ماه امرداد: دهم تا سیزدهم

ماه امرداد: دهم تا سیزدهم

دهم امرداد

بیش از یک قرن پیش در چنین روزهایی نیروهای مشروطه‌خواه تازه تهران را فتح کرده و همچنان با هواداران استبداد در حال کشمکش بودند. روز یکشنبه دهم امرداد سال ۱۲۸۸ هم‌زمان با برگزاری مراسمی برای تدفین شیخ فضل‌الله نوری، اسماعیل‌خان آجودان‌باشی را که از نزدیکان وی بود و در قتل چند آزادی‌خواه دست داشت محاکمه و اعدام کردند. یک سال بعد درگیری به درون خود مشروطه‌خواهان انتقال یافته و به صف‌بندی‌های سیاسی منتهی شده بود. طوری که روز سه شنبه دهم امرداد ۱۲۸۹ محمدعلی تربیت و سید عبدالرزاق‌خان همدانی که از دموکرات‌های تندرو بودند به انتقام کشته شدن سید عبدالله بهبهانی به قتل رسیدند و در سرای حاج ملاعلی بازار هم دو مجاهد با هم دعوایشان شد و یکی‌شان دیگری را با تیر زد.

تا چند سال بعد که دامنه‌ی جنگ اول جهانی به درون ایران هم کشید، درگیری‌ها با حضور قوای خارجی تشدید شد. در چنین روزی در سال ۱۲۹۷ جنگ گوی‌چای که بیش از یک ماه به درازا کشیده بود خاتمه یافت و طی آن قوای دولتی بر نیروهای جنگلی که حالا دیگر کاملاً زیر فرمان بلشویک‌ها قرار داشتند، غلبه کردند. در همین میان جنگلی‌ها مسیر ترابری سپاهیان انگلیسی به رهبری دنسترویل^[1] را بریده بودند و یک سپاه کمکی با رهبری بیچراخوف^[2] از قزوین به سمت شمال حرکت می‌کرد.

‍ در دهم امرداد سال ۱۳۲۵ قوام‌السلطنه که سیاست نزدیکی به روس‌ها را در پیش گرفته بود و می‌کوشید با نرمخویی روس‌ها را از اشغال آذربایجان باز دارد، پذیرفت تا سه وزیر توده‌ای در کابینه‌اش ورود کنند. این‌ها عبارت بودند از ایرج اسکندری (وزارت پیشه و هنر)، کشاورز (وزارت بهداری) و اللهیار صالح (وزارت عدلیه). هفت سال بعد در ۱۳۳۲ در بحبوحه‌ی درگیری‌ها بر سر ملی شدن صنعت نفت وقتی دکتر مصدق تصمیم به برگزاری همه‌پرسی گرفت، آیت‌الله کاشانی در چنین روزی اعلامیه‌ای داد و گفت که «شرکت در رفراندوم خانه‌برانداز که با نقشه‌ی اجانب طرح‌ریزی شده، مبغوض حضرت ولی‌عصر عجل الله تعالی فرجه و حرام است.»

$G:\pix\projects\iranzamin\modern\11chronicle\1332-42\کاشانی و نواب.jpg$

آیت‌الله کاشانی و نواب صفوی

دهم امردادماه در مقیاس جهانی با رخدادهای سیاسی ریز و درشتی گره خورده است. در سال ۳۰ پیش از میلاد اوکتاویانوس^[3] امپراتور روم به اسکندریه وارد شد و مصر را به قلمرو روم افزود، در ۵۲۷ میلادی یوستی‌نیان^[4] به امپراتوری رم شرقی رسید (تصویر زیر) و در ۲۸۱ هجری خورشیدی اغلبی‌ها آخرین پایگاه بیزانسی‌ها در سیسیل –شهر تاورمینا^[5]– را فتح کردند و به این ترتیب این جزیره به قلمرو اسلام درپیوست.

