg$

موسولینی

در ضمن هفتم اردیبهشت سالگرد چندین رخداد فرهنگی و اجتماعی هم هست. در ۹۴۹ پاپ پیوس پنجم^[109] ملکه الیزابت اول^[110] را تکفیر کرد؛ در ۱۰۴۶ جان میلتون^[111] که نابینا و بینوا شده بود، حق تألیف کتاب بهشت گمشده^[112] را به ده پوند فروخت؛ در ۱۱۸۹ بتهوون^[113] موسیقی مشهور «برای الیز^[114]» را تصنیف کرد؛ در ۱۲۴۴ دانشگاه کرنل^[115] با فرمان سنای نیویورک تأسیس شد و در ۱۳۶۰ شرکت زیراکس پارک^[116] برای نخستین بار ماوس رایانه را به بازار عرضه کرد.

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از مری ولستون‌کرافت^[117] نویسنده‌ی انگلیسی‌ (1138)، هربرت اسپنسر^[118] فیلسوف انگلیسی (۱۱۹۹)، ساموئل مورس^[119] پیشنهاد دهنده‌ی الفبای مورس (1170) و کورت گودل^[120] ریاضیدان نامدار اتریشی (۱۲۸۵). فتح‌الله گولن هم بین این افراد نامدار موفق شد در همین روز به سال ۱۳۲۰ به دنیا بیاید!

درگذشتگان این روز هم عبارت‌اند از آنتونیو گرامشی^[121] نویسنده و فعال سیاسی ایتالیایی (۱۳۱۶)، ادموند هوسرل^[122] فیلسوف آلمانی (۱۳۱۷)، قوام نکرومه^[123] سیاستمدار آفریقایی و بانی استقلال غنا (۱۳۵۱)، و کارلوس کاستاندا^[124] مبلغ عرفان تولتکی (۱۳۷۷).

U Thant ↑
Oliver Cromwell ↑
Hernán Cortés ↑
Manfred von Richthofen ↑
Chlorine gas ↑
Battle of Ypres ↑
Georgios Papadopoulos ↑
Laguna ↑
Henry VIII of England ↑
Benito Mussolini ↑
Loch Ness Monster ↑
Daily Mail ↑
Charlotte Brontë ↑
Güyük Khan ↑
Jean Racine ↑
Maximinus Thrax ↑
Pedro Álvares Cabral ↑
Treaty of Zaragoza ↑
Tordesillas ↑
Oklahoma ↑
Reader Bullard ↑
Joseph McCarthy ↑
Tiradentes ↑
Wrigley Field ↑
Stern ↑
David Irving ↑
Wuzong ↑
Mircea Eliade ↑
Richard Nixon ↑
Ernst J. Christoffel ↑
Henry Fielding ↑
Immanuel Kant ↑
Max Weber ↑
Vladimir Lenin ↑
Vladimir Nabokov ↑
J. Robert Oppenheimer ↑
Jack Nicholson ↑
Giorgio Agamben ↑
Super Étendard ↑
Villers-Bretonneux ↑
Hermann Göring ↑
Joseph Goebbels ↑
Karl Dönitz ↑
Das Ich und das Es ↑
Soyuz 1 ↑
Vladimir Komarov ↑
Max Planck ↑
Otto Rank ↑
Sergei Prokofiev ↑
Michael Moore ↑
Saint George ↑
Miguel de Cervantes ↑
Don Quixote ↑
William Wordsworth ↑
Boris Yeltsin ↑
Thutmose ↑
Hatshepsut ↑
Delta Force ↑
Boston News-letter ↑
John Adams ↑
Vladimir Komarov ↑
Philippe Pétain ↑
Benjamin Lee Whorf ↑
Andrey Kolmogorov ↑
Shirley MacLaine ↑
William Shakespeare ↑
Daniel Defoe ↑
Helmuth von Moltke ↑
Sathya Sai Baba ↑
Elbe ↑
Carnation Revolution ↑
António de Oliveira Salazar ↑
Claude Joseph Rouget de Lisle ↑
Francis Crick ↑
James Watson ↑
Robert Noyce ↑
Louis IX of France ↑
Oliver Cromwell ↑
Wolfgang Pauli ↑
Al Pacino ↑
Boris Yeltsin ↑
Alexander III of Russia ↑
Guernica ↑
Luftwaffe ↑
Chernobyl ↑
Johann Carolus ↑
Relation ↑
Nicolas Jacques Pelletie ↑
Paul von Hindenburg ↑
Wilhelm Marx ↑
Weimar Republic ↑
Gestapo ↑
Marcus Aurelius ↑
William Shakespeare ↑
Ludwig Wittgenstein ↑
Rudolf Hess ↑
Eugène Delacroix ↑
Melania Trump ↑
Robert Henry Clive ↑
Dean Rusk ↑
Rockefeller ↑
Cerignola ↑
Ferdinand Magellan ↑
Lapu-Lapu ↑
Apartheid ↑
CENTO ↑
Benito Mussolini ↑
Betty Boothroyd ↑
Pope Pius V ↑
Elizabeth I of England ↑
John Milton ↑
Paradise Lost ↑
Ludwig van Beethoven ↑
Für Elise ↑
Cornell University ↑
Xerox Palo Alto Research Center (PARC) ↑
Mary Wollstonecraft ↑
Herbert Spencer ↑
Samuel Morse ↑
Kurt Gödel ↑
Antonio Gramsci ↑
Edmund Husserl ↑
Kwame Nkrumah ↑
Carlos Castaneda ↑

ادامه مطلب: ماه اردیبهشت: هشتم تا دوازدهم

رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب

سوشیانس تارنمای رسمی شروین وکیلی

ماه اردیبهشت: یکم تا هفتم

دوره‌ی زروان(در زمان – آذر ۱۴۰۳)

دوره‌ی هنر و اسطوره(همزمان – آذر ۱۴۰۳)

دوره‌ی اسطوره‌شناسی(در زمان – آذر ۱۴۰۳)

دوره‌ی تکامل و عصب‌شناسی(در زمان – آذر ۱۴۰۳)

دوره‌ی فلسفه و عرفان(در زمان – آذر ۱۴۰۳)