بخش نخست، گفتار دوم: تعداد آثار هیتلر

بخش نخست: هیتلر

گفتار دوم: تعداد آثار هیتلر

در نوشتارهایی که درباره‌ی هنر نقاشی هیتلر در دست داریم، گرایشی وجود دارد به این که آثار مشهور و منتشر شده از او را نماینده‌ی کل فعالیت هنری اش بدانند. این بدان معناست که اغلب فرض می‌شود او در کل عمر خود تنها چند صد اثر خلق کرده که بخش عمده‌ی آن همان‌هایی هستند که امروز در حراجی‌ها رونمایی شده یا در کتابها انتشار یافته‌اند.

امروز ما کمتر از ۱۵۰ اثر از هیتلر در دست داریم که بیشترش نقاشی‌هایی کوچک بر کاغذهایی ارزان‌قیمت‌اند که با سرعت کشیده شده‌اند و بی‌تردید اثر نهایی نبوده‌اند. داده‌های متنی نشان می‌دهد که برعکس تصور مرسوم، هیتلر هنرمندی پرکار بوده و آنچه از او باقی مانده بی‌شک نماینده‌ی کل آفریده‌هایش نیست. خودش در «نبرد من» می‌گوید در زمانی که در وین مقیم بوده روزی دو تا سه اثر خلق می‌کرده است و این بدان معناست که طی پنج سال دوره‌ی وین، بین سه تا چهار هزار نقاشی پدید آورده که قاعدتا بخش عمده‌اش تمرین و سیاه‌مشق بوده است.

پیتر یان^[1] که مهمترین کارشناس آثار هیتلر است نقل کرده که هیتلر در هنگام مصاحبه با او گفته که بین سالهای ۱۹۰۸ تا ۱۹۱۴.م (یعنی دوره‌ی وین) بیش از هزار تابلو کشیده است که برخی‌شان با رنگ و روغن بوده‌اند، و این با داده‌های «نبرد من» و محاسبه‌ی ما سازگاری دارد. باید توجه داشت که این تنها به پنج سال از اوایل عمر هنری او مربوط می‌شود. گزارشی هم از یکی از دلالان مشهور آمریکایی آثار هیتلر منتشر شده، می‌گوید که کارشناسان شمار کلی آثار هیتلر را حدود سه هزار تابلو تخمین زده‌اند.^[2] پس این نقل قول مشهور که هیتلر در کل عمرش ۲۰۰ تا ۳۰۰ تابلو بیشتر نکشیده، بی‌شک نادرست است. این باور ویژه‌ی کسانی است که تمایل دارند آنچه در دست داریم را برای داوری درباره‌ی کل کارنامه‌ی هنری‌اش بسنده فرض کنند.

گواهی‌های فراوانی در دست است که نشان می‌دهد هویت مرکزی و تعیین کننده‌ای که هیتلر خود را با آن باز می‌شناخته، نقاش و هنرمند بوده است. او در «نبرد من» بر این نکته تاکید می‌کند که در سن یازده سالگی (در سال ۱۲۷۹/ ۱۹۰۰.م) در برابر خواست پدرش برای این که به کارمندی مثل خودش تبدیل شود مقاومت می‌کرده، چون قصد داشته هنرمند و نقاش شود.^[3] این گزارش هیتلر از دوران کودکی‌اش قدری آمیخته به تصاویر رمانتیک می‌ماند و احتمالا اغراقی در آن راه یافته است. با این همه این نکته‌ی مهمی است که او از سنین بسیار پایین نقش اجتماعی خود را در زمینه‌ی هنر می‌دیده و بابت این ماجرا با خانواده‌اش درگیری داشته است.

در دوران اقتدار و شهرت نیز خودانگاره‌ی هیتلر هم با آنچه اغلب تصور می‌شود متفاوت بوده است. یعنی بارها و بارها اشاره کرده که خود را نقاشی می‌داند که بنا به ضرورتی تاریخی به کار سیاست ورود کرده^[4] و برنامه‌اش آن بوده که پس از سامان دادن به دولت آلمان از امور سیاسی کناره بگیرد و مدیریت موزه‌ی لینز را بر عهده بگیرد که مهمترین مرکز گردآوری آثار هنری در رایش سوم محسوب می‌شده است.^[5]

در فاصله‌ی سالهای ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۳ (۱۹۳۳-۱۹۳۴.م) که آغاز به قدرت رسیدن هیتلر بود، هانس پوس که رئیس موزه‌ی درسدن بود با هزینه‌ی ۱۵۰ میلیون مارک بیش از سه هزار تابلوی نقاشی برای موزه‌ی لینز خریداری کرد. گنجینه‌های هنری‌ای که پس از فروپاشی دولت نازی توسط متفقین کشف شده و اغلب غارت شد، بخشی از این جریان متمرکز و دولتی برای گردآوری آثار هنری بوده‌اند. نمونه‌ای از آن مجموعه‌ی ۶۷۵۵ تابلو به همراه شمار زیادی مجسمه و فرش و مبل تزئینی است که در اواخر جنگ جهانی دوم در معدن نمک آلت‌اوه کشف شد.^[6]

هیتلر با توجه به کارنامه‌ای که تا پیش از قدرت گرفتن از خود به جای گذاشته، و تداومی که حتا در جریان جنگ جهانی اول در نقاشی کشیدن نشان می‌داده، بی‌شک پس از دستیابی به قدرت هم نقاشی می‌کشیده است. فعال بودن او را از آنجا می‌توان دریافت که در پی بازیابی و گردآوری آثار قدیمی خود نیز بوده است. پیتر یان که نامش را آوردیم، کارشناسی هنری بود که در استخدام موسسه‌ی شولته اشترات‌هاوس^[7] بود و این سازمانی بود اتریشی که هیتلر در سال ۱۳۱۵ (۱۹۳۶.م) گردآوری و خریداری آثار قدیمی‌اش را به آن سپرده بود. یان از سال ۱۳۱۶ در سفارت آلمان مشغول به کار شد و همچنان گردآوری آثار هیتلر وظیفه‌اش بود. او همچنان تا پایان جنگ هجده تا آثار هیتلر را در اختیار داشت که هریک به طور متوسط پنجاه هزار دلار قیمت داشت.

با این همه امروز نشانی از این آثار در دست نیست. در واقع پس از شکست آلمان در جنگ و اشغال برلین توسط متفقین، نیروهای ارتش آمریکا همه‌ی آثار هنری خلق شده توسط هیتلر را مصادره کردند و آنچه امروز از آن در دست داریم تنها سیاه‌مشق‌ها و بقایایی است که در مالکیت شخصی افراد یا نهادهای دور افتاده و پراکنده قرار داشته است. دولت آمریکا نقاشی‌های هیتلر را بایگانی کرده و به شکلی پرسش‌برانگیز مانع نمایش عمومی آنها می‌شود.^[8] بخشی از این نقاشی‌ها در زیرزمین موزه‌ی جنگ در نزدیکی واشینگتن دی سی نگهداری می‌شوند که علاوه بر آثار هیتلر شانزده هزار تابلوی دیگر را هم در پیوند با جنگ در خود جای داده است. اما «به خاطر حساسیت موضوع» منعی بر نمایش عمومی این آثار وجود دارد.^[9]

به همین دلیل است که عملا همه‌ی آثار بازمانده از هیتلر به دوران جوانی و ناپختگی‌اش مربوط می‌شود و عملا از سال ۱۳۰۵ (۱۹۲۶.م) به بعد نقاشی‌ای از او را در اختیار نداریم. هیتلر بیست سال پس از این دوران هم زیسته و برای فهم هنر او بسیار مهم است آثاری که در زمان حکومت‌اش کشیده وارسی و تحلیل شوند. اما چنین اجازه‌ای به پژوهشگران داده نشده و هرآنچه در دست داریم به زمانی مربوط می‌شود که او در فاصله‌ی هجده سالگی تا سی و چند سالگی کشیده است. قاعدتا به همین خاطر است که در میان آثار بازمانده از هیتلر جز مواردی استثنایی تابلوی بزرگ و پرداخته‌ای دیده نمی‌شود و هر آنچه می‌بینیم نقاشی‌های آبرنگ یا مدادی‌ای بر کاغذهای کوچک و ارزان قیمت هستند که قاعدتا سیاه‌مشقها و یادداشت‌برداری‌هایش برای خلق آثار اصلی را نشان می‌دهد، و نه اصل آثارش را.

از این رو داوری‌مان درباره‌ی هنر او بر خلاف برداشت‌مان از آثار چرچیل بسیار محدود و نارساست، چرا که کل آثاری که از هیتلر باقی مانده را باید هاله‌ای تصادفی و پیرامونی در حاشیه‌ی نقاشی‌هایی دانست که از چشمها پنهان شده است. در حالی که درباره‌ی تابلوهای چرچیل چنین محدودیتی در کار نیست و آنجا برعکس اصل تابلوها را داریم و سیاه‌مشق‌ها و یادداشتهای تصویری نمایش داده نشده‌اند. باید به این نابرابری این نکته را هم افزود که نقاشی‌های چرچیل از همان دوران خودش تا به امروز در بهترین گالری‌ها و نمایشگاه‌های جهان به نمایش در آمده و می‌آیند، در حالی که نمایشگاهی از نقاشی‌‌های هیتلر نداشته‌ایم و هر آنچه در این زمینه در اختیار پژوهشگران قرار دارد، کاتالوگ حراجی‌هایی است که آثار هیتلر گهگاه در آن فروخته می‌شوند.

شاهد دیگری که فعال بودن عمرانه‌ی هیتلر در حوزه‌ی هنر را نشان می‌دهد، حضور پررنگ و گاه تعیین کننده‌اش در حوزه‌هایی مانند معماری و طراحی صنعتی است. جدای از نقش هم او در طراحی خودروی فولکس واگن و هواپیمای اشتوکا، دلبستگی او به معماری و نقاشی نیز تا پایان کار باقی بوده است. خاطرات خواندنی هرمان گیسلر معمار نامدار که از دوستان نزدیک به هیتلر بوده، در کتابی به نام «هیتلری دیگر» به زبان آلمانی انتشار یافته و به تازگی ترجمه‌ی گزیده‌ای از آن به زبان انگلیسی نیز در دسترس علاقمندان قرار گرفته است.^[10] گیسلر در خاطراتش تاکید می‌کند که هیتلر وقتی چشمگیر را برای طراحی بناها و نقاشی دورنماها صرف می‌کرده و شور و هیجانی در این زمینه داشته که باعث می‌شده در گرماگرم روزهای جنگ و حتا در پایان کار که در مرکز استقرارش موسوم به آشیانه‌ی گرگ منزوی شده بود، فعالیت هنری‌اش را داشته باشد و در بخش مهمی از این زمانها و تا زمانی نزدیک به سقوط برلین هرمان گیسلر با او همراه بوده است.^[11]

گیسلر که از سال ۱۳۱۷ (۱۹۳۸.م) پس از گمارده شدن برای طراحی نقشه‌ی بازسازی مونیخ و لینز دوستی نزدیکی با هیتلر پیدا کرد، ساعتهای زیادی را با او صرف کرده و گزارش می‌کند که فعالیت هنری هیتلر و ایده‌پردازی‌هایش –به ویژه در زمینه‌ی معماری که موضوع ارتباطش با گیسلر بوده- برایش بسیار اهمیت داشته و ابزاری برای حفظ تعادل روانی‌اش در شرایط بحرانی محسوب می‌شده است. طوری که در لابه‌لای جلسه‌هایش درباره‌ی راهبری جنگ و امور نظامی وقفه‌هایی قرار می‌داده تا با دوستانی مثل گیسلر گپ و گفتی درباره‌ی هنر داشته باشد و یا آفرینش‌های هنری‌شان را با هم در میان بگذارند.^[12]

گزارش مشابهی را از آرنو برِکِر^[13] مجسمه‌ساز در دست داریم که او نیز دوستی نزدیکی با هیتلر داشته و فعال بودن‌اش در زمینه‌ی هنر را تا پایان عمر گزارش کرده است.^[14] این نکته هم جای توجه دارد که همه‌ی این هنرمندان که در استادی و صاحبنظر بودن‌شان تردیدی نیست، پس از پایان جنگ جهانی دوم و بعد از مرگ هیتلر و در شرایطی که اظهار نظرهایی از این جنس خطرناک می‌نموده، همچنان تاکید داشته‌اند که هیتلر صاحب نبوغی هنری بوده و دستاوردهای هنری‌اش را ستوده‌اند، و کتاب گیسلر تازه‌ترین شهادت‌نامه در این زمینه است که به زبان انگلیسی برگردانده شده است.

بنابراین داده‌های زندگینامه‌ای و اسناد تاریخی در این مورد همداستان هستند و صراحت دارند که هیتلر هنرمندی پرکار بوده که تا پایان عمر در زمینه‌ی هنر فعال و کوشا بوده و قاعدتا در این مدت نقاشی هم می‌کشیده است. هرچند چنین می‌نماید که نقاشی کشیدن تفریح شخصی هیتلر بوده باشد و هرچند خود را بیش از سیاستمدار بودن نقاش می‌دانسته، در این زمینه تبلیغی نمی‌کرده و بر خلاف چرچیل عکسی از هیتلر نداریم که او را در حالت نقاشی نشان دهد. هیتلر احتمالا حدود سه هزار تابلو پدید آورده که تقریبا همه‌شان نابود شده یا از دسترس پژوهشگران خارج هستند و از این رو داوری درباره‌ی هنر او باید در دایره‌ی این محدودیت نگریسته شود.

Image result for hitler giesler