Mosaic of Justinianus I - Basilica San Vitale (Ravenna).jpg

در همین روز به سال ۱۰۹۳ جرج اول^[6] به پادشاهی انگلستان رسید و صدو هشتاد سال بعد در ۱۲۷۳ اولین جنگ چین و ژاپن بر سر حاکمیت بر کره آغاز شد. پنجاه سال بعدش هم در هیاهوی جنگ جهانی دوم این روز با رخدادهایی مصادف شد که تا حدودی ماهیت سیاست و قدرت در جمهوری سوسیالیستی شوروی را نشان می‌دهد. در این روز به سال ۱۳۲۳ مردم ورشو بر قوای اشغالگر آلمانی شوریدند. ارتش سرخ شوروی که در دروازه‌های شهر قرار داشت و قصد داشت پس از جنگ لهستان را به قلمرو شوروی ضمیمه کند، از ورود به شهر پرهیز کرد و به آلمانی‌ها اجازه داد تا اهالی شهر را کشتار کنند. پس از این درگیری‌ها ۸۵% شهر ورشو ویران شده بود.

ورشو پس از شورش

در همین روز به سال ۱۳۲۵ رهبران «ارتش آزاد روسیه^[7]» در مسکو اعدام شدند. این‌ها فرماندهان نیروهای روس بودند که در اتحاد با آلمان نازی با شوروی‌ها می‌جنگیدند و اکثرشان زندانیان جنگی روسی بودند که با کمونیست‌ها و استالین دشمنی داشتند. جمعیت سربازان داوطلب این ارتش –که به شکل جالب توجهی در کتاب‌های تاریخی عمومی هرگز به نامشان اشاره نمی‌شود!- در پایان جنگ بین ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار نفر بود که تقریباً همه‌شان به دست ارتش سرخ کشته شدند. از جمله ژنرال آندری ولاسوف^[8] که پیشتر عضوی از ارتش سرخ بود رهبری ارتش آزاد روسیه را بر عهده داشت. به احتمال زیاد یکی از دلایل آن که استالین پس از پایان جنگ و بازگشت زندانیان جنگی روس به میهنشان، این سربازان را کشتار کرد، انتقام‌جویی از این جریان نظامی مهم بوده باشد.

سربازان روس در ارتش آزاد روسیه با یونیفرم آلمانی

این روز در ضمن با دگرگونی‌هایی نهادی هم مصادف است. در ۸۴۸ هجری خورشیدی لویی یازدهم فرقه‌ی شهسواران سن میشل^[9] را در امبواز ^[10] تأسیس کرد (نگاره‌ی زیر)، در ۸۷۷ کریستف کلمب^[11] به ونزوئلا رسید و در ۱۲۱۳ بردگی در قلمرو انگلستان لغو شد.

در دهم امرداد سال ۱۳۱۵ المپیک برلین با حضور آدولف هیتلر^[12] گشایش یافت، در ۱۳۳۹ داهومی^[13] (امروز: بنین) از فرانسه استقلال یافت و در همان سال اسلام‌آباد پایتخت پاکستان شد.

در ۱۳۴۵ انقلاب فرهنگی با رهبری مائو^[14] آغاز شد و موجی از کشتار و شکنجه‌ی روشنفکران و معلمان و تحصیل‌ کرده‌ها چین را در نوردید. این جریان گذشته از نابودی طبقه‌ی متوسط مردم چین، تخریب آثار تاریخی و فرهنگی چین به دست جوانان گارد سرخ حزب کمونیست را هم به دنبال داشت. نمونه‌اش آن که در این روز بقایای پیکر امپراتور وان‌لی^[15] از دودمان مینگ^[16] را از آرامگاهش بیرون کشیدند و پس از «محاکمه» سوزاندند! (نگاره‌ی زیر)

از رخدادهای دیگر این روز یکی آن که در ۱۲۹۷ اولین اعتصاب عمومی تاریخ کانادا در ونکوور آغاز شد و دیگر آن که در ۱۳۰۱ توفان شان‌تو^[17] در چین پنجاه هزار نفر را از میان برد. دهم امرداد در ضمن با دو رخداد فرهنگی و علمی هم مصادف بوده است. یکی آن که در ۱۱۵۳ جوزف پریستلی^[18] انگلیسی اعلام کرد که گاز اکسیژن را کشف کرده است. این گاز البته پیشتر با همین روش توسط کارل ویلهلم شیله^[19] آلمانی کشف شده بود! اما چون کتاب‌های تاریخ علم را اغلب انگلیسی‌ها نوشته‌اند، امروز پریستلی را کاشف اکسیژن می‌شناسند. دیگر آن که در ۱۳۶۰ شبکه‌ی MTV پخش برنامه‌های خود را با ترانه‌ی Video killed the Video star از گروه Buggles آغاز کرد. در ۱۳۱۸ هم آلبرت انشتین^[20] و لئو زیلارد^[21] نامه‌ای به روزولت نوشتند و او را برانگیختند که برای نابودی متحدین بمب اتمی درست کند.

Denis Diderot 111.PNG

دنی دیدرو

عبدالله بن عبدالعزیز

Hafizullah Amin.jpg

حفیظ‌الله امین

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از کلودیوس^[22] امپراتور روم (۱۰ پیش از میلاد)، عبدالله بن عبدالعزیز شاه سعودی (۱۳۰۳)، و حفیظ‌الله امین وزیر امور خارجه‌ی افغانستان (۱۳۰۸). در چنین روزی به سال ۳۰ پیش از میلاد مارک آنتونی سردار رومی خودکشی کرد. رفتگان نامدار دیگر این روز عبارت‌اند از اوزبیوس مورخ کلیسا (۳۷۱ میلادی)، دُغای رومی حاکم عباسی مصر (۲۹۸ هجری خورشیدی)، علی بن عیسی جراح (۳۲۵)، کوزیمو د مدیچی (۸۴۳)، دنی دیدرو^[23] فیلسوف فرانسوی (۱۱۶۳)، ملک فهد شاه عربستان (۱۳۸۴) و گور ویدال^[24] سیاستمدار و نویسنده‌ی آمریکایی (۱۳۹۱).

یازدهم امرداد

در دوران اوج نهضت مشروطه، روز چهارشنبه یازدهم امرداد سال ۱۲۸۹ دولت فرمانی صادر کرد و از همه‌ی مجاهدان که تهران را فتح کرده بودند خواست تا سلاح خود را تحویل دهند. بر مبنای این فرمان تنها بختیاری‌ها به عنوان گارد ملی مسلح باقی می‌ماندند. با این همه، هنوز نیروهای استبدادی فعال بودند و درست یک سال بعد در همین روز به سال ۱۲۹۰ سالارالدوله با نیروهای عشایری‌اش کرمانشاه را گرفت. شش سال بعد مستبدین سرکوب شده بودند ولی پشتیبانان خارجی‌شان همچنان در ایران نفوذ داشتند. به این شکل بود که در ۱۲۹۶ روزنامه‌ی نوبهار که به دست ملک‌الشعرای بهار منتشر می‌شد با اعمال نفوذ روس‌ها توقیف شد. یک سال بعد (۱۲۹۷) وثوق‌الدوله به صدارت رسید و موفق شد نظمی در کشور ایجاد کند. یکی از دستاوردهایش آن بود که انجمن مجازات را از بین برد و دو تن از تروریست‌های مهمشان -حسین‌الله و رشیدالسلطان- را اعدام کرد و منشی‌زاده و ابوالفتح‌زاده را به پانزده سال حبس محکوم کرد. دو سال بعد قوای انگلیسی هم ناگزیر شدند از شمال ایران خارج شوند و وقتی منجیل را تخلیه کردند بلشویک‌ها در رشت جشن بزرگی برگزار کردند.

در خارج از قلمرو ایران‌زمین این روز با درگیری‌ها و کشمکش‌های سیاسی گوناگونی قرین بوده است. در یازدهم امرداد سال ۳۳۸ پ.م. سپاهیان مقدونی که زیر فرمان فیلیپ می‌جنگیدند در نبرد خایرونیا^[25] بر قوای متحد آتن و تبس چیره شدند و به این شکل مقدونیه یونان را زیر نفوذ خود گرفت. در ۲۱۶ پ.م. ارتش کارتاژ^[26]با فرماندهی هانیبال^[27] (نگاره‌ی زیر) بر ارتش بزرگ‌تر روم در نبرد کانای^[28] چیره شد و این یکی از بزرگ‌ترین شکست‌های رومیان از نیرویی مهاجم به قلمروشان بود.

در سال ۱۰۴۳ هجری خورشیدی قوای اتریشی در نبرد سنت گوتارد^[29] بر ارتش عثمانی غلبه کرد، در ۱۱۷۷ هجری خورشیدی قوای انگلیسی در نبرد نیل^[30] بر نیروهای انقلابی فرانسه چیره شدند و این یکی از مهم‌ترین جنگ‌های میان دو نیروی اروپایی بود که در مصر در می‌گرفت. در سال ۱۲۹۳ در جریان اولین جنگ جهانی اول، نخستین نبرد هوایی رخ داد که طی آن خلبانی فرانسوی به نام رولان ژرژ گارو^[31] هواپیمای خود را به یک کشتی هوایی (زپلین^[32]) آلمانی کوبید و آن را منهدم کرد. در سال ۱۳۰۶ در جریان شورش نان‌چانگ اولین درگیری بزرگ میان حزب ملی‌گرای کومینگ‌تانگ و حزب کمونیست چین آغاز شد. هفت سال بعد در ۱۳۱۳ پس از درگذشت هیندنبورگ^[33] آدولف هیتلر که در این هنگام صدراعظم آلمان بود به مقام رهبری (فوهرر^[34]) دست یافت. در زمانه‌ی ما هم در ۱۳۶۸ پاکستان به کشورهای مشترک‌المنافع ملحق شد و در ۱۳۶۹ عراق به کویت حمله کرد.

حمله‌ی عراق به کویت

On a choppy sea, a large warship burns out of control. The central ship is flanked by two other largely undamaged ships. In the foreground two small boats full of men row between floating wreckage to which men are clinging.

جنگ دریایی نیل

این روز با چند بازسازی نهادی و تحول اجتماعی نیز مصادف بوده است. در ۱۱۶۹ اولین سرشماری در این کشور نوبنیاد انجام گرفت. در ۱۲۴۸ سیستم طبقاتی اِدو در ژاپن که نوعی نظام خان‌خانی بود توسط امپراتور میجی لغو شد. در ۱۲۴۹ اولین قطار زیرزمینی جهان (tower subway) در لندن گشایش یافت، در سال ۱۳۱۱ در چنین روزی کارل اندرسون^[35] پوزیترون^[36] را کشف کرد و در ۱۳۸۳ آتش‌سوزی در یک سوپرمارکت در پاراگوئه به مرگ ۳۹۶ نفر و زخمی شدن پانصد نفر انجامید!

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از ژان باتیست لامارک^[37] زیست‌شناس فرانسوی (۱۱۲۳)، مانوئل آلبوکرک^[38] سردار استعمارگر اسپانیایی (۱۲۰۷)، ایزابل آلنده^[39] نویسنده‌ی شیلیایی (۱۳۲۱). الطائع بالله خلیفه‌ی عباسی (۳۸۲)، معین‌الدین سلیمان پروانه وزیر سلجوقیان روم (۶۰۶)، ‌پاول فون هیندنبورگ^[40] رئیس‌جمهور آلمان و قهرمان جنگ جهانی اول (۱۳۱۳) و ریموند کارور^[41] داستان‌نویس آمریکایی (۱۳۶۷) هم در این روز درگذشته‌اند.

Raymond Carver.jpg

ریموند کارور

Isabel allende.jpg

ایزابل آلنده

An old photograph of a man with a moustache in military uniform.

پاول فون هیندنبورگ

سردر مدرسه‌ی توقات، موقوفه‌ی پروانه

Roland Garros (aviator).jpg

رولان ژرژ گارو

لامارک

دوازدهم امرداد

در چنین روزی به سال ۴۳۵ میلادی نستوریوس^[42] اسقف اعظم کنستانتینوپل که به فرمان امپراتور بیزانس تئودوسیوس^[43] از مقام خود خلع شده بود به مصر تبعید شد (نگاره زیر). این آغاز انشعاب مسیحیت نستوری محسوب می‌شود که بزرگ‌ترین شاخه‌ی ایرانی مسیحیت است. نستوری‌ها بعدتر در تیسفون گرد آمدند و در تقابل با کلیساهای بیزانس و رم (ارتدوکس و کاتولیک) شاخه‌ی دیگری از مسیحیت را تأسیس کردند که تا دوران حمله‌ی مغول بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین شاخه از مسیحیت محسوب می‌شد.

Nestorius Hooghe 1688.png

روز چهارشنبه دوازدهم امرداد سال ۲۵۲ هجری خورشیدی ابوالعباس محمد بن محمد نیشابوری که به ایرانشهری شهرت دارد، در کتاب مسائل‌الطبیعه‌اش با نگاهی کمابیش مانوی نوشت که «امروز تیرروز تیرماه سال ۲۴۲ یزدگردی است و کسوفی رخ داده که نشانه‌ی پیمان خداوند با نور و ظلمت است.»

در تاریخ معاصرمان در همین روز به سال ۱۲۹۹ از باکو هزار سرباز به رشت رفت تا به نیروهای بلشویک که با جنگلی‌ها متحد شده بودند بپیوندد. میرزا کوچک‌خان هم در رشت اعلامیه‌ای صادر کرد و ضمن بیان مواضع سیاسی‌اش از کلمه‌ای برای نامیدن مخالفانش بهره جست که به زودی رواج زیادی یافت. او در پایین اعلامیه‌اش نوشت «پست باد منافقین!»

رخدادهای نهادی و سازمانی چندی هم در طی سال‌های بعد رخ داد: در ۱۳۰۶ دکتر میلسپو، رئیس سابق کل دارائی ایران، تهران را به سوی امریکا ترک کرد، در ۱۳۱۳ علی‌اکبر داور و دوست و معاونش علی وکیلی سازماندهی اقتصاد ایران را با پشتیبانی رضاشاه شروع کردند، در ۱۳۱۹ اسماعیل مرآت به وزارت پست و تلگراف رسید و کمیسیونی برای اداره‌ی رادیو تشکیل داد و خود به ریاستش رسید.

دوازدهم امرداد در تاریخ جنگ هم اهمیتی نسبی دارد. در ۱۳۱۹ ارتش ایتالیا به سومالی که مستعمره‌ی انگلستان بود حمله برد و در ۱۳۳۹ نیجریه از فرانسه استقلال یافت. در ۱۳۸۴ هم رئیس‌جمهور موریتانی معاویه ولد سید احمد الطایع زمانی که برای شرکت در مراسم خاکسپاری ملک فهد به عربستان رفته بود در کشور خودش به دنبال یک کودتا از قدرت برکنار شد.

این روز در ضمن با چند رخداد پراکنده ولی جالب دیگر هم مصادف بوده است. در دوازدهم امرداد سال ۱۱۵۵ اعلامیه‌ی استقلال آمریکا امضا شد، در ۱۲۳۸ انجمن دنداپزشکی آمریکا در کنار آبشار نیاگارا اعلام موجودیت کرد و در ۱۲۷۹ شرکت لاستیک و چرخ فایرستون^[44] تأسیس شد. در ۱۳۰۳ مکزیک با دولت شوروی روابط دیپلماتیک برقرار کرد، در ۱۳۱۵ جِس اونز^[45] در مسابقه‌ی دوی صد متر در المپیک برلین قهرمان شد و خدشه‌ای بر تبلیغات نژادی نازی‌ها وارد آورد. در المپیک برلین آلمانی‌ها که میزبان بودند بسیار بر برتری نژادی آریایی‌ها تأکید داشتند و به واقع هم اکثر برندگان از میان آلمانی‌ها یا اهالی اسکاندیناوی برخاسته بودند و جس اونز در این میان استثنایی بود که به ویژه در جریان جنگ جهانی دوم اهمیتی سیاسی پیدا کرد. در ۱۳۲۶ دادگاه دیوان‌عالی ژاپن تأسیس شد و در ۱۳۵۶ هم شرکت تَندی^[46] اولین خط تولید انبوه رایانه‌های خانگی (مدل TRS-80) را راه‌اندازی کرد.

جسی اونز

Radioshack TRS80-IMG 7206.jpg

رایانه‌ی TRS-80

دوازدهم امرداد روز درگذشت این افراد است: سید جمال‌الدین اسدآبادی (۱۲۷۵)، و تورستین وبلن^[47] جامعه‌شناس آمریکایی (۱۳۰۸). از زادگان این روز نیز می‌توان از محمود اول سلطان عثمانی (۱۰۷۵) و آیت‌الله علی سیستانی (۱۳۰۹) نام برد.

آیت‌الله سیستانی

Aleksandr Solzhenitsyn 1974crop.jpg

الکساندر سولژنیتسین

Mauritania gov ould taya 210 eng 30apr05.jpg

معاویه الطائح

سیزدهم امرداد

مهم‌ترین مناسبت این روز برای ایرانیان آن است که روز یکشنبه سیزدهم امردادماه سال ۵۷۰ هجری خورشیدی (۴ رجب ۵۸۷ ق.) شیخ شهاب‌الدین سهروردی معروف به شیخ اشراق به دست متعصبان مذهبی و نیروهای سیاسی مخالفش کشته شد. او در زمان مرگ تنها سی و چند سال داشت و با این همه بزرگ‌ترین فیلسوف و منطق‌دان جهان محسوب می‌شد. قاتلش حاکم حلب -پسر صلاح‌الدین ایوبی- بود که نخست مرید او بود اما زیر فشار رهبران دینی حلب و به فرمان پدرش دست به این جنایت زد.

در تاریخ معاصرمان این روز با چند رخداد سیاسی گره خورده است. روز پنجشنبه سیزدهم امرداد ۱۲۷۷ امین‌الدوله‌ی اصلاح‌طلب و متجدد عزل شد و اندکی بعد به شکلی مشکوک درگذشت. به جای او اتابک امین‌السلطنه به صدارت رسید که در آن هنگام دولتمردی محافظه‌کار بود. با این همه جناح امین‌الدوله نیرومندتر از آب در آمد و مظفرالدین‌‌شاه روز یکشنبه سیزدهم امرداد سال ۱۲۸۵ دستخط فرمان مشروطه را نوشت. یک سال بعد از آن وقتی مظفرالدین‌شاه درگذشت، سلطان‌العلماء تربتی در روز دوشنبه سیزدهم امرداد ۱۲۸۶ اولین شماره از روزنامه‌ی روح‌القدس را منتشر کرد که مشروطه‌خواه تندرو بود و به محمدعلی‌شاه فحاشی می‌کرد.

حدود ده سال بعد وقتی دولت قاجاری نفس‌های آخر را می‌کشید، در همین روز به سال ۱۲۹۷ ميرزا كوچك‌خان به رشت حمله کرد ولي سرانجام شكست خورد و گریخت. هم‌زمان با این ناآرامی‌ها وثوق‌الدوله به صدارت رسید و کابینه‌ی خود را معرفی کرد. دو سال بعد در شنبه ۱۳ امرداد ۱۲۹۹ هم‌زمان با تعطیلی روزنامه‌ی جنگل و انقلاب سرخ که خط مشی چپ‌گرایانه داشتند، نخستین شماره از روزنامه‌ی کامونیست منتشر شد که به طور رسمی کمونیسم روسی را تبلیغ می‌کرد. در همین بین کمونیست‌های روسی در استان‌های از دست‌رفته‌ی شمالی ایران به کشتار نیروهای ملی مشغول بودند و افسری پان‌ترک و بدنام به نام انور پاشا که در کشتار ارمنی‌ها هم دست داشت، چون به اشتباه مقاومت مردم این منطقه را با ترک بودنشان مربوط می‌دانست، برای کمک به مردم این منطقه به سغد و خوارزم رفت و همانجا در چنین روزی به سال ۱۳۰۱ کشته شد.

در دوران خودمان این روز با حادثه‌ی اتوبوس ارمنستان گره خورده است. در سال ۱۳۷۵ اتوبوسی که قرار بود گروهی از نویسندگان و شاعران ایرانی را به همایشی در ارمنستان ببرد از تهران حرکت کرد. راننده‌ی این اتوبوس اجیرشده‌ی آدمکشان بود و چند بار کوشید تا اتوبوس را به داخل دره‌ای بیندازد و همه را از بین ببرد. اما نویسندگان به شکل معجزه‌آسایی جان به در بردند و ماجرا را فاش کردند که رسوایی سیاسی‌ای هم به دنبال داشت.

سباستین اول

دوم پیر پرینون

انور پاشا

این روز از نظر سیاسی هم پر حادثه بوده است. در چنین روزی به سال ۸۸۵ دوک‌نشین لیتوانی در نبرد کلِتْسْک^[48] بر خان‌های کریمه پیروز شد در ۹۱۱ هجری خورشیدی دوک‌نشین بریتانی در پادشاهی فرانسه ادغام شد. در ۹۵۷ قوای مراکش در نبرد سه شاه^[49] (یا معرکه وادی‌المخازن) بر مهاجمان پرتغالی غلبه کردند. پرتغالی‌ها سپاهی با بیش از بیست هزار نفر را به رهبری شاهشان سباستین^[50] اول وارد میدان کردند و بهانه‌شان هم یاری به ابوعبدالله محمد دوم شاه معزول مراکش بود. عبدالمالک عموی محمد دوم که با یاری عثمانی‌ها به قدرت رسیده بود همراه با برادرش احمد منصور با نیرویی دو برابر پرتغالی‌ها به رویارویی‌شان شتافت و کل ارتش پرتغالی را کشتار کرد و یا به اسارت گرفت، هرچند خود هم در جریان جنگ به قتل رسید. سباستین هم در میدان جنگ کشته شد و چون فرزندی نداشت دولت پرتغال از میان رفت و برای شصت سال در اسپانیا ادغام شد. در ۱۱۷۰ هم عثمانی و اتریش با امضای عهدنامه‌ی سیستووا^[51] به جنگ میان دو کشور خاتمه دادند.

در این میان چند فاجعه‌ی طبیعی و شهری هم رخ داد. مهم‌ترینش این که در ۱۱۶۲ قله‌ی آساما^[52] در ژاپن آتشفشانی کرد و ۱۴۰۰ تن را از بین برد. قحطی‌ای که در نتیجه‌ی این واقعه روی داد نیز به قیمت جان بیست هزار تن دیگر تمام شد. در ۱۲۶۸ هم آتش‌سوزی اسپوکین^[53] به نابودی ۳۲ بلوک از شهر واشینگتن انجامید و بازسازی کلی شهر را ایجاب کرد.

در زمانه‌ی معاصر این روز با چند رخداد سیاسی و اجتماعی حاشیه‌ای مصادف بوده است. در ۱۳۵۴ گروه کمونیستی ارتش سرخ ژاپن کنسول آمریکا و کاردار سوئد در کوالالامپور را به همراه پنجاه نفر دیگر به گروگان گرفتند و موفق شدند با فشار به دولت مالزی پنج همقطار خود را از زندان آزاد کنند. تروریست‌ها پس از این عملیات به لیبی گریختند. در ۱۳۶۳ جمهوری وُلتای علیا نام خود را به بورکینا فاسو تغییر داد و در ۱۳۷۲ یک قاضی فدرال دو پلیسی را که راننده‌ی تاکسی سیاهپوستی به نام رادنی کینگ^[54] را به شدت کتک زده بودند و مایه‌ی برانگیختن خشم مردم شده بودند به سی ماه زندان محکوم کرد.

سیزدهم امرداد در ضمن با چند نوآوری قرین شده است. یکی آن که در سال ۱۰۷۲ دوم پیر پرینون^[55] که کشیشی دومینیکن بود، روش ساخت شامپانی را کشف کرد! دیگری آن که در ۱۲۳۳ پرچم آفتاب تابان (موسوم به هیرونامو) رسمیت یافت و بر فراز دکل کشتی‌های ژاپنی جای گرفت. در ۱۳۵۶ هم جیمی کارتر^[56] فرمان تأسیس وزارت انرژی آمریکا را امضا کرد.

در ۱۲۹۳ اولین چراغ راهنمایی برقی در کلیولند^[57] اوهایو کار گذاشته شد و در ۱۳۰۵ هری هودینی^[58] مهم‌ترین شعبده‌بازی‌اش را اجرا کرده و پیش از آن که از درون تانکی انباشته از آب بگریزد به ظاهر ۹۱ دقیقه زیر آب ماند!

220px

رادنی کینگ

زادگان نامدار این روز عبارت‌اند از: لوییس آرمسترانگ^[59] نوازنده‌ی مشهور ترومپت (۱۲۸۰)، کیشور کومار^[60] آهنگساز خلاق و هنرپیشه و خواننده‌ی هندی (۱۳۰۸)، و محمد اکبرخان پسر ظاهرشاه افغان (۱۳۱۲). الکساندر سولژنیتسین^[61] نویسنده‌ی روس (۱۳۸۷) نیز در این روز درگذشته است.

Louis Armstrong restored.jpg