ماه امرداد: ششم تا نهم

ماه امرداد: ششم تا نهم

ششم امرداد

صبحگاه ششم امرداد سال ۱۲۸۸، به دنبال بر تخت نشستن احمدشاه خردسال و قطعی شدن چیرگی مشروطه‌خواهان بر سیاست ایران و برقراری آرامش در کشور، قیمت گوشت در قصابی‌ها از چارکی ۲۲ شاهی به چارکی ۱۸ شاهی کاهش یافت! با این همه، آشفتگی و انقلاب در سرزمین‌های ایرانی غصب‌شده توسط تزارها همچنان جاری بود و کمی بعد در پیوند با شورش روس‌ها به انقلاب روسیه انجامید. در این راستا بود که یازده سال بعد در همین روز (۱۲۹۷) بلشویک‌ها^[1] در انتخابات شورای باکو شکست خوردند و مخالفانشان تقریباً کل آرای مردم را به دست آوردند و این واکنشی بود به کشتار مردم باکو که بلشویک‌ها و پان‌ترک‌ها در آن نقش اصلی را ایفا کرده بودند. چپ‌های غیربلشویک باکو (منشویک‌ها^[2]، داشناک‌ها^[3] و حزب انقلابی) کوشیدند با شکستن کاسه و کوزه‌ی گناهِ کشتار مردم بر سر شاهومیان^[4]، خویشتن را تطهیر کنند. به این ترتیب منشویک‌ها و داشناک‌ها هم‌زمان با پیروزی در انتخابات شورای باکو، بر ضد شاهومیان کودتا کردند و کوشیدند با دستگیری و محاکمه‌ی وی، از مردم شهر دلجویی کنند و گناه کشتار اهالی را از گردن خود بردارند. در همان ساعت‌هایی که این وقایع در باکو رخ می‌داد، وثوق‌الدوله رسماً كار خود را در مقام صدراعظم ایران آغاز كرد و از ورود نخست‌وزیر پیشین (صمصام‌السلطنه) و وزيران وي به ساختمان صدارت جلوگيري کرد. واقعه‌ی دیگری که در همین هنگام رخ داد آن بود که قواي انگليس با چند زره‌پوش به رشت حمله كردند و پس از زد و خوردی شديد جنگلي‌ها را وادار به خروج از شهر کردند و ایشان به جنگل پناه بردند.

سی و یک سال بعد در همین روز (۱۳۲۸) در واپسین روز کاری مجلس پانزدهم نمایندگان ملی‌گرا که مهم‌ترین سخنگویشان حسین مکی بود با انجام سخنرانی‌های طولانی وقت مجلس را طوری تلف کردند که وقتی برای مطرح شدن قرارداد شبه‌استعماری گس-گلشائیان باقی نماند و به این ترتیب جلوی قانونی شدن این قرارداد را گرفتند.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\تالار مذاكرات مجلس شوراي ملي.jpg$

در ۱۲۵۹ هم نیروهای افغان به رهبری ایوب‌خان در نبرد میوَند بر سپاهیان مهاجم انگلیسی به رهبری جرج باروز^[5] چیره شدند و حدود هزار تن از دو هزار و پانصد انگلیسی مهاجم را کشتار کردند. یکی از مجروحان انگلیسی این جنگ پزشکی بود به نام الکساندر فرانسیس پرستون^[6] که از دوستان آرتور کنان دویل^[7] نویسنده و خالق شخصیت شرلوک هُلمز بود. کنان دویل بر مبنای خاطراتی که او تعریف می‌کرد سیمای دکتر واتسون را در داستان‌های خود آفرید. لنگ بودن پای واتسون در داستان‌های شرلوک هلمز بدان خاطر است که در جنگ میوَند زخمی شده است!

ایوب‌خان و سرداران پیروز در نبرد میوند

در سطح جهانی این روز با اعدام چند سیاستمدار نامدار اما بدنام گره خورده است. در ششم امرداد ۹۱۹ هجری خورشیدی هنری هشتم شاه انگلستان صدراعظم خود توماس کرامول^[8] را اعدام کرد و در ۱۱۷۳ روبسپیر^[9] و سن ژوست^[10] با گیوتین اعدام شدند. دو رخداد سیاسی دیگر این روز هم به حقوق مربوط می‌شود. در ۱۲۰۰ خوزه دو سان مارتین^[11] استقلال پرو از اسپانیا را اعلام کرد.

