ماه اردیبهشت: بیست‌و‌سوم تا سی‌و‌یکم

ماه اردیبهشت: بیست‌و‌سوم تا سی‌و‌یکم

بیست و سوم اردیبهشت

بیست و سوم اردیبهشت‌ماه در ایران‌زمین با دگرگونی‌های نهادی جسته و گریخته‌ای همراه بوده است. در دوران مشروطه در همین روز به سال ۱۲۹۰ سردار اشجع به حکومت اصفهان رسید و در ۱۲۹۸ هم سپهدار تنکابنی حاکم گیلان و مازندران شد. تقی‌زاده و علامه قزوینی و گروهی از برجسته‌ترین ادیبان و نخبگان علمی و فرهنگی ایران که در همان حدود در برلین گرد آمده بودند و از قوای متحدین در جنگ جهانی نخست هواداری می‌کردند، انجمنی فرهنگی به نام «صحبت‌های ادبی و علمی» راه انداخته بودند (تصویر زیر) که محمدعلی جمالزاده گزارشی از آن را ثبت کرد و انتشار داد. آخرین نشست ماهانه‌ی این انجمن در بیست و سوم اردیبهشت‌ماه ۱۲۹۹ در برلین برگزار شد و بعد از آن اعضایش به تدریج به ایران بازگشتند.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1285-1300\محمدعلی جمال‌زاده، سید ابوالحسن علوی، محمدعلی مافی نظام السلطنه، ناشناس، عزت‌الله خان هدایت، قاسم صوراسرافیل، ناشناس. برلین ۱۹۱۸.jpg$

در دوران پهلوی دوم این روز با موجی از مبارزه با فساد اداری و رشوه‌گیری هم‌زمان است که پیامد تصویب قانونی بود به نام «از کجا آوردی؟» و اموال دولتمردان را مورد حسابرسی قرار می‌داد. در چنین روزی به سال ۱۳۴۰ چهار تن از امرای ارتش به اتهام سوءاستفاده از مقام و حیف و میل اموال دولتی به دستور رئیس دولت بازداشت شدند. در میانشان حاجی علی کیا هم بود که با پول‌های آلوده ساختمانی در جاده‌ی قدیم شمیران برای خود ساخته بود که مایه‌ی رسوایی‌اش شد. به همین خاطر تا مدت‌ها مردم شوخ تهران آن خیابان را به اسم «از کجا آوردی؟» نامگذاری کرده بودند! در همین روز بانک صادرات آمریکا هفت میلیون دلار وام به ایران داد. باز در همین روز بود که علی امینی نخست‌وزیر با فرهنگیان و معلمانی که به خاطر کم بودن حقوقشان اعتصاب کرده بودند رایزنی کرد و ایشان به اعتصابشان پایان دادند، با این قرار که نماینده‌ی معلمان محمد درخشش به وزارت فرهنگ برسد و حقوق فرهنگیان دو برابر شود.

در کشورهای همسایه‌ی ایران این روز با چندین رخداد ریز و درشت گره خورده است. در ۱۲۴۰ اولین خط راه آهن در کشور کنونی پاکستان، که هنوز در آن هنگام بخشی جدا شده از ایران‌زمین و مستعمره‌ی انگلیس بود، راه‌اندازی شد و کراچی را به کوتری متصل کرد. صد و سی و هفت سال بعد (در ۱۳۷۷) هندیان برای مقابله با تهدید نظامی همین قلمرو در منطقه‌ی پوکران دو بمب اتمی را آزمایش کردند که باعث شد سازمان ملل و چین تحریم‌هایی را بر هند اعمال نمایند. در این بین با آن که درگیری هند و پاکستان تا حدودی کشمکش میان هندوها و مسلمانان بود، به سال ۱۳۴۰ دکتر ذاکر حسین اولین رئیس‌جمهور مسلمان هند شد.

در مرزهای غربی ایران اما آنچه در این روز رخ داد نامنتظره‌تر بود. در همین روز به سال ۱۳۶۰ محمد علی آقچا که یکی از اعضای گروه پان‌ترک «گرگ خاکستری» بود و پیشتر روزنامه‌نگاری چپ‌گرا به نام عبدی ایپکچی را ۱۳۵۸ به قتل رسانده بود، در شرایطی بحث‌برانگیز و احتمالاً با همکاری مقام‌های امنیتی ترکیه از زندانی در ترکیه گریخت و به ایتالیا رفت و پاپ ژان پل دوم را ترور کرد. پاپ زخمی شد اما زنده ماند. آقچا هم پس از ده سال زندان با رایزنی‌های ترکیه از زندان آزاد شد. گروه گرگ خاکستری از دسته‌های شبه‌نظامی وابسته به دولت ترکیه است که به ویژه به خاطر سرکوب کُردها شهرت دارد.

در سال‌های اخیر رخداد دیگری به دست شاخه‌ای خاوری از همین پان‌ترک‌ها که در ازبکستان حکومت را در دست داشتند، رقم خورد. در بیست و سوم اردیبهشت ۱۳۸۴ تظاهرات صلح‌آمیز مردم اندیجان در ازبکستان، که خواهان رهایی ۲۳ بازرگان از زندان بودند، با حمله‌ی پلیس و آتش گشودنشان بر مردم به فاجعه‌ای منتهی شد. شمار کشتگان را از چند صد تا ۱۵۰۰ تن برآورد کرده‌اند. بازرگانانی که دستگیر شده بودند بی‌گناه بوده‌اند و انگار از پرداخت باج به دولت خودداری می‌کردند و تظاهرات مردمی هم به بهانه‌ي دستگیری‌شان و در اعتراض به رژیم ستمگر ازبکستان انجام می‌شده است. دولت ازبکستان به تظاهرکنندگان برچسب «اسلام‌گرای افراطی» زد و قربانیان را در گورهای دسته‌جمعی مدفون ساخت.

