گفتار پنجم: کاوی

گفتار پنجم : خط کاوی

قلمرو: جاوه و اندونزی

زبان: جاوه‌‌ای (منتهی به خط آکْسارا جاوا) و فیلیپینی (منتهی به خط هانونو در فیلیپین)

دوره‌‌ی رواج: قرن ۴۲ تا ۵۰ تاریخی (ق ۸ تا ۱۶ م.)

خط کاوی که در جاوه (کشور اندونزی امروزین) رواج دارد، مشتقی سرراست از خط براهمی است و مانند آن ساختاری هجایی و ترتیبی مکانی (حلقی، کامی، دندانی، لبی) دارد و هجاسازی از همخوان‌‌ها با واکه‌‌ی «آ» صورت پذیرفته است. این خط را در اندونزی «کاوی» ‌‌می‌‌نامند که به زبان سانسکریت ( ) به معنای «شاعر، حکیم» است. این نویسه ۳۱ حرف برای همخوان‌‌ها و ۲۰ حرف برای واکه‌‌ها دارد. زبانی که با این خط کتبی شده با زبان روزمره‌‌ی مردم اندونزی متفاوت است و نوعی گویش ادبی است که بیش از نیمی از واژگانش از زبان‌‌های هندی به ویژه سانسکریت وامگیری شده است.

خط کاوی پس از فروپاشی دولت ساسانی در قرن ۴۲ (ق ۸ م.) پدیدار شد و پیامد انشقاقی فرهنگی در شبه‌‌قاره‌‌ی هند بود که پیامد نابودی دولت ساسانی و دوپاره شدن قلمرو ایرانی-هندی بود و برای چند قرن به هندی شدن شاخه‌‌ی جنوبی راه ابریشم دامن زد. این نویسه تا قرن ۵۰ (ق ۱۶ م.) همچنان در هندوچین رواج داشت و هنوز هم به صورت آیینی در جوامع محلی به کار گرفته می‌‌شود.

قدیمی‌‌ترین نمونه‌‌های این نویسه را می‌‌توان در صفحات مسی لاگونا دید که در سال ۴۲۰۱ (۸۲۲ م.) نوشته شده است. همچنین متن سانور که در سال ۴۲۹۳ (۹۱۴ م.) نوشته شده و نوعی زبان ترکیبی بالی-سانسکریت است. قدیمی‌‌ترین نوشته‌‌ی یافته شده در بالی نیز بین همین دو تاریخ پدید آمده و دوزبانه (سانسکریت- بالی کهن) است. تاریخ تحول خط کاوی را به چند دوره تقسیم کرده‌‌اند. در مرحله‌‌ی اول که از اواخر دوران ساسانی (قرن ۴۱/ ق ۷ م.) آغاز می‌‌شود، زبان‌‌های محلی با ترکیبی از خط براهمی- پالاوی نوشته می‌‌شده است.

در مرحله‌‌ی بعد که از سال ۴۲۸۹ (۹۱۰ م.) آغاز می‌‌شود، خط کاوی ویژگی‌‌های متمایز بومی پیدا می‌‌کند و نوآوری‌‌های بر مبنای زبان جاوه‌‌ای در آن نمایان می‌‌گردد. بعد از آن تا ۴۳۲۹ (۹۵۰م.) خط کاوی اولیه در شرق جاوه شکل می‌‌گیرد، و در دو گام در فاصله‌‌ی سال‌‌های ۴۳۹۸ تا ۴۴۲۱ (۱۰۱۹-۱۰۴۲ م.) خط کاوی دوم و در سالهای ۴۴۲۹ تا ۴۵۹۹ (۱۰۵۰-۱۲۲۰ م.) خط کاوی سوم در شرق جاوه تکامل یافت که این آخری ساختاری زاویه‌‌دار و مربعی شکل داشت.

تمام این سیر تحول در جامعه‌‌ای از مهاجران هندی رخ داد که دین هندو داشتند و به تدریج با مردم بومی درمی‌‌آمیختند و متونی که با این نویسه‌‌ها تولید می‌‌کردند، هندی بود و نه جاوه‌‌ای. تازه از این هنگام به بعد بود که زبان جاوه‌‌ای با این خط نوشته شد و ادبیاتی بومی شکل گرفت و از این دوران به بعد است که می‌‌توان از نویسا شدن زبان جاوه‌‌ای و شکل‌‌گیری خطی نو سخن به میان آورد. این دوران به لحاظ تاریخی مصادف بود با عصر پادشاهی سینْگْهاساری که شاهانش جاوه‌‌ای بودند، اما دین هندو یا بودایی داشتند و به لحاظ فرهنگی هندی شده بودند و از سال ۴۶۰۱ تا ۴۶۷۱ (۱۲۲۲-۱۲۹۲ م.) در جاوه حکم می‌‌راندند.‌‌^[1]

خط کاوی چندین نویسه‌‌ی دیگر را از دل خود زاد. یکی خط جاوه‌‌ای جدید که آکْسارا جاوا خوانده می‌‌شود و زیر تاثیر خط پارسی تغییر شکل پیدا کرده و ۴۵ حرف دارد. این نویسه در قرن ۴۸ و ۴۹ (ق ۱۴-۱۵ م.) به شکل نهایی خود دست یافته و زبان‌‌هایی پرشمار از جمله مالایی را نویسا کرده است. همین خط کاوی در فیلیپین به نویسه‌‌ی «هانونو» بدل شده و خاستگاه پیدایش آن جزیره‌‌ی مینْدُونو بوده است.

نمونه‌‌ی متنی به خط کاوی