ماه خرداد: بیست‌و‌چهارم تا سی‌و‌یکم

ماه خرداد: بیست‌و‌چهارم تا سی‌و‌یکم

بیست و هشتم خرداد

روز چهارشنبه ۲۸ خرداد ۱۲۸۶ شیخ فضل‌الله نوری و هوادارانش که مخالف مشروطه بودند در مسجد جمعه به بهانه عزای حضرت فاطمه چادر زدند و به خاطر برابر شدن دیه‌ی مسلمانان و زرتشتیان شروع به اعتراض کردند. یازده سال بعد بنیادهای ایران مشروطه همچنان لرزان بود و در چنین روزی (۱۲۹۷) بیچراکوف^[1] در اتحاد با قوای انگلیسی قزوین را فتح کرد و از آن سو سپاهیان انگلیس با رهبری دنسترویل در منجیل بر جنگلی‌ها غلبه کردند و رشت را فتح کردند. در همین روز ارمنی‌ها با رهبری سردارشان درو در جنگ باش‌باران حمله‌ی ترک‌های عثمانی به قفقاز را پس زدند. در ۱۳۲۱‍ تیفوس در تهران همه‌گیر شد، در حدی که روزی چند صد نفر جان می‌باختند و دولت اعلام کرده بود برای قرنطینه‌ی مبتلایان پزشکان وظیفه دارند نشانی حاملان مرض را به دولت بدهند. در ۱۳۳۲ هم انقلابیون در مصر سلسله‌ی محمدعلی را از میان برداشتند و اعلام جمهوری کردند.

در تاریخ جهان این روز با رخدادهایی افسانه‌انگیز و شگفت و گاه غم‌انگیز مصادف بوده است. نمونه‌ای از آن که بافت تعصب دینی در اروپا را تا چند قرن پیش نشان می‌دهد، به سال ۶۲۳ باز می‌گردد. در بیست و هشتم خرداد این سال پس از آن که بحثی میان چهار ربی یهودی و نمایندگان پاپ در دربار لویی نهم انجام گرفت، لویی اعلام کرد که یهودیان در بحث شکست خورده‌اند و بعد متعصبان مسیحی را تحریک کرد و آنها هم کتابخانه‌های یهودیان را در پاریس سوزاندند. آورده‌اند که نوشته‌های متعلق به یهودیان در این هنگام ۲۴ بار گاری حجم داشت که همه را یکجا گرد آوردند و آتش زدند!

در سطح جهانی این روز با رخدادهای سیاسی رنگارنگی مصادف است. در سال سوم قبل از هجرت لی یوآن^[2] بر تخت چین تکیه زد و دودمان تانگ^[3] آغاز شد. در ۱۱۴۶ کاپیتان ساموئل والیس^[4] انگلیسی اولین اروپایی شد که پایش به تاهیتی^[5] رسید.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\done\چادر شيخ فضل‌الله نوري و سيدعلي آقا يزدي در ميدان توپخانه.jpg$

چادر شیخ فضل‌الله نوری و هوادارانش در میدان توپخانه

هجوم روس‌ها و محاصره‌‌ی استانبول

در ۲۸ خرداد ۱۱۹۱ جیمز مدیسون^[6] رئیس‌جمهور آمریکا اعلان جنگ به انگلستان را امضا کرد. با این همه، فرانسویان جهش استعمارگرانه‌شان را ادامه دادند و در ۱۲۰۹ به الجزایر حمله کردند. این خیزهای استعماری واکنش‌های خونینی هم به دنبال داشت، چنان که در ۱۲۷۹ ملکه سی‌شی^[7] در چین فرمان داد همه‌ی اروپایی‌ها از جمله دیپلمات‌ها و خانواده‌شان اعدام شوند! در ۱۳۱۹ چرچیل^[8] سخنرانی «بهترین ساعت^[9]» خود را ایراد کرد و هیجانی در انگلیسی‌ها برانگیخت تا از کشورشان در برابر آلمان دفاع کنند. در ۱۳۵۸ هم پیمان سالت^[10] ۲ بین آمریکا و شوروی امضا شد.

$G:\pix\projects\west\Susan_Brownell_Anthony_-_Age_28_-_Project_Gutenberg_eText_15220.jpg$

سوزان آنتونی

$G:\pix\projects\west\mid 20th-45-70\480px-Sir_Winston_S_Churchill.jpg$

چرچیل

$G:\pix\projects\west\end 19h\477px-Charles_Darwin_by_Julia_Margaret_Cameron_2.jpg$

داروین

در ۲۸ خرداد ۱۲۳۷ چارلز داروین^[11] نامه‌ای از آلفرد راسل والاس^[12] دریافت کرد که تقریباً همه‌ی یافته‌های علمی‌اش درباره‌ی تکامل زیستی را شرح می‌داد. داروین که بیست سال نتایج خود را از ترس مخالفت دین‌مداران پنهان می‌کرد، تصمیم به انتشارشان گرفت. در ۱۲۵۲ سوزان آنتونی^[13] در آمریکا به خاطر آن‌که کوشیده بود سال قبل در انتخابات ریاست جمهوری رأی بدهد صد دلار جریمه شد! و در ۱۲۸۷ موج مهاجرت ژاپنی‌ها به برزیل با پیاده شدن ۷۸۱ نفر در سانتوس آغاز شد.

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از ایوان گونچاروف^[14] نویسنده‌ی روس (۱۱۹۱)، هاینس گودریان^[15] سردار آلمانی (۱۲۶۷)، یورگن هابرماس^[16] فیلسوف آلمانی (۱۳۰۸)، عدی حسین فرزند دیوانه‌ی صدام حسین (۱۳۴۳) و یک دوقطبیِ شگفت‌انگیز مسلمان: سلمان رشدی نویسنده‌ی تکفیرشده‌ی انگلیسی هندی‌تبار (۱۳۲۶) و ایمن الظواهری تروریست مصری (۱۳۳۰)! رفتگان هم عبارت‌اند از گئورکی ژوکف^[17] ژنرال روس (۱۳۵۳)، تامس کوون^[18] فیلسوف علم آمریکایی (۱۳۷۵) و خوزه ساراماگو^[19] نویسنده‌ی پرتغالی (۱۳۸۹).

File:慈禧与庆王府四格格.jpg

ملکه سی‌چی در حدود زمان اعلام کشتار بیگانگان در چین

انقلابیون مصری در حین اعلام جمهوری

بیست و نهم خرداد

روز پنجشنبه ۲۹ خرداد ۱۲۸۶ مردم مشروطه‌خواه تهران به بساط شیخ فضل‌الله نوری در مسجد جمعه حمله کردند و چادرهای هواداران استبداد را فرو انداختند و ایشان را ناچار به ترک تهران کردند. نوری و پیروانش به همین خاطر به شاه عبدالعظیم نقل مکان کردند. آیت‌الله طباطبایی مشروطه‌خواه مردم را به آرامش فراخواند و چنین نیز شد. اما مستبدین زخم‌خورده چند روز بعد یک ارمنی بی‌گناه به نام سیمون را به قتل رساندند!

دو سال بعد در همین روز محمدعلی‌شاه با یاری فضل‌الله نوری و روس‌ها مجلس را به توپ بسته و مشروطه را الغا کرده بود، که با واکنش آزادی‌خواهان روبرو شد. در همین روز به سال ۱۲۸۸ سردار اسعد بختياري با هزار سوار و يك دستگاه توپ ته پر به قصد حمله و تصرف تهران اصفهان را ترك گفت. ناگفته نماند که در همین روز به سال ۱۳۶۱ بود که در جریان اولین حمله‌ی حزب‌الله دیوید داج^[20] رئیس دانشگاه آمریکایی بیروت ربوده شد.

در چنین روزی به سال ۲۳۹ روس‌ها با دویست زورق تا تنگه‌ي بسفر پایین آمدند و روستاها و شهرهای کرانه‌ی رودخانه‌ها را در قلمرو بیزانس غارت کردند و قسطنتنیه را در محاصره گرفتند. حدود هزار سال بعد در چنین روزی در ۱۲۴۱ کنگره‌ي آمریکا برده‌داری را در این کشور ممنوع ساخت، و تازه سه سال بعد (۱۲۴۴) در همین روز بود که بردگان در تگزاس آزادی خود را به دست آوردند. در همین روز به سال ۱۲۵۴ مردم هرزگوین در برابر حاکمیت عثمانی سر به شورش برداشتند و در ۱۳۸۸ ارتش پاکستان طی عملیات راه نجات به جنوب وزیرستان حمله کرد و نیروهای طالبان را از آن منطقه پاکسازی کرد. در ضمن در همین روز به سال ۱۳۹۲ بود که جولین آسانژ^[21] بنیانگذار ویکی‌لیکس^[22] که کشتار مردم غیرنظامی عراق به دست ارتش آمریکا را افشا کرده بود، به سفارت اکوادور در لندن رفت و تقاضای پناهندگی کرد. او بعدتر برای افشاگری در زمینه‌ی قدرت‌های پشت پرده تارنمای ویکی‌لیکس را تأسیس کرد.

Garfieldand friends.png

گربه‌ی گارفیلد

جولین آسانژ در سفارت اکوادور

۲۹ خرداد در ضمن روز آغاز چیزهای مشهور نوپدید هم هست. در ۱۲۲۵ اولین بازی رسمی بیسبال در نیوجرسی انجام گرفت، در ۱۳۵۷ گربه‌ی گارفیلد^[23] که رکورد گینس درباره‌ی کمیک‌استریپ‌ها را در اختیار دارد برای نخستین بار انتشار یافت و در ۱۳۴۰ کشور کویت با جدایی از قلمرو بریتانیا بر نقشه‌ی جهان پدیدار شد! در ۱۳۶۷ هم پاپ ژان پل دوم ۱۱۷ شهید ویتنامی را تقدیس کرد. در ۱۳۴۲ به دنبال بحران موشکی کوبا خط تلفن سرخ بین آمریکا و شوروی برقرار شد.

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از بلز پاسکال^[24] فیلسوف و ریاضیدان فرانسوی (۱۰۰۲)، ژاک اوفنباخ^[25] موسیقی‌دان آلمانی؟ (۱۱۹۸)، ادوارد دالادیه^[26] نخست وزیر فرانسه (۱۲۶۳). در همین روز به سال ۱۲۴۶ ماکسیمیلین اول^[27] امپراتور مکزیک تیرباران شد، در ۱۳۵۶ علی شریعتی در اثر سکته از دنیا رفت و در ۱۳۷۲ ویلیام گولدینگ^[28] داستان‌نویس انگلیسی درگذشت.

یکی از شهیدان قدیس ویتنامی

Blaise Pascal Versailles.JPG

بلز پاسکال

سی‌ام خرداد

این روز در تاریخ معاصر ایران با چند رخداد واگرا مصادف بوده است. در سی‌ام خرداد ۱۳۰۰ سپاهیان بلشویک متحد با جنگلی‌ها به فرماندهی احسان‌الله‌خان کلاردشت و چالوش را تصرف کردند. در ۱۳۰۶ چهار تن از کارمندان وزارت جنگ به جرم جاسوسی برای بیگانگان در باغ‌شاه اعدام شدند و این از اولین بارهایی بود که پس از عصر استعمار چنین کاری جرم شناخته می‌شد و چنین شدید کیفر می‌دید. در ۱۳۲۱ به دنبال موج مهاجران لهستانی از روسیه به ایران باغ منظریه برای اقامت در اختیارشان قرار گرفت. در سال ۱۳۶۹ هم زلزله‌ی ۴/۷ ریشتری منجیل و رودبار را ویران کرد و به مرگ ۳۵ تا ۵۰ هزار تن و زخمی شدن ۶۰ تا ۱۰۰ هزار تن منتهی شد.

ایستگاه قطار پایانه‌ی ویکتوریا در بمبئی

در سطح جهانی دو رخداد سیاسی را در این روز داشته‌ایم. در ۱۲۱۶ ملکه ویکتوریا^[29] بر تخت سلطنت انگلستان نشست، در ۱۳۳۹ مالی از فرانسه استقلال یافت.

اما رخدادهای علمی و فرهنگی به ویژه در قلمرو ارتباطات این روز اهمیتی بیشتر دارند. در سی‌ام خرداد ۱۲۱۹ ساموئل مورس^[30] حق اختراع تلگراف را ثبت کرد، در ۱۲۵۶ الکساندر گراهام بل^[31] اولین تلفن تجاری را در اونتاریوی کانادا راه‌اندازی کرد، و در ۱۲۶۶ پایانه‌ی ویکتوریا که شلوغ‌ترین ایستگاه قطار هند است در بمبئی راه‌اندازی شد. در ۱۳۲۴ دولت آمریکا ورنر فون براون^[32] و دانشمندان نازی دیگر را به عنوان شهروند به آمریکا منتقل کرد؛ در ۱۳۵۴ فیلم «آرواره‌ه^[33]ا» اکران شد و سبک سینمایی وحشت در تعطیلات تابستانه را آغاز کرد و در ۱۳۸۲ تارنمای ویکی‌مدیا راه‌اندازی شد.

زلزله منجیل و رودبار

Nouri al-Maliki 2011-04-07.jpg

نوری المالکی

زاده شدگان نامدار این روز عبارت‌اند از علی الظاهر بالله خلیفه‌ی فاطمی (۳۸۴)، نوری المالکی (۱۳۲۹)، میشل پلاتینی^[34] فوتبالیست فرانسوی (۱۳۳۴) و نیکول کیدمن^[35] (۱۳۴۶). بنا بر یک روایت عثمان بن عفان هم در چنین روزی به سال ۳۴ هجری خورشیدی به دست شورشیان مصری کشته شده است. نیکولو ماکیاولی^[36]، فیلسوف و سیاست‌مدار ایتالیایی، هم در ۹۰۶ درگذشت.

سی و یکم خرداد

این روز با چند تکاپوی سیاسی و نظامی در سطح جهان پیوند خورده است. در سی و یکم خرداد سال ۵۳۳ میلادی ناوگان بیزانس به رهبری بلیزاریوس^[37] برای بازپس‌گیری قلمرو آفریقایی روم از قسطنتنیه به حرکت در آمدند. در ۶۸۶ هجری خورشیدی کولوگ‌خان به ایلخانی مغول‌ها رسید، در ۹۰۶ خورشیدی قهرمان ملی مردم اندونزی که فتح‌الله نام داشت و احتمالاً یک بازرگان مهاجر ایرانی بود، قوای بومی امیر دمک را بسیج کرد و استعمارگران پرتغالی را از سرزمین سوندا کِلاپا^[38] بیرون راند. او در این منطقه شهری ساخت و آن را جاکارتا نامید که امروز هم پایتخت اندونزی است و مجسمه‌ی او را هم در میدانی در وسط همین شهر گذاشته‌اند و در ۱۱۷۰ لویی شانزدهم و خانواده‌اش به دنبال انقلاب فرانسه از اقامتگاهشان گریختند، بی‌خبر از این که به زودی دستگیر و با گیوتین اعدام می‌شوند.

$G:\pix\projects\iranzamin\سکه احمد به محمد صفاری.jpg$

سکه‌ی احمد بن محمد صفاری سیستانی

در چنین روزی به سال ۱۱۷۷ ارتش انگلستان شورشیان ایرلندی را شکست داد و کشتار کرد؛ در ۱۲۷۷ آمریکا گوآم را از اسپانیا گرفت و در ۱۲۷۹ چین پس از کشتار بیگانگان در خاکش به آمریکا، انگلستان، فرانسه، ژاپن و آلمان اعلان جنگ داد و در ۱۲۸۵ هم سوئد پرچم خود را طراحی کرد. در همین روز به سال ۱۳۲۱ سربازان آلمانی و ایتالیایی تبروک^[39] را در شمال آفریقا گرفتند و چهل سال بعد در ۱۳۶۱ جان هینکلی^[40] که بدون کامیابی رونالد ریگان را ترور کرده بود به خاطر دیوانگی تبرئه شد! در ۱۳۸۵ دو ماه نیکس و هیدرا در اطراف پلوتو کشف شدند.

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از ابوجعفر احمد بن محمد صفاری شاه دودمان صفاری (۲۸۵)، عباس آقا قدسی شاعر آرانی که روس‌زده‌های جمهوری آذربایجان امروز او را عباسقلی باکیخانف می‌نامند (۱۱۷۳)، و ژان پل سارتر^[41] فیلسوف فرانسوی (۱۲۸۴). در میان رفتگان این روز هم می‌توان از این افراد نام برد: المهتدی بالله خلیفه‌ی عباسی (۲۴۹)، زبیده خانم همسر ناصرالدین‌شاه (۱۲۷۳)، نیکلای ریمسکی کرساکف^[42] موسیقی‌دان آفریننده‌ی «شهرزاد^[43]» (۱۲۸۷) و سوکارنو^[44] رئیس جمهور اندونزی (1349).

$G:\pix\projects\west\نیکلای ریمسکی کرساکف.jpg$