ماه شهریور: هفتم تا دهم

ماه شهریور: هفتم تا دهم

هفتم شهریور

این روز برای شیعیان از این رو اهمیت دارد که سه شنبه هفتم شهریور سال ۲۴۷ هجری خورشیدی (اول رمضان ۲۵۴ ق.) زادروز امام مهدی بن حسن عسکری صاحب‌الزمان است. در تاریخ معاصرمان این روز با چند رخداد سیاسی قرین بوده است. روز جمعه هفتم شهریور ۱۲۴۸ ظل‌السلطان پسر مهتر ناصرالدین‌شاه که می‌کوشید به پادشاهی برسد و دعوی مشروطه‌خواهی داشت نامه‌ای برای میرزا ملکم‌خان نوشت و در آن خود را هوادار آزادی و تجدد و شاگرد میرزا ملکم‌خان دانست. با این همه کوشش‌های او به نتیجه نرسید. در ۱۲۸۸ محمدحسن‌ميرزا برادر سلطان احمدشاه در ۹ سالگی به وليعهدي برگزیده شد. اما بخت به او نیز وفا نکرد و در نهایت رضاشاه به قدرت رسید. در ساعت ۴ عصر روز هفتم شهریور سال ۱۳۲۰ او نیز با حمله‌ی متفقین به ایران روبرو شد و کمی بعد کناره‌گیری کرد.

در هفتم شهریور ۱۳۲۵ رکن‌الدین‌میرزا قاجار فرزند محمدحسن‌میرزا ولیعهد سابق ایران وارد تهران شد. نامبرده اصالتاً از طرف خود و وکالتاً از طرف سایر وراث در مورد املاک اقدسیه و سلطنت‌آباد که متعلق به پدرش بوده و دولت وقت آن را تصاحب نموده با دولت مذاکراتی کرد. در سال ۱۳۳۳ هم به دنبال ماجرای ملی شدن صنعت نفت ایران، دو شرکت اکتشاف و تولید و تصفیه‌ی نفت ایران تأسیس شد. این دو شرکت به موجب توافق بین ایران و کنسرسیوم نفت در خاک هلند به ثبت رسید ولی مرکز اصلی آن در تهران قرار داشت. در هفتم شهریور ۱۳۳۴ وزیر پست و تلگراف یکصد وهشتاد هزار شماره تلفن از آلمان غربی خریداری کرد.

هفتم شهریور در سطح جهانی با نبردهای پرشماری همراه بوده است. در ۶۹۴ جمهوری پیزا^[1] با آن که سپاهیانی کم‌شمارتر داشت در نبرد مونته‌کاتینی^[2] بر نیروهای متحد جمهوری فلورانس و پادشاهی ناپل پیروز شد. در ۹۲۰ هم نیروهای عثمانی شهر بودا پایتخت مجارستان را هم گرفتند.

هفتم شهریور در ضمن با رخدادهای غم‌انگیز در تاریخ استعمار قرین بوده است. در ۱۱۳۷ اولین منطقه‌ی ویژه‌ی اسکان سرخپوستان که در واقع شکلی آغازین از اردوگاه مرگ قرن بیستمی بود در نیوجرسی آمریکا تعریف شد. در ۱۲۲۱، به دنبال شکست چین، امضای عهدنامه‌ی نانکینگ^[3] به نخستین جنگ تریاک در چین پایان داد و ورود این ماده‌ی مخدر به قلمرو چین را آزاد کرد. در همین حدود ژاپنی‌ها در بافتی مدرن شروع کردند به طرح این ادعای که تاریخ و فرهنگی دیرینه داشته‌اند. هرچند در واقع شهرنشینی و نویسایی در جزایرشان به نسبت دیرهنگام شکل گرفته بود و بنا به روایت‌های اساطیری اولین سکه‌ی مسی در قلمروشان در همین روز هفتم شهریور به سال ۸۷ هجری خورشیدی ضرب شده بود.

