گفتار بیست و سوم: خط مندایی

گفتار بیست و سوم: خط مندائی

قلمرو: میانرودان و خوزستان، استرالیا

زبان: آرامی مندایی

دوره‌‌ی رواج: ۳۵۰۰-۵۴۰۰ تاریخی(۱۲۰- ۲۰۲۰ م.)

دولت‌‌ پشتیبان: اشکانی، ساسانی

خط مندایی برآمده از شهر حران است و متون مقدس دین صابئی یا مندایی بدان نوشته می‌‌شود. زبان مندایی نوعی آرامی کهن است و خط آن نیز از آرامی مشتق شده است. شکل آغازین این خط در میانه‌‌ی دوران اشکانی بر اساس خط پارتی و آرامی شکل گرفته و روایت‌‌های مذهبی این قوم شاهنشاهان و شاهزادگانی پارتی را در پیدایش آن موثر می‌‌دانند. با این حال شکل کنونی‌‌اش احتمالا در ابتدای دوران ساسانی شکل گرفته است. چون حروف در آن هم به هم می‌‌چسبند (تصویر زیر) و این ابداعی مربوط به این دوره بوده است. خط مندائی ۲۲ حرف دارد و به صورت سطری از راست به چپ نوشته می‌‌شود.

این خط را خود صابئیان به اسم «اَباگا» یا «آباگادا» می‌‌شناسند که همان «ابجد» است و از سه یا چهار حرف اول الفبا گرفته شده است. حروف در این بستر نام فنیقی‌‌شان را از دست داده‌‌اند و مثل الفبای پارسی با صدایشان نامگذاری شده‌‌اند. یعنی به جای «الف- بت- گیمل- دلت/ الف-باء-جیم-دال» حروف اول به صورت «آ-با-گا-دا» خوانده می‌‌شوند که شباهتی تأمل برانگیز با صدای حروف الفبای پارسی باستان دارد، و مشابهش را در الفباهای هندی نیز می‌‌بینیم. با این تفاوت که در این زبان‌‌ها این اسامی صدای حروف را هم تعیین می‌‌کرده و آنها را به حالت هجایی در می‌‌آورده، ولی در مندائی خط الفبایی کامل است و این خصلت فقط در نام‌‌های حروف منعکس شده است.