سرنوشت شهرها در این روز نوسانی چشمگیر داشته، چون در ۱۳۵۵ زلزله‌ی تانگ‌شان^[12] این منطقه را با خاک یکسان کرد و به کشته شدن ۲۴۲ هزار تن و زخمی شدن ۱۶۴ هزار نفر انجامید. در مقابل به سال ۱۳۵۲ نزدیک به ششصد هزار تن در جشنواره‌ی موزیک راک واتکینز گلن^[13] در نیویورک گرد آمدند و این نخستین رخداد از این جنس قلمداد می‌شود. در ضمن در ۱۱۶۸ هم وزارت امور خارجه‌ی آمریکا تأسیس شد.

Mugshot of Abu Bakr al-Baghdadi, 2004.jpg

ابوبکر بغدادی

Ludwig Andreas Feuerbach.jpg

لودویگ فوئرباخ

حسین‌خان نخجوانی

خوزه دو سان مارتین

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از سلطان مراد چهارم عثمانی (۹۹۱)، لودویگ فوئرباخ^[14] اندیشمند آلمانی (۱۱۸۳)، ارنست کاسیرر^[15] فیلسوف آلمانی (۱۲۵۳)، مارسل دوشان^[16] نقاش فرانسوی (۱۲۶۶)، و آن بوردا^[17] ناشر و صاحب مجله‌ی مشهور مد بوردا (‍۱۲۸۸). در قلمرو ایران‌زمین هم سه چهره‌ی نامدار در این روز به دنیا آمده‌اند که تفاوت‌های چشمگیری با هم دارند. یکی‌شان حسین‌خان نخجوانی^[18] (نخجوانسکی!). او تنها آجودان ژنرال مسلمان ارتش تزاری روسیه بود (۱۲۴۲). دیگری شهیار قنبری خواننده (۱۳۲۹) است و سومی ابوبکر بغدادی خلیفه‌ی خودخوانده‌ی داعش (۱۳۵۰)! رفتگان نامدار این روز هم عبارت‌اند از آنتونیو ویوالدی^[19] آهنگساز ایتالیایی (۱۱۲۰)، یوهان سباستیان باخ^[20] موسیقی‌دان آلمانی (۱۱۲۹)، سلطان سلیم سوم عثمانی (۱۱۸۷) و صدیقه دولت‌آبادی، روزنامه‌نگار و فعال اجتماعی (۱۳۴۰).

آنتونیو ویوالدی

Shahyar Ghanbari & Lorca-Forbidden.jpg

شهیار قنبری

ارنست کاسیرر

Aenne Burda 2.jpg

آن بوردا

Image result for صدیقه دولت آبادی

صدیقه دولت‌آبادی

هفتم امرداد

هفتم امردادماه در تاریخ ایران‌زمین با رخدادهایی خرد و کلان گره خورده است. کهن‌ترینش آن که در ۵۸۷ پیش از میلاد ارتش بابل اورشلیم را تسخیر کرد و معبد یهودیان را ویران ساخت. بیش از هزار و هفتصد سال بعد (در ۵۲۷ هجری خورشیدی) جنگ دیگری در همان حوالی رخ داد و این بار نیروهای مسلمان بودند که با پاتکی مسیحیان صلیبی را که دمشق را در محاصره گرفته بودند، شکست دادند.

در تاریخ معاصرمان روز پنجشنبه هفتم امرداد سال ۱۲۸۸ خسروخان صنیع‌حضرت که از سرداران مهم هوادار محمدعلی‌شاه و دشمنان سرسخت مشروطیت بود، پس از جنگ تهران و محاکمه، اعدام شد. در ۱۲۹۹ میرزا کوچک‌خان و دویست سیصد جنگجوی جنگلی هوادارش به فومن رفتند و این شهر را گرفتند و جنبش خود را آغاز کردند. پنج سال بعد در هفتم امرداد ۱۳۰۴ سید حسن مدرس و شش نماینده‌ی همراهش رضاخان را در مجلس استیضاح کردند اما نتوانستند به موقعیتش خدشه‌ای وارد کنند. در نهایت هم در همین روز به سال ۱۳۵۹ نقش پرچم ایران از نماد باستانی شیر و خورشید به علامت امروزینش تغییر یافت.

این روز در سطح جهانی با چندین رخداد سیاسی مهم مصادف است. یکی که به سال ۶۱۵ میلادی (هم‌زمان با صدر اسلام) در قاره‌ی آمریکا رخ داد، آن بود که کینیچ خَناب پاکال^[21] در دوازده‌سالگی به سلطنت دولت پالِنکِه^[22] در آمریکای مرکزی رسید. او همان شاه مشهوری است که فون دنیکن^[23] تصویر بازمانده بر مقبره‌اش را به حضور موجودات فضایی در دوران‌های باستانی تفسیر کرده است که البته برداشتی بی‌ربط است و از ناآشنایی او با سبک هنری سرخپوستان پالنکه ناشی می‌شود.

کینیچ خناب پاکال

در ۱۲۴۷ اصل چهاردهم قانون اساسی آمریکا تصویب شد و دادن حق شهروندی به سیاهپوستان را ممکن ساخت، در ۱۲۷۵ شهر میامی در فلوریدا تأسیس شد، در ۱۳۰۹ هم در نخستین مسابقات فیفا در مونته‌نگرو اوروگوئه قهرمان جهان شد. رخداد دیگر این روز به قحطی بزرگ ایرلند مربوط می‌شود. در هفتم امرداد ۱۲۲۷ شورش ملی‌گرایانه‌ی ایرلندی‌ها در تیپرری^[24] به شدت توسط قوای انگلیسی سرکوب شد. این شورش در بحبوحه‌ی قحطی بزرگی رخ داد که حدود یک و نیم میلیون ایرلندی را کشت و یک میلیون نفر دیگر را به فرار از سرزمینشان وا داشت. شواهد زیادی در دست است که نشان می‌دهد دولت انگلستان که در این دوران سلطه‌ی سیاسی شکننده‌ای بر ایرلند داشت با سیاست‌های خود قحطی را تشدید می‌کرده و با فشار ارتش نیرومندش خوراک باقی مانده در این سرزمین را به شهرهای انگلستان منتقل می‌کرد.

Mussolini and the Quadrumviri during the March on Rome in 1922

بنیتو موسولینی در میان کهنه‌سربازان حزب فاشیست

نیم قرن بعد از این وقایع، در ۱۲۷۹ اومبرتوی اول^[25] شاه ایتالیا به دست آنارشیستی به نام گایتانو برچی^[26] کشته شد و در ۱۳۰۰ هم هیتلر به رهبری حزب ناسیونال سوسیالیست رسید. هفتم امرداد از نظر نهادها و سازه‌های معماری هم روزی مهم بوده است. در ۱۲۱۵ ساخت تاق نصرت پاریس به انجام رسید و در ۱۳۳۶ آژانس بین‌المللی انرژي اتمی تأسیس شد. در ۱۳۳۷ آیزنهاور^[27] طی فرمانی سازمان ناسا را تأسیس کرد و در ۱۳۶۶ تاچر^[28] و میتران^[29] قرارداد حفر تونل مانش را امضا کردند.

بر اساس روایت‌ها محمد بن حسن عسکری امام دوازدهم شیعیان در هفتم امرداد سال ۲۴۸ هجری خورشیدی زاده شد. نامداران دیگری که در این روز زاده شدند عبارت‌اند از گیورگو واساری^[30] نقاش و معمار ایتالیایی (۸۹۰)، آلکسی دو توکویل^[31] نویسنده و اندیشمند فرانسوی (۱۱۸۴)، بنیتو موسولینی^[32] بنیانگذار جنبش فاشیسم (۱۲۶۲) و آرنولد شوارتزنگر^[33] قهرمان بدنسازی آمریکایی (۱۳۲۶). برخی رفتگان این روز هم عبارت‌اند از روبرت شومان^[34] آهنگساز آلمانی (۱۲۳۵)، ونسان ون‌گوگ^[35] نقاش هلندی (۱۲۶۹) و هربرت مارکوزه^[36] فیلسوف آلمانی‌تبار (۱۳۵۸).

اومبرتوی اول

Alexis de tocqueville.jpg

توکویل

Head shot photo of the artist as a clean-shaven young man. He has thick, ill-kept, wavy hair, a high forehead, and deep-set eyes with a wary, watchful expression.

ون‌گوگ

Giorgio Vasari Selbstporträt.jpg

گیورگو واساری

Arnold Schwarzenegger 1974.jpg آرنولد شوارتزنگر

هشتم امرداد

هشتم امردادماه سالگرد تأسیس شهر بغداد است و تاریخی نمادین است که احیای نظام سیاسی ایرانشهری به دست ابومسلم خراسانی و عباسیان و ریشه‌کن شدن امویان را نشانه‌گذاری می‌کند. در چنین روزی به سال ۱۴۱ هجری خورشیدی در ساعت و روزی که منجمان خاندان نوبختی بر اساس چارچوبی مغانه تعیین کرده بودند، منصور خلیفه‌ی عباسی شهر بغداد را بنیان نهاد و پایتخت ایران را برای نخستین بار پس از سرنگونی دولت ساسانی بار دیگر به منطقه‌ی تیسفون بازآورد. کمتر از یک قرن بعد، روز آدینه هشتم امرداد سال ۲۳۴ امام احمد بن حنبل که یکی از بنیانگذاران مذاهب چهارگانه‌ی اهل سنت بود درگذشت. او از مردم خراسان بود و مادرش که اهل مرو بود او را در همین شهر بغداد زاد.

بیش از هزار سال پس از این رخدادها، در دوران معاصر هم وقایع جالب توجهی در این روز رخ داد. در ۱۲۸۸ مشروطه‌خواهان پس از فتح تهران در این روز شیخ فضل‌الله نوری را دستگیر کردند و به دادگاه تحویل دادند. در همین روز دادگاه انقلاب دو تن از سرکردگان مستبدین به نام‌های صنیع‌حضرت و مفاخرالملک را محاکمه کرد و از آنجا که دستشان به خون آزادی‌خواهان بسیاری آلوده بود، هردو را به مرگ محکوم کرد و این دو در میدان توپخانه و باغشاه به دار آویخته شدند.

در سطح جهانی این روز با چند چرخش سیاسی هم‌زمان بوده است. در ۱۲۹۱ امپراتور میجی^[37] درگذشت و پسرش یوشیهیتو تایشو^[38] به مقام امپراتوری رسید، و در ۱۳۲۷ گاندی^[39] به دست ناتورام گودسی^[40] که مرید یک پیشوای هندو به نام مَهاسَبهَه^[41] بود، به قتل رسید. او هنگام مرگ هفتاد و نُه سال سن داشت.

زیمنس

وبلن

Black and white photo of emperor Meiji of Japan.jpg

میجی

رخدادهای پراکنده اما مهم دیگری هم در روز هشتم امرداد واقع شده‌اند. مثلا در ۱۰۰۵ زلزله‌ی ناپل^[42] بیش از ده هزار کشته به جا گذاشت، در ۱۱۱۲ اولین گراند لژ فراماسون‌های آمریکایی در ماساچوست تأسیس شد، در ۱۲۹۸ جمهوری وایمار^[43] پس از پایان جنگ جهانی اول در آلمان تأسیس شد و در سال ۱۳۱۱ والت دیسنی کارتون «گل‌ها و درختان^[44]» را نمایش داد که اولین کارتون با رنگ‌بندی تکنی‌کالر و در ضمن اولین کارتون برنده‌ی جایزه‌ی آکادمی فیلم بود. در ۱۳۸۵ هم آخرین شماره از طولانی‌ترین برنامه‌ی رادیویی موسیقی دنیا (Top of the Pops) پس از ۴۲ سال پخش منظم در بی‌بی‌سی پایان یافت.

Silly symphony.jpg

زادگان نامدار هشتم امرداد عبارت‌اند از: گئورگ ویلهلم فون زیمنس^[45] بنیانگذار آلمانی کمپانی زیمنس (۱۲۳۴)، تورستن وِبلِن^[46] جامعه‌شناس آمریکایی (۱۲۳۶)، هنری مور^[47] مجسمه‌ساز انگلیسی (۱۲۷۷)، و کریستوفر نولان^[48] کارگردان انگلیسی (۱۳۴۹).

در میان رفتگان برجسته‌ی این روز هم می‌توان از این افراد یاد کرد: اوتو فون بیسمارک^[49] نخستین صدراعظم آلمان (۱۲۷۷) و اینگمار برگمن^[50] کارگردان سوئدی (۱۳۸۶).

بیسمارک

اینگمار برگمن

Henry Moore in workshop Allan Warren.jpg

هنری مور

نهم امرداد

نهم امرداد بیشتر در تاریخ معاصر ایران به خاطر مرگ افرادی نامدار شهرت دارد که در آن جان باخته‌اند. روز دوشنبه نهم امرداد ۱۲۶۷ فرهادمیرزا معتمدالدوله حاکم مقتدر شیراز درگذشت، بیست و یک سال بعد در بامداد شنبه نهم امرداد ۱۲۸۸ شیخ فضل‌الله نوری را در میدان توپخانه به دار آویختند و شش سال بعد، یکشنبه نهم امرداد ۱۲۹۴، میرزا محمودخان اشراف‌زاده تبریزی در نزدیکی صحنه به دست آل قباد کشته شد.

این روز در ضمن با وضع قوانین و رخدادهای سیاسی هم پیوند خورده است. مجلس شورای ملی ایران در همان روزی که شیخ فضل‌الله نوری اعدام شد قانونی تصویب کرد و بر مبنای آن فروش تریاک را ممنوع کرد و کشیدن مواد مخدر را جرم دانست. یازده سال بعد در ۱۲۹۹ احسان‌الله‌خان دوستدار که عضوی از جنبش جنگل بود با پشتگرمی بلشویک‌ها کودتا کرد و پنجاه تن از یاران جنگلی خود را دستگیر کرد و تشکیل دولت کمونیستی گیلان را اعلام کرد. یک سال بعد کلنل پسیان که قدرت برتر خراسان بود و با منصوب شدن صمصمام‌السلطنه به استانداری خراسان مخالفت داشت، برای او تلگراف تبریکی فرستاد ولی گوشزد کرد که پیش از ورودش به خراسان باید رایزنی‌هایی بکنند و در زمینه‌های مورد اختلاف به توافق برسند. او مشیرالدوله و مؤتمن‌الملک و مستوفی‌الممالک را دعوت به مخابره‌ی حضوری در تلگراف‌خانه کرد ولی آن‌ها که رفتار وی را تمرد و سرکشی می‌دیدند حاضر به مذاکره نشدند. در همین روز گروهی از مردم مشهد در محل دارالضیافه آستان قدس رضوی گرد آمدند و به انتصاب صمصام‌السلطنه به والیگری خراسان اعتراض کردند. هر دوی جریان‌های گیلان و خراسان تا یک سال بعد سرکوب شدند و نظم رضاشاهی جای این درگیری‌ها را گرفت که باعث شد در نهم امرداد ۱۳۰۷ قانون اصول تشکیلات جدید وزارت عدلیه تدوین و تصویب شود. ده سال بعد در ۱۳۱۷ باستان‌شناسان در تخت‌جمشید گنجینه‌ای از زر و سیم مربوط به دوران داریوش بزرگ را کشف کردند. دوازده سال بعد در همین روز (۱۳۲۹) پدر فروغ فرخزاد قبول کرد دخترش با پرویز شاپور ازدواج کند و فروغ در نامه‌اش به وی برای نخستین بار تعبیر «پرویز همسرم» را به کار برد.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1325-32\عروسی فروغ.jpg$

مراسم عروسی فروغ فرخزاد و پرویز شاپور

در سطح جهانی این روز با تحولات سیاسی و نظامی مهمی مصادف بوده است. در سال ۳۰ پیش از میلاد مارک آنتونی^[51] در نبرد اسکندریه^[52] با دادن تلفات زیاد پیروزی ناچیزی بر اوکتاویان^[53] به دست آورد، اما سربازانش به تدریج او را ترک کردند و به همین خاطر ناگزیر شد خودکشی کند. هفده قرن بعد در ۱۰۳۵ شارل دهم گوستاو شاه سوئد^[54] در نبرد ورشو^[55] بر قوای متحد لهستانی و لیتوانی غلبه کرد، در ۱۰۳۷ هجری خورشیدی اورنگ‌زیب به تاج و تخت دولت گورکانی هند دست یافت. حدود پنجاه سال بعد در ۱۰۸۲ دانیل دفو^[56] به خاطر انتشار جزوه‌ای طنز به جرم هتک حرمت مقامات و جریحه‌دار کردن عفت عمومی در غل و زنجیر و قید نهاده شد.

در ۱۲۸۳ ژاپني‌ها در نبرد مهم شیموچنگ^[57] بر روس‌ها غلبه کردند و این نخستین پیروزی بزرگ یک دولت آسیایی بر یک دولت اروپایی بود. در ۱۲۸۶ اولین کمپ پیشاهنگی در جزیره‌ی براونسی^[58] شکل گرفت، این را نقطه‌ی شروع جنبش جهانی پیشاهنگی می‌دانند (نگاره‌ی بالا). در همین روز به سال ۱۳۱۱ حزب نازی که مخالف دموکراسی وایماری بود در فرایندی دموکراتیک ۳۸٪ آرای مردم آلمان را به خود اختصاص داد و قدرت را به دست گرفت.

در ۱۳۷۱ گرجستان که پس از یک قرن اشغال نظامی و ستم روس‌ها استقلال یافته بود به سازمان ملل پیوست. در ۱۳۸۵ فیدل کاسترو^[59] کناره‌گیری کرد و قدرت را به برادرش رائول^[60] سپرد و یک سال بعد در ۱۳۸۶ انگلستان ارتش خود را از ایرلند شمالی بیرون کشید. نیروی نظامی این کشور در جریان مقابله با نیروهای‌ ملی‌گرای ایرلندی در ۱۳۴۸ وارد ایرلند شمالی شد و به مدت چهل سال در این سرزمین حضوری سرکوبگرانه داشت.

نقاشی حدود ۱۰۱۶: سه برادر از چپ به راست: شاه شجاع، اورنگ‌زیب و مرادبخش

British Army roadblock 1988.jpg

سربازان انگلیسی در ایرلند

از نوآوری‌های رخ نموده در این روز هم می‌توان به سه مورد اشاره کرد: کریستف کلمب^[61] در نهم امرداد ۹۶۷ هجری خورشیدی به جزیره‌ی ترینیداد رسید، در ۱۱۶۹ اداره‌ی ثبت اختراعات آمریکا اولین نوآوری یک آمریکایی را ثبت کرد که ابتکار ساموئل هاپکینز^[62] بود برای استفاده از پتاس در صنعت سفیدکاری پارچه. در۱۳۴۳ هم کاوشگر رنجر ۷^[63] برای نخستین بار تصویرهایی با هزار برابر دقت بیشتر از سطح ماه را به زمین مخابره کرد.

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از: فریدریش وُهلر^[64] شیمی‌دان آلمانی (۱۱۷۹)، هرمان ملویل^[65] خالق موبی‌دیک (۱۱۹۸)، میلتون فریدمن^[66] اقتصاددان (۱۲۹۱)، پیر بوردیو^[67] جامعه‌شناس فرانسوی (۱۳۰۹) و رابرت مرتون^[68] جامعه‌شناس آمریکایی (۱۳۲۳). در همین روز آنتوان دو سنت اگزوپری^[69] هنگام پرواز شناسایی در جنگ جهانی دوم در شرایطی پرابهام کشته شد؛ او در جبهه‌ی فرانسه‌ی آزاد (متفقین) پرواز می‌کرد اما بعدتر معلوم شد که دولت ویشی (متحد با نازی‌ها) او را همکار خود را می‌دانسته و ژنرال دوگل^[70] هم او را به هواداری از آلمان متهم می‌کرد. گذشته از این نویسنده‌ی محبوب، این کسان نیز در نهم امرداد از دنیا رفتند: ابوالفرج گریگوریوس بار حبریا (هبرایئوس)^[71] مورخ و دانشمند ایرانی سوری (۶۶۵)، و فرانتس لیست^[72] آهنگساز مجارستانی (۱۲۶۵).