فرانک سیبرلینگ

اولین موتورسیکلت دایملر 

چند نوآوری‌ فنی مهم در این روز به ثبت رسیده‌اند که دو تا از مهمترین‌هایشان به این قرارند: در ۱۲۶۴ گوتلیب دایملر^[4] نخستین موتورسیکلت با موتور درونسوز را اختراع کرد و اسم آن را رایت‌واگن^[5] گذاشت و در ۱۲۷۷ شرکت گودیِر^[6] توسط فرانک سیبرلینگ^[7] تأسیس شد و به تولید لاستیک خودرو پرداخت.

در ۱۲۹۳ در جریان جنگ جهانی اول ارتش آلمان روسیه را در نبرد تاننبرگ^[8] شکست داد، در ۱۲۹۷ فانی کاپلان^[9] در پی برخاستن موجی از مقاومت در برابر سلطه‌ی بلشویک‌ها لنین^[10] را ترور کرد، اما تنها توانست او را زخمی کند. به دنبال این حادثه ترور سرخ آغاز شد که به اعدام حدود یک میلیون نفر انجامید، در ۱۳۲۸ هم روس‌ها اولین بمب اتمی خود را آزمایش کردند. این بمب به طور آزمایشی در قزاقستان منفجر شد و از آن به بعد این قلمرو تازه‌فتح‌شده‌ی ایرانی‌تبار به میدان آزمایش‌های هسته‌ای شوروی تبدیل شد و به همین خاطر امروز آلوده‌ترین نقطه‌ی زمین از نظر مواد رادیوآکتیو است. در ۱۳۴۲ هم خط تلفن مستقیم بین رهبران آمریکا و شوروی میان مسکو و واشنگتن آغاز به کار کرد که در پیشگیری از درگیری نظامی بین دو ابرقدرت بسیار کارساز از آب در آمد.

آزمایش اولین بمب اتم روسی

سید قطب

 هفتم شهریور با تنش و کشتارهایی در دوران معاصر هم مصادف است که به درگیری‌های میان مسلمانان مربوط می‌شود. در سال ۱۳۴۵ سید قطب در مصر اعدام شد؛ در ۱۳۸۲ آیت‌الله سید محمدباقر حکیم (تصویر زیر) در جریان یک بمبگذاری به قتل رسید.

این بمب در زمان نماز در مسجد جامع نجف منفجر شد و صد تن دیگر از نمازگزاران شیعه را نیز به قتل رساند و در میانه‌ی این دو در ۱۳۷۶ یک گروه اسلامگرای مسلح به روستای رئیس در منطقه‌ی سیدی موسی در جنوب الجزایر حمله کرد و بین دویست تا هشتصد ساکن روستا را کشتار کرد. این روستا پیشتر پول و امکانات در اختیار گروه‌های مسلح مذهبی قرار می‌داد و به تازگی از این کار سر باز زده بود. مهاجمان زنان و کودکان را هم کشتند و سرهای روستاییان را می‌بریدند و جلوی در خانه‌هایشان می‌گذاشتند!

مایکل جکسون

موریس مترلینک 

از میان رخدادهای پراکنده‌ی دیگر این روز می‌توان به این موارد اشاره کرد: در ۱۱۶۸ ویلیام هرشل^[11] یکی از ماه‌های کیوان را کشف کرد و آن را اِنکِلادوس^[12] نامید، در ۱۳۴۵ گروه بیتل‌ها^[13] آخرین کنسرت خود را برگزار کردند، در ۱۳۶۱ عنصر شماره‌ی ۱۰۹ در دارمشتات آلمان به طور مصنوعی ساخته شد و مایتنِریوم^[14] نام گرفت و در ۱۳۸۴ گردباد کاترینا^[15] سواحل لویزیانا تا فلوریدا را درهم کوبید و مرگ ۱۸۳۶ نفر و خسارتی بالغ بر ۱۰۸ میلیارد دلار را به دنبال داشت.

فلیکس گتاری

کیومرث صابری

هوگو گروتیوس

زادگان نامدار این روز بدین