راهپیمایی مردم اندیجان ساعتی پیش از آن که به خاک و خون کشیده شود

در سطح جهانی این روز با جنبش‌های دینی جالب توجهی گره خورده است. در ۷۵۲ به ژولیان اهل نورویچ^[1] مکاشفه‌ای دست داد که بعدتر بر مبنای آن وحی عشق الاهی^[2] را نوشت و این یکی از متون مؤسس در عرفان مسیحی اروپا شد. در ۱۳۷۱ لی هونگ‌ژی^[3] برای نخستین بار در چین درباره‌ی فرقه‌ی فالون گونگ^[4] سخنرانی کرد. او این فرقه را تا هشت سال بعد رهبری کرد و پس از آن که به نیرویی مهم در چین تبدیل شد، دولت چین پیروانش را با خشونت زیاد کشتار کرد و مورد شکنجه قرار داد.

$G:\pix\projects\west\lina medina mother in 5 yr.jpg$

لینا مدینا و پسرش

شیخ عبدالعزیز بن باز رهبر دینی عربستان سعودی

هفت سال بعد در ۱۳۷۸ عبدالعزیز بن باز نظریه‌پرداز سلفی عربستانی و رهبر فکری وهابی‌ها درگذشت. او در ۱۳۴۵ زمانی که نایب‌رئیس دانشگاه مدینه بود اعلام کرد این حرف که زمین دور خورشید می‌چرخد نادرست است! او همچنین فتوایی صادر کرده که بر اساس آن سفر فضانوردان کافر آمریکایی به ماه دروغ قلمداد شده و معتقدان به آن «فاسقون» دانسته شده‌اند. او همچنین در دهه‌ی ۱۳۶۰ از مسطح بودن زمین دفاع می‌کرد تا این که در ۱۳۶۴ شاهزاده سلطان بن سلمان السعود در شاتلی زمین را از دور دید و بعدتر به او خبر داد که زمین به واقع گِرد است! برای آن که رخدادهای شگفت‌انگیز این روز تکمیل شود، در ۱۳۱۸ لینا مِدینا^[5] که جوان‌ترین مادر در بایگانی پزشکی شناخته می‌شود، در پنج سالگی پسری زایید!

در سیاست جهانی این روز با چند جریان ضداستعماری و رهایی‌بخش پیوند خورده است. در ۱۱۸۳ نیروهای یوسف قره‌مانلی پاشای طرابلس نیروهایش را برای بازپس گیری دِرنا از آمریکایی‌ها به این شهر فرستاد. در ۱۲۰۹ اکوادور اعلام استقلال کرد. در ۱۳۴۲ هم کشور کویت تأسیس شد و به سازمان ملل متحد پیوست.

از میان رخدادهای دیگر هم می‌توان به این نکته اشاره کرد که الکساندر نوسکی^[6]، سردار روس و به تعبیری نخستین شخصیت وطن‌پرست روسی در سال ۶۰۰ خورشیدی زاده شد، در ۱۳۱۸ اولین ایستگاه رادیویی اف ام تجاری جهان در آمریکا (کانکتیکات) راه‌اندازی شد و در ۱۳۲۹ اولین دور مسابقه‌ی جهانی اتومبیل‌رانی فرمول یک در سیلورستون برگزار شد.

بیست و چهارم اردیبهشت

این روز در تاریخ ایران به نسبت پرتکاپو بوده است. در ۹۵۵ خورشیدی حیدر میرزا صفوی پسر شاه طهماسب پس از آن که به دنبال مرگ پدرش ادعای تاج و تخت کرد به دست قزلباشان هوادار برادرش شاه اسماعیل دوم کشته شد و شاه اسماعیل دوم که مردی خونریز بود و سال‌های سال در قلعه‌ی قهقهه زندانی بود به تاج و تخت دست یافت. دو و نیم قرن بعد در ۱۲۰۲ یوسف کرام چشم به جهان گشود و او از دشمنان بی‌امان دولت عثمانی بود و امروز مؤسس ناسیونالیسم لبنانی به شمارش می‌آورند. در ۱۳۰۲ به دنبال پیشروی رضاشاه در حوزه‌ی نفوذ انگلیسی‌ها در جنوب، کنسول انگلیس در اهواز به لرد کرزن که وزیر مختار بود نامه‌ای نوشت و او را قانع کرد که مقاومت در برابر ارتش ایران فایده‌ای ندارد و به این ترتیب شیخ خزعل تسلیم شد. با این همه قبایل جنوب ایران تا سال ۱۳۴۲ خلع سلاح نشده بودند و تازه در بیست و چهارم اردیبهشت این سال بود که ستاد ارتش اعلام کرد خلع سلاح عشایر فارس پایان گرفته است.

رود ارتش یونان به ازمیر

هم‌زمان با این اعلام ساختمان شبکه‌ی دائمی ارتباطات سازمان پیمان مرکزی بین تهران-آنکارا و راولپندی به پایان رسید. واقعه‌ی دیگر آن که دو سال بعد در ۱۳۴۵ هجدهمین کنفرانس شورای زنان در ایران برگزار شد.

در ۱۲۸۶ هم تعداد زیادی از زنان پایتخت در میدان بهارستان گرد آمدند و خواستار تدوین قانون اساسی و توسعه‌ی مدرسه و مکتبخانه برای دختران شدند.

در سطح جهانی این روز با چند رخداد سیاسی مهم گره خورده است. در ۹۸۹ لویی سیزدهم پس از به قتل رسیدن هانری چهارم بر تخت فرانسه تکیه زد، و خودش هم در همین روز به سال ۱۰۲۲ درگذشت. در ۱۱۹۰ پاراگوئه از اسپانیا جدا شد و اعلام استقلال کرد و در ۱۲۶۷ امپراتوری برزیل فرمان «قانون زرین^[7]» ‌را اعلام کرد و بردگی را در این قلمرو الغا کرد. در ۱۲۹۸ یونانی‌ها ازمیر را گرفتند و ارتش‌شان بیش از ۳۵۰ ترک را به قتل رساند. در ۱۳۱۹ هلند تسلیم قوای آلمان شد، در ۱۳۲۷ اسرائیل در مقام یک کشور مستقل اعلام موجودیت کرد، و در ۱۳۳۴ هشت کشور کمونیست از جمله شوروی عهدنامه‌ی ورشو را امضا کردند و بلوک شرق زاده شد.

در میان زادگان این روز می‌توان از این کسان یاد کرد: رابرت اوون^[8] مصلح اجتماعی (۱۱۵۰)، جرج لوکاس^[9] کارگردان جنگ ستارگان (۱۳۲۳)، روبرت زمه‌کیس^[10] کارگردان (۱۳۳۱)، و مارک زاکربرگ^[11] آفریننده‌ی فیس‌بوک (۱۳۶۳).

بیست و پنجم اردیبهشت

روز بیست و پنجم اردیبهشت در ایران به نسبت به آرامی گذشت، اما در سطح جهانی روزی بسیار پر جنب و جوش بود. در ایران به سال ۱۳۰۰ رضاشاه پلیس جنوب را که محور اصلی نیروی نظامی استعمار انگلستان در کشور بود منحل کرد و آخرین سربازان انگلیسی را به ترک ایران مجبور کرد. در ۱۳۰۴ به دنبال تثبیت دولت شوروی و شدت گرفتن تبلیغات این دولت آرای کمونیستی در کشورهای اسلامی رونق گرفت و اولین روزنامه‌ی کمونیستی به زبان عربی به اسم الانسانیه انتشار یافت. در ۱۳۱۴ قوای نظامی ایران نام و نشان رتبه‌ها و کلیدواژه‌های ارتشی را به پارسی سره برگرداند و فرمانده‌ی کل قوا از آن به بعد با نام بزرگ‌ارتشتاران خوانده می‌شد که در زمان ساسانی هم رواج داشت.

مهندسان و دست‌اندرکاران ساخت سد امیرکبیر (کرج)

در همین روز به سال ۱۳۴۱ ساخت سد کرج آغاز شد و یک سال بعد (۱۳۴۲) مالاریا در جنوب کشور شایع شد. در ۱۳۶۵ روس‌ها بالاخره شکستشان را در افغانستان پذیرفتند و شروع به بیرون کشیدن سپاهیانشان از قلمرو شرقی ایران‌زمین کردند و در این هنگام شمار سربازانشان در آنجا به ۱۱۵ هزار نفر بالغ می‌شد. در سال ۱۳۸۲ هم درگیری‌های مذهبی بین شیعه و سنی در عراق آغاز شد و پس از سه روز تداوم نزدیک چهارصد کشته به جا گذاشت.

در سطح جهانی این روز با رخدادهای سیاسی مهمی پیوند خورده است. قدیمی‌تر از همه این که در ۲۲۱ میلادی لیو بِی^[12] جنگ‌سالار چینی –همان که در افسانه‌ی سه برادر قهرمان اصلی است- خود را امپراتور شو هان^[13] اعلام کرد.

$G:\pix\projects\west\Leo 13.jpg$

پاپ لئوی سیزدهم

بیست و پنجم اردیبهشت در ضمن روز خشونت‌های سیاسی و درگیری‌های قومی و نژادی نیز هست. در ۹۱۵ آن بولین^[14] ملکه‌ی پیشین بریتانیا به جرم خیانت و زنای با محارم محاکمه و به اعدام محکوم شد. در ۱۲۲۹ ارتش آمریکا به قبیله‌ی سرخپوستان پومو که در کالیفرنیا در اطراف شکارگاه سنتی‌شان اردو زده بودند حمله کرد. مردان این قبیله‌ی چهارصد نفره در این هنگام به کوهستان رفته بودند و اردوگاه تنها زنان و کودکان و سالخوردگان را در خود جای می‌داد. آمریکایی‌ها نزدیک به دویست نفر از این مردم را به قتل رساندند و بقیه را به شدت زخمی کردند. در ۱۳۲۷ هم ارتش متحد ‌مصر، عراق، سوریه، اردن، لبنان و عربستان سعودی به کشور تازه‌تأسیس اسرائیل حمله کردند و جنگ اعراب و اسرائیل آغاز شد. در ۱۳۳۶ هم انگلستان اولین بمب هیدروژنی‌اش را در جزیره‌ای در اقیانوس آرام آزمایش کرد.

این روز از سوی دیگر با جریانهای دینی و فرمان‌های جالب توجه مراجع مذهبی پیوند خورده است. کلیسای کاتولیک در ۱۲۷۰ پاپ لئوی سیزدهم با صدور حکم Rerum novarum حقوق کارگران را در کنار حق مالکیت به رسمیت شناخت. کلیسای کاتولیک با این حکم از دوران سنتی به عصر آموزه‌های اجتماعی مدرن و شبه‌سوسیالیستی گذر کرد که تا به امروز ادامه دارد. در میان مذاهب مدرن، بزرگ‌ترین دین سیاسی کمونیسم بود که استالین رهبرش در چنین روزی به سال ۱۳۲۳ کمینترن یا انترناسیونال سوم را که به نوعی کلیسای جهانی‌اش بود منحل کرد و شاخه‌های تبلیغی این جریان را به طور مستقیم به دولت شوروی متصل ساخت.

بیست و پنجم اردیبهشت سالگرد چند رخداد سیاسی و اجتماعی هم هست. در ۱۰۹۷ وکیلی انگلیسی به نام جیمز پاکل^[15] پروانه‌ی اختراع نخستین مسلسل را ثبت کرد و در ۱۲۲۷ بردگی رعیت در استان گالیسی امپراتوری اتریش لغو شد و در ۱۳۲۲ شورش یهودیان در گتوی ورشو با خشونت توسط نازی‌ها سرکوب شد.

در عرصه‌ی فرهنگ و علم، در ۹۹۷ یوهانس کپلر^[16] سومین قانون حرکت سیاره‌هایش را وضع کرد، در ۱۱۷۵ ادوارد جنر^[17] برای اولین بار مایه‌کوبی آبله مرغان را انجام داد، در ۱۲۸۴ لاس وگاس در مقام مرکز قماربازی در آمریکا تأسیس شد، در ۱۳۰۷ نخستین کارتون والت دیسنی از میکی ماوس اکران شد، در ۱۳۱۹ مک‌دونالد اولین رستورانش را در کالیفرنیا باز کرد، در ۱۳۳۰ اولین خط هوایی مسافربری بین دو سوی آتلانتیک راه‌اندازی شد و نیویورک و لندن را به هم متصل ساخت، در ۱۳۳۷ روس‌ها اسپوتنیک ۳^[18] را به فضا پرتاب کردند و در رقابت با ایشان آمریکایی‌ها در 1342یک سفینه‌ی فضائی بنام ایمان هفتم^[19] به وسیله‌ی یک موشک اطلس به فضا فرستاد و در ۱۳۴۹ نیکسون^[20] برای نخستین بار در تاریخ آمریکا دو زن را به مرتبه‌ی ژنرال در ارتش برکشید.

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از پیر کوری^[21] دانشمند برجسته‌ی فرانسوی (۱۲۳۸) و میخائیل بولگاکف^[22] داستان‌نویس مشهور روس (۱۲۷۰). در میان درگذشتگان این روز هم باید از نورالدین ابوالقاسم محمود بن عمادالدین اتابک زنگی حاکم حلب و قهرمان جنگ با صلیبیون یاد کرد که به سال ۵۵۳ خورشیدی در سن ۵۹ سالگی در اثر بیماری درگذشت. امیلی دیکینسون^[23] شاعر آمریکایی هم در ۱۲۶۵ درگذشت.

بیست وششم اردیبهشت

این روز در ایران‌زمین با رخدادهایی حاشیه‌ای مصادف می‌شود. مهم‌تر از همه آن که در ۱۲۹۵ فرانسه و انگلستان عهدنامه‌ی سایکس-پیکو^[24] را امضا کردند و به دنبال فروپاشی امپراتوری عثمانی بخش‌های غربی ایران‌زمین را بین خود تقسیم کردند. سهم انگلیس و فرانسه بعدتر به کشورهای سوریه و عراق تبدیل شد. در ۱۲۸۷ هم شش هزار سرباز ارتش تزاری با رهبری ژنرال سنارسکی به بهانه‌ی مقابله با حمله‌ی شاهسون‌ها به آذربایجان حمله بردند و خانه‌های مردم را سوزاندند و عده‌ای را کشتند و آخرش هم صد هزار منات به عنوان غرامت گرفتند تا به زادگاه سردسیر شمالی‌شان برگشتند.

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\سایکس پیکو.png$

تقسیم قلمرو عثمانی بر اساس عهدنامه‌ی سایکس پیکو که به زایش کشورهای تازه در غرب ایران‌زمین انجامید.

در دوران جدید به سال ۱۳۴۲ رادا کریشنان رئیس‌جمهوری هند وارد تهران شد، در همان روز محمدرضاشاه در سخنرانی‌ای که از نظر محتوا به سخنرانی‌های رهبران سوسیالیست بلوک شرق پهلو می‌زد، مالکان و زمین‌داران را مورد انتقاد قرار داد. در دوران ما هم دولت کویت بالاخره در سال ۱۳۸۴ به زنان این کشور نوخاسته حق رأی اعطا کرد.

در سطح جهانی بیست و ششم اردیبهشت با چندین رخداد واگرا مصادف است. در سال ۶۳۱ خورشیدی پاپ اینوسان چهارم^[25] فرمان ad extirpanda را صادر کرد که بر اساس آن می‌شد کافران و بدعت‌گذاران را برای پالایش روحشان شکنجه داد. در ۱۰۲۷ عهدنامه‌ی وستفالی^[26] امضا شد و دولت-ملت را مبنای سیاست اروپا قرار داد، در ۱۱۴۹ ماری آنتوانت^[27] چهارده ساله به عقد لویی شانزدهم پانزده ساله درآمد، در ۱۱۷۵ ارتش ناپلئون پیروزمندانه وارد میلان شد، در ۱۲۸۱ والریوس استیس^[28] در جریان حفاری در یونان ماشین آنتی‌کیترا^[29] را کشف کرد و اعلام کرد که این دستگاه شکلی کهن از اسطرلاب بوده است، که البته این حدس جای چند و چون بسیار دارد. در ۱۲۹۹ پاپ بندیکت پانزدهم^[30] در رم ژاندارک را تقدیس کرد. در ۱۳۱۸ اولین بازی ورزشی از تلویزیون آمریکا پخش شد که رقابت بیسبالی در نیویورک بود. در ۱۳۴۵ انقلاب فرهنگی در چین آغاز شد که به نابودی طبقه‌ی فرهیخته و باسواد این کشور انجامید و آخرین بلای بزرگی بود که مائو بر سر مردم چین آورد. در ۱۳۷۶ هم موبوتو سسه‌سوکو^[31] رئیس‌جمهور بدنام زئیر از این کشور گریخت. در ۱۳۷۰ هم ملکه الیزابت دوم در کنگره‌ی آمریکا سخنرانی کرد و اولین فرمانروای انگلستان بود که چنین کرد.

جالب آن که رخدادهای علمی این روز به نوعی با فناوری انرژی و به خصوص برق ارتباط برقرار می‌کند. در ۱۲۷۰ نمایشگاه بین‌المللی الکتروتکنیک در فرانکفورت گشایش یافت و در آن برای نخستین بار از انتقال برق سه فاز و انرژي الکتریکی مرسوم امروزین رونمایی شد و در ۱۳۳۹ تئودور مایمان^[32] اولین لیزر نوری (یاقوتی) را در کالیفرنیا تولید کرد.

در سال ۱۳۰۸ اولین مراسم اهدای جایزه‌ی اسکار در هالیوود در چنین روزی اجرا شد و در ۱۳۶۷ رئیس انجمن جراحان آمریکا اعلام کرد اثر اعتیادآور نیکوتین به اندازه‌ی هروئین و کوکائین است.

از میان زادگان این روز هم می‌توان به کلمنت فون مترنیخ^[33] صدراعظم آلمان (۱۱۵۲) و از میان رفتگان به ساندرو بوتیچلی^[34] نقاش ایتالیایی (۸۸۹) اشاره کرد که نمونه‌ی اثرش را در پایین می‌بینید.

$G:\draw\classic\1500 Sandro Botticelli\Sandro_Botticelli_021.jpg$

بیست وهفتم اردیبهشت

این روز با سازماندهی مجدد برخی از قلمروهای سیاسی مهم امروز همزمان بوده است. در ۱۱۸۴ محمدعلی پاشا مسعود بن آغا والی مصر شد. او همان کسی بود که بعدتر دودمان پادشاهی مصر را تأسیس کرد. در ۱۲۴۸ هم نیروهای امپراتوری ژاپن آخرین بقایای قوای محلی شوگونی را در نبرد هاکوداتِه^[35] از میان بردند و با فرو افتادن خاندان توکوگاوا^[36] جنگ‌های شوگونی به پایان رسید. به این ترتیب دولت‌های مصر و ژاپن امروزین پا به میدان تاریخ گذاشتند. در همین روز (به سال ۱۳۱۹) در جریان جنگ جهانی دوم قوای آلمانی بروکسل را گرفتند و بلژیک را فتح کردند.

ModernEgypt, Muhammad Ali by Auguste Couder, BAP 17996.jpg

Gold dinar of al-Qaim, AH 322-334.jpg

محمدعلی پاشا مسعود بن آغا و سکه‌اش

در ۱۳۳۴ به دنبال پایان جنگ در هندوچین سیصد و ده هزار ویتنامی از بخش‌های شمالیِ زیر سلطه‌ی کمونیست‌ها به بخش‌های جنوبی گریختند.

این روز با چند رخداد علمی و فرهنگی نیز مصادف بوده است. یکی آن که در ۱۲۴۲ روزالیا دکاسترو^[37] اولین کتاب به زبان گالیسی به نام Cantares Gallegos را منتشر کرد. در ۱۲۶۷ نیکلا تسلا^[38] در سخنرانی‌ای از امکان انتقال برق در مسافت‌های طولانی سخن گفت.

بیست و هفتم اردیبهشت در ضمن با جنبش اجتماعی همجنس‌گرایان که زیرشاخه‌ای از جنبش‌های مدنی جدید چپ است ارتباط برقرار می‌کند. در سال ۱۳۶۹ سازمان بهداشت جهانی زیر فشار تظاهرات جنجالی و گاه رسوایی‌برانگیز این گروه‌ها همجنس‌گرایی را از فهرست بیماری‌ها خارج کرد.

در ضمن از جمله‌ی رفتگان این روز باید از القاطم بامرالله خلیفه‌ی فاطمی (۶۲۵)، و گوستاو ماهلر^[39] آهنگساز اتریشی (۱۲۹۰) یاد کرد.

بیست و هشتم اردیبهشت

مهم‌ترین مناسبت بیست و هشتم اردیبهشت برای ایرانیان آن است که زادروز عمر خیام ریاضیدان و شاعر و دولتمرد نامدار ایرانی در این روز (به سال ۴۲۷) قرار می‌گیرد. در همین روز رهبر نامدار و هراس‌انگیز قرمطی‌ها ابوطاهر سلیمان نیز به سال ۳۲۳ خورشیدی در گذشت. از نظر سیاسی و نظامی این روز بیشتر به خاطر پیوندش با رخدادهای جنگ‌های صلیبی اهمیت دارد. در ۶۷۰ مسلمانان شهر عکا را از صلیبی‌ها باز پس گرفتند و با بیرون راندن شوالیه‌های مهمان‌نواز از این شهر واپسین بقایای صلیبی‌ها در آسورستان را از میان بردند.

File:SiegeOfAcre1291.jpg

شکست شوالیه‌های مهمان‌نواز از مسلمانان در جریان محاصره‌ی عکا، اثر دومینیک پاپِتی^[40](۱۱۹۴-۱۲۲۸)

در تاریخ معاصرمان این روز با نخستین هجوم ارتش سرخ شوروی به بخش‌های شمالی ایران مصادف است. سه شنبه ۲۸ اردیبهشت ۱۲۹۹ گازانوف با ۱۲ کشتی بندر غازیان را بمباران کرد و بندر انزلی را گرفت. در نتیجه، قوای انگلیسی مقیم آنجا که زیر فرمان ژنرال دانسترویل قرار داشتند از آنجا عقب نشستند. میرزا کوچک‌خان جنگلی هم در این میدان حضور داشت. از رخدادهای دیگر این روز می‌توان به تأسیس شرکت شیلات جنوب (۱۳۴۲) هم اشاره کرد.

در سطح جهانی این روز با چند رخداد سیاسی مهم مصادف بوده است. در ۱۱۸۳ سنای فرانسه ناپلئون را به مقام امپراتوری رساند، و در ۱۲۹۸ آتاتورک در ساحل سامسون آناتولی نیرو پیاده کرد و جنگ‌های استقلال ترکیه آغاز شد.

در ۱۳۲۳ کمونیست‌های روسی تاتارهای منطقه‌ی کریمه را از سرزمینشان به مناطق دیگر شوروی به ویژه استان‌های ایرانی‌نشین سغد و خوارزم (ازبکستان و ترکمنستان امروزین) کوچاندند. دویست و چهل هزار نفر در این جریان تبعید شدند که بنا به برخی از برآوردها حدود نیمی از آن‌ها در راه کشته شدند. (تصویر زیر)

Related image

حدود بیست سال بعد هم (در ۱۳۵۳) هند نخستین سلاح اتمی خود را آزمایش کرد و به جرگه‌ی پنج قدرت اتمی دیگرِ آن روز پیوست. اسم این آزمایش، عملیات بودای خندان^[41] بود!

بیست و هشتم اردیبهشت در این میان با چندین رخداد فرهنگی و اجتماعی هم قرین بوده است. در ۹۷۲ کریستوفر مارلو^[42] نویسنده‌ی انگلیسی به جرم بددینی و کفرگویی بازداشت شد، در ۱۲۲۷ اولین مجلس ملی مردم آلمانی‌‌زبان در فرانکفورت تأسیس شد، در ۱۲۳۱ رودآیلند^[43] نخستین بخش از جهان انگلیسی‌زبان شد که قانونی در منع برده‌داری وضع کرد، در ۱۲۹۰ اولین پارک طبیعی جهان به اسم پارک کانادا تأسیس شد و در ۱۲۹۱ اولین فیلم هندی به اسم «شری پوندالیک» ساخته‌ی داداصاحب تورن در بمبئی به نمایش در آمد، در ۱۳۲۷ یوان واحد پول چین قرار گرفت، در ۱۳۸۳ اولین ازدواج رسمی دو همجنس در آمریکا در ماساچوست انجام گرفت و در ۱۳۸۴ تلسکوپ هابل نشان داد که پلوتو دو ماه (نیکس^[44] و هیدرا^[45]) دارد.

در این روز چندین چهره‌ی نامدار زاده شده‌اند: والتر گروپیوس^[46] معمارآلمانی (۱۲۶۲)، و پاپ ژان پل دوم^[47] (۱۲۹۹) همگی در این روز به دنیا آمده‌اند. از میان درگذشتگان این روز باید از ایساک آلبنیز^[48] آهنگساز اسپانیایی و جورج مِرِدیت^[49] داستان‌نویس انگلیسی (هردو در ۱۲۸۸)، لورنس عربستان^[50] (۱۳۱۴)، ورنر زومبارت^[51] اقتصاددان آلمانی (۱۳۲۰) و الکساندر کوروش^[52] ریاضی‌دان برجسته‌ی روس (۱۳۵۰) یاد کرد.

بیست و نهم اردیبهشت

بیست و نهم اردیبهشت‌ماه در تاریخ معاصرمان بیشتر به خاطر زاده شدن دکتر محمد مصدق در این روز (۱۲۶۱) اهمیت دارد. علاوه بر آن، چند رخداد اجتماعی مهم نیز در این روز رخ داده است. چنان که در ۱۳۴۱ سد سپیدرود با گنجایش 1800 میلیون متر مکعب و420 میلیون کیلو وات برق در ساعت که با هزینه ۴۵۰ میلیون تومان ساخته شده بود، به بهره‌برداری رسید. به سال ۱۳۴۲ در مشهد سیل شدیدی آمد که 448 خانه را ویران کرد وعده‌ای از مردم را کشت. طنزآمیز این که درست در همان روز راداکریشنان رئیس‌جمهور هند به ایران وارد شد.

در سطح جهانی این روز با رخدادهایی پراکنده و واگرا قرین بوده است. در ۴۷۵ سربازان اروپایی که برای نخستین جنگ صلیبی به خاور روی آورده بودند در وورمس آلمان به جان یهودیان شهر افتادند و همه را کشتار کردند^[53]. هشتصد یهودی در این واقعه کشته شدند. در ۶۴۷ بیبرس^[54] شاه مملوک شهر انطاکیه را که مرکز صلیبی‌ها شده بود فتح و پاکسازی کرد. در ۹۱۵ آن بولین^[55] دومین همسر هانری هشتم شاه انگلستان را به جرم زنای با محارم و خیانت گردن زدند. در ۱۲۷۵ در جریان مراسم تاجگذاری تزار نیکلای دوم در محله خودینکای مسکو، هجوم جمعیت و غوغایی که برای دریافت خوراک مجانی برخاست به درگیری و مرگ ۱۳۸۹ نفر منتهی شد!

این روز در ضمن روز تولد آتاتورک (در ۱۲۶۰)‌ هم بود و او چنین روزی را برای آغاز جنگ‌های استقلال ترکیه انتخاب کرده بود. در ۱۲۸۱ کوبا از آمریکا استقلال یافت. در ۱۳۰۶ انگلستان عهدنامه‌ی جده را با ابن سعود امضا کرد و او را به پادشاهی منطقه‌ی نجد و حجاز گماشت. در ۱۳۲۰ هم هوشی‌مین^[56] اتحادیه‌ی کمونیستی ویت‌مین^[57] را در ویتنام تأسیس کرد و شروع کرد به سازماندهی کمونیست‌های کامبوجی، که باعث شد در نهایت پول‌پوت^[58] در‌ آنجا به قدرت برسد و بخش بزرگی از جمعیت کشورش را به قتل برساند. جالب آن که هوشی‌مین هم از همان الگوی آتاتورک برای بزرگداشت جشن تولد خودش استفاده می‌کرد. چون تولد او هم در همین روز (به سال ۱۲۶۹) ‌قرار می‌گیرد!

File:Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg

آتاتورک و مادرش زبیده خانم و خواهرش مقبوله

در روز بیست و نهم اردیبهشت ۱۱۲۲ بود که ژان پیر کریستین^[59] یکای سانتی‌گراد را برای سنجش دما قرارداد کرد و ناپلئون رسته‌ی افتخار (لژیون دونور^[60]) را در همین روز (۱۱۸۱) تأسیس کرد. زادگان نامدار این روز جدای از مبارزان چپ‌گرایی که در روز تولدشان حرکات تاریخ‌ساز می‌کردند، عبارت‌اند از جوزف باتلر^[61] فیلسوف و متأله انگلیسی (۱۰۷۱)، یوهان گوپتلیب فیشته^[62] فیلسوف آلمانی (۱۱۴۱)، نیکلای دوم تزار روسیه^[63] (۱۲۴۷)، برتراند راسل^[64] فیلسوف انگلیسی (۱۲۵۱)، یولیوس اِوولا^[65] فیلسوف ایتالیایی (۱۲۷۷) و مالکوم ایکس^[66] (۱۳۰۴). کریستف کلمب^[67] هم در ۸۸۵ و توپاک آماروی دوم^[68] شورشی پرویی هم در ۱۱۶۰ درگذشته است.

یولیوس اوولا

Image result for Johann Gottlieb Fichte

یوهان گوتلیب فیشته

سی‌ام اردیبهشت

سی‌ام اردیبهشت سالگرد چندین رخداد مهم تاریخی است که اغلب به مرگ و میر و خونریزی منتهی شده است. قدیمی‌ترین نمونه‌اش آن که در ۳۲۵ میلادی شورای اول نیقیه آغاز به کار کرد و این همان انجمنی بود که دین مسیحیت دولتی را زیر نظر کنستانتین امپراتور روم سازماندهی کرد و کمر همت به ریشه‌کنی فرهنگ جهان باستان بست.

شورای نیقیه

حدود دویست سال بعد در ۵۲۶ میلادی زلزله‌ی سهمگینی انطاکیه را ویران کرد و به مرگ دویست و پنجاه هزار تن انجامید. این شهر در آن هنگام در قلمرو روم شرقی قرار داشت. اما پس از زلزله انوشیروان دادگر و سپاهیان ساسانی آنجا را گرفتند و برای مردم انطاکیه شهری دیگر در سوریه ساختند و مردمش را به آنجا منتقل کردند. هرچند منابع تاریخی درباره‌ی ماهیت این عملیات کاملاً شفاف و روشن هستند، برخی از بیانیه‌نویسان دولتی رومی‌ این عملیات درخشان یاری‌رسانی را به فتح انطاکیه و به بردگی گرفتن اهالی‌اش حمل کردند که به شکل نامنتظره‌ و نامعقولی امروز روایت غالب از ماجرا شده است.

برای رد این روایت نامستند کافی است ورود سپاهیان ساسانی به انطاکیه و انتقال مردم به شهری تازه که برایشان ساخته شده بود را با ورود سپاهیان فاتح به شهرهای دیگر مقایسه کنیم. دست بر قضا، دقیقاً در همین روز سی‌ام اردیبهشت دو نمونه‌ی دیگر از این رخداد را داریم. در ۸۹۹ خورشیدی سربازان اسپانیایی که به فرمان شورای نیقیه مؤمن بودند و خود را وارث امپراتوری روم می‌دانستند، همچون مهمانانی عالی‌مقام به پایتخت آزتک‌ها –تنوچتیتلان- وارد شدند، و در همین روز به هنگام جشن مذهبی توکسکاتل^[69] که در آن مردم بی‌سلاح شرکت می‌کردند، غافلگیرانه به میزبانانشان حمله بردند و همه‌ی مردم را کشتار کردند. به روایتی بیش از هزار زن و مرد و کودک در این فاجعه کشته شدند. برای این که نمونه‌ی مدرنی هم در این بین داشته باشیم خوب است به فرمان ناپلئون اشاره کنیم که در سال ۱۱۸۱ در همین روز صادر شد و بار دیگر بردگی را -که در جریان انقلاب فرانسه الغا شده بود- در مستعمره‌های فرانسه قانونی ساخت.

سقوط تنوچتیتلان

سقوط یانگ ژو

از جمله‌ی رخدادهای فاجعه‌بار دیگر این روز می‌توان به سال ۱۲۶۲ اشاره کرد که چنین روزی در آن انفجار آتشفشان کراکاتوآ^[70] آغاز شد و به مرگ سی و شش هزار نفر منتهی شد. در ۱۳۱۹ هم اولین زندانیان به اردوگاه آشویتس^[71] وارد شدند!

رخدادهای ریز و درشت دیگری هم در این روز واقع شده است. در ۱۳۲۷ چیانگ کای شک^[72] به ریاست‌جمهوری چین برگزیده شد. در ۹۴۹ آبراهام اورتِلیوس^[73] اولین نقشه‌ی اطلس مدرن را پدید آورد، در ۱۲۵۲ لوی استراوس^[74] و یاکوب دیویس^[75] در آمریکا شلوار لی (بلو جین) را به اسم خود ثبت کردند، و در ۱۲۵۴ هفده کشور در کنوانسیون متر حضور یافتند و پذیرفتند تا یکاهای متریک استانده‌شان باشند. ادیسون هم در چنین روزی به سال ۱۲۷۰ اولین نمونه از کینتوسکوپ^[76] خود را نمایش داد؛ ابزاری که بعدها به دوربین فیلمبرداری تکامل یافت. در ۱۳۰۶ چارلز لیندبرگ^[77] نخستین پرواز انفرادی بر فراز اقیانوس اطلس را به پایان رساند. در ۱۳۴۳ ریزموج‌های مربوط به تشعشع زمینه‌ی کیهانی کشف شد و در ۱۳۶۲ اولین مقاله درباره‌ی کشف ویروس ایدز در Science انتشار یافت. در این بین جینالولو بریجیدا هنرپیشه‌ی نامدار ایتالیایی هم در ۱۳۴۲ همراه همسرش به تهران سفر کرد که با استقبال بی‌سابقه‌ی مردم روبرو شد!

زادگان نامدار سی‌ام اردیبهشت کاملاً برای خنثا کردن تأثیر رخدادهای سیاسی این روز بسنده هستند. چون اونوره دو بالزاک^[78] نویسنده‌ی فرانسوی (۱۱۷۸) و جان استوارت میل^[79] فیلسوف انگلیسی (۱۱۸۵) و آلکسی توپولِف^[80] -مهندس طراح هواپیماهای توپولف (۱۳۰۴) و شِر^[81] خواننده‌ی آمریکایی (۱۳۲۵) در این روز زاده شدند. درگذشتگان این روز هم به همین اندازه نامدار هستند. در ۱۰۰۱ عثمان دوم امیر عثمانی، در ۱۳۸۱ استفن جی گولد^[82] زیست‌شناس و در ۱۳۸۴ پل ریکور^[83] ادیب و فیلسوف فرانسوی درگذشتند.

آرامگاه جلال‌الدین سرخپوش بخاری

Image result for paul ricoeur

پل ریکور

سی‌ و یکم اردیبهشت

سی و یکم اردیبهشت سالگرد درگیری‌های مردم نواحی مرزی ایران‌زمین با نیروهای مهاجم بوده است. وخیم‌تر از همه آن که در ۱۲۴۳ روس‌ها بر امیرنشین‌های قفقازی (کاباردی‌ها، ابخازها و…) چیره شدند و نسل‌کشی مردم قفقاز را آغاز کردند. تخمین زده می‌شود که روس‌ها با کوچاندن اجباری و قتل‌عام مردم منطقه یک و نیم میلیون تن از اهالی این سرزمین را از میان برده باشند. نیروهای قوم‌گرای پان‌ترک و بنیادگرایان اسلامی و کمونیست‌ها در جریان سرکوب مردم قفقاز طی سال‌های بعدی و جذب شدنشان در زمینه‌ی قلمرو روسیه کاملاً با هم همسو و هم‌جهت عمل می‌کردند. چنان که یکی از مهم‌ترین کانون‌های مقاومت فرهنگی در برابر نفوذ بیگانگان که عظیم شیروانی نام داشت، در همین روز به سال ۱۲۶۷ هنگامی که از مسجد محله‌اش در شماخی خارج می‌شد به دست عوامل واپسگرای مذهبی مورد حمله قرار گرفت و به قتل رسید.

آخرین سردار قفقازی:حاجی کرانتوخ برزگ

طی سال‌های اخیر این روز در ایران با رخدادهایی بهتر از این‌ها مصادف بوده است. در1340 کنفرانس بهداشتی سنتو در شیراز تشکیل شد، در ۱۳۴۷ پالایشگاه تهران ساخته شد و این رخداد را با چاپ تمبری گرامی داشتند، و در ۱۳۵۷ به‌آذین مجمع عمومی کانون نویسندگان را با غلبه‌ی وفاداران به حزب توده و مقاومت چپ‌های جوان‌ترِ هوادار کوبا و چین تأسیس کرد.

در سطح جهانی این روز با مجموعه‌ای رنگارنگ از رخدادهای تاریخی گره خورده است. در لایه‌ی سیاسی و نظامی، در ۲۵۷ خورشیدی سپاهیان مسلمان اغلبی پس از نه ماه محاصره سیراکوز را در سیسیل فتح کردند، در ۱۰۲۴ در جریان فرو افتادن سلسله‌ی مینگ در چین و فراز آمدن دولت مغولی چینگ، سربازان چینگ شهر یانگ‌ژو را فتح کردند و چون مردمش هوادار مینگ بودند، طی ده روز (به روایت مورخان چینی) هشتصد هزار تن از اهالی شهر را کشتار کردند. در ۱۲۵۰ سربازان فرانسوی کمون پاریس را شکست دادند. در جریان جنگ‌های کمون و دولت بیست هزار کمونار کشته و سی و هشت هزار تن دیگر دستگیر شدند.

راجیو گاندی دقایقی پیش از آن که ترور شود

در لایه‌ی اجتماعی، به سال ۲۵۸ خورشیدی پاپ جان هشتم برانیمیر^[84] شاه کرواسی را به مسیحیت گرواند و کروات‌ها هم از او پیروی کردند، در ۱۲۳۰ کلمبیا بردگی‌ای را که همین مسیحیان در سطح جهان گسترانده بودند در قلمرو تازه‌استقلال‌یافته‌اش لغو کرد، و در ۱۲۶۰ سازمان صلیب سرخ در آمریکا تأسیس شد.

در ۱۲۸۳ فدراسیون بین‌المللی سازمان‌های فوتبال (فیفا) در پاریس تأسیس شد. در ۱۲۸۵ برادران رایت حق اختراع ماشین پرنده را به اسم خود ثبت کردند. در ۱۳۰۶ زلزله در شی‌نینگ^[85] چین به مرگ دویست هزار نفر منتهی شد و پنج سال بعد در همین روز (۱۳۱۱) آملیا ارهارت^[86] اولین زنی بود که پرواز انفرادی بر فراز اقیانوس اطلس را به پایان رساند. در این میان رخداد غریبی در ژاپن واقع شد و آن هم این که در سی و یکم اردیبهشت سال ۱۳۱۵ زنی به نام آبِه سادا^[87] که معشوقش را در جریان همبستری به طور تصادفی (!) خفه کرده بود و اندام‌های تناسلی وی را بریده و در لباس کیمونوی خود جاسازی‌اش کرده بود، پس از آن که به همین وضع روزها در توکیو گردش می‌کرد دستگیر شد. ماجرای او به تولید انبوهی از متون تخیلی، داستانی و حتا فلسفی در ژاپن انجامیده است. او به جرم قتل غیرعمد به شش سال حبس محکوم شد! جالب آن که جفری دامر^[88] قاتل سریالی مشهور آمریکایی که قربانیانش را می‌خورد هم در همین روز (به سال ۱۳۳۹) زاده شده است. زندگی و جنایت‌های او نیز موضوع ساخت فیلم‌ها و داستان‌هایی قرار گرفته که در میانشان سکوت بره‌ها مشهورتر از باقی است. در ۱۳۱۸ آلمان و ایتالیا پیمان پولادین^[89] را امضا کردند و با هم متحد شدندو در ۱۳۲۶ دکترین ترومن با کمک‌های مالی آمریکا به ترکیه و یونان اجرایی شد.

آبه‌سادا پس از بازداشت در میان مامورانِ خوشحال!

اما رخدادهای مهم فرهنگی آن که در ۱۳۵۱ یک زمین‌شناس مبتلا به اختلال حواس طی یک حرکت خرابکارانه مجسمه‌ی میکل‌آنژ در کلیسای سنت پیتر را خراب کرد، و در ۱۳۵۹ دومین بخش از فیلم جنگ ستارگان (امپراتور پاتک می‌زند) اکران شد و این فیلم را به جریانی فرهنگی بدل ساخت.

در این روز شمار زیادی از نامداران زاده شده‌اند که می‌توان در میانشان به این نام‌ها اشاره کرد: آبرشت دورر^[90] نقاش آلمانی (۸۵۰)، محمد ابوعبدالله بن محمد حطاب رعینی فقیه مالکی (۸۷۶)، و آندرئی ساخاروف^[91] فیزیکدان روس (۱۳۰۰). نامدارترین کسی که در دوران ما در این روز درگذشت هم سید جلال‌الدین سرخپوش بخاری صوفی نامدار طریقت سهروردیه است که در ۶۷۰ خورشیدی در هند درگذشت. راجیو گاندی^[92] نخست‌وزیر هند نیز در ۱۳۷۰ توسط زنی انتحاری ترور شد و درگذشت. مادر راجیو گاندی –ایندیرا گاندی- دختر جواهر لعل نهرو و پدرش از پارسیان هند بود.

آلبرشت دورر