بخش پنجم: خطهای قلمرو تمدن چین – گفتار نخست: خط تبتی

بخش پنجم: خطهای قلمرو تمدن چین

گفتار نخست: خط تبتی

قلمرو: تبت

زبان: ژونگ‌‌خا، لاداخی، جیرِل،بالتی و سیکیمی

دوره‌‌ی رواج: ۴۰۵۰-۵۴۰۰ تاریخی(۶۷۰- ۲۰۲۰ م.)

دولت‌‌ پشتیبان: تبت

خط تبتی نویسه‌‌ایست الفبایی که از براهمی باستانی مشتق شده و همزمان با فروپاشی دولت ساسانی در اسناد تاریخی پدیدار می‌‌شود. تبتی‌‌ها آفریننده‌‌ی آن را وزیری می‌‌دانند به نام ثُونْمی سامبْهوتا که در چنین زمانی می‌‌زیسته و نگارش چند کتاب به او منسوب است. تاریخی البته نشانی از چنین فردی یافت نشده و احتمالا شخصیتی افسانه‌‌ایست. با این حال گزارش یاد شده زادگاه و زادروز تقریبی این خط را به دست می‌‌دهد.

بر اساس این داستان سامبهوتا در دوران آشوب پایان عصر ساسانی پس از سفر به کشمیر این خط را ابداع کرد تا زبان تبتی با آن نوشته شود. او سی نشانه‌‌ی همخوان در نظر گرفت که شش‌‌تایش ویژه‌‌ی زبان تبتی بود. شواهد البته نشان می‌‌دهد که نویسه‌‌ی مادر تبتی خط ختنی بوده که در همان زمان در ترکستان رواج داشته و برای نوشتن زبان‌‌های سکایی و تخاری به کار گرفته می‌‌شده است.

در خط تبتی هجاها از چپ به راست نوشته می‌‌شوند و بین هردوتایشان یک نقطه (تْسِک) ‌‌قرار می‌‌دهند. این نقطه‌‌ها مهم‌‌اند چون در خط تبتی کلمات و جمله‌‌ها با فاصله‌‌ی خالی از هم جدا نمی‌‌شوند. خط تبتی برای نوشتن چندین زبان خویشاوند کاربرد دارد که در میان‌‌شان زبان‌‌های ژونگ‌‌خا، لاداخی، جیرِل، بالتی و سیکیمی مهمتر هستند. نویسه‌‌هایی مثل مارچِن و فاگْس‌‌پا و لِپْچا هم از آن مشتق شده‌‌اند و نسخه‌‌هایی جدیدتر محسوب می‌‌شوند.

نمونه‌‌ی نوشتار به خط تبتی