سوشیانس تارنمای رسمی شروین وکیلی
گفتار بیست و یکم: بلخی‌‌ها
حوزه‌‌ی مرو و سغد و خوارزم: این حوزه را در منابع امروزین اغلب گره‌‌گاه باستان‌‌شناختی بلخ و مرو (BMAC) می‌‌نامند. خاستگاه یکجانشینی در این منطقه گرگان و شاهرود بوده که از ۷۰۰۰ پ.م یکی از مرکز مهم پیشتاز در فرهنگهای نوسنگی محسوب می‌‌شود و گذار به سبک زندگی یکجانشین را در جاهایی مثل تپه‌‌ی سنگ چخماق در آن می‌‌توان ردگیری کرد. در مراکزی مثل غار کمربندی و غار هوتو و یاریم تپه و تورنگ تپه و جِیتون گذاری پیوسته و پایدار از عصر نوسنگی به یکجانشینی و عصر مفرغ را می‌‌بینیم. در این میان مثلا جیتون در ۶۰۰۰-۵۴۰۰ پ.م روستایی با سی خانه و حدود دویست نفر بوده است.[1]
در سال ۱۳۷۹ (۲۰۰۰.م) در آب‌‌نو در نزدیکی مشهد که یک مرکز مس‌‌سنگی دیرینه (۴۵۰۰ پ.م) است، مُهری با پنج نماد کشف شد که به حدود ۲۳۰۰ پ.م تعلق داشت. دو مُهر با نمادهایی مشابه در آلتین‌‌تپه در همان نزدیکی یافت شده که قدمتی همسان با مُهر آب‌‌نو دارد و نشان می‌‌دهد که احتمالا زیرسیستم فرهنگی بلخ و مرو هم در هزاره‌‌ی سوم پ.م نویسا بوده است.[2] مهرهای مشابهی از تپه حصار و سایر مراکز باستانی این منطقه یافت شده است. این نکته هم جای توجه دارد که ساختار نمادهای این خط از یک سو با آنچه در هزاره‌‌ی پنجم پ.م در تپه سیلک می‌‌بینیم شباهتی چشمگیر دارد و از سوی دیگر تقریبا همسان است با آنچه که در منطقه‌‌ی نیا در ترکستان کشف شده است.[3]
در حدود ۳۸۰۰ پ.م در همین منطقه و مراکزی مثل نمازگاه نخستین نطفه‌‌ها از یکجانشینی نمایان شدند و تا ۲۵۰۰ پ.م به ساختارهای شهری منتهی گشتند. در فاصله‌‌ی ۲۰۰۰ تا ۱۶۰۰ پ.م نمازگاه شهری بزرگ با شصت هکتار مساحت بود. مردمی که در این زیرسیستم فرهنگی می‌‌زیستند آریایی‌‌های اولیه بوده‌‌اند و مهاجرانی‌‌اند که از شمال و شمال شرقی به این منطقه کوچیده‌‌اند. مراکز دیگری مثل آلتین تپه (۲۶۰۰- ۱۶۰۰ پ.م)، یاز تپه (۱۵۰۰-۵۰۰ پ.م) در نزدیکی مشهد (واقع در ترکمنستان امروزین)، و اولوق تپه (۲۰۰۰-۵۰۰ پ.م) نمونه‌‌هایی از مراکز استقراری باستانی این منطقه هستند که در عصر برنز قرار می‌‌گیرند و خاستگاهشان را می‌‌توان از دوره‌‌ی نوسنگی در همین مناطق ردگیری کرد. فرهنگ متمایز این مناطق با شکل‌‌گیری دولت هخامنشی در هم جوش خورده و بخشهایی نیرومند از موزائیک تمدن پارسی را شکل می‌‌دهد.
ناگفته نماند که این مراکز جمعیتی با حوزه‌‌ی شمالی ایران مرکزی در پیوند بوده‌‌اند که خود از چند اقلیم متفاوت و در هم تنیده تشکیل شده و از کرانه‌‌های جنگلی دریای خزر در شمال آغاز شده و کوهپایه‌‌های شمالی و جنوبی البرز و دره‌‌های سرسبز متصل کننده‌‌ی این دو بلندی را در بر می‌‌گیرد. این حوزه مراکز مهمی مثل مارلیک، سیلک، ری، آمل، دامغان و توس را شامل می‌‌شود. شبکه‌‌ای از مراکز استقراری اولیه و شهرهای بعدی را در نواحی شمالی کویر مرکزی ایران وجود داشته که ساکنان‌‌اش احتمالا شاخه‌‌ای از آریایی‌‌های شمالی بوده‌‌اند.
ادامه مطلب: گفتار بیست و دوم: سکاهای خاوری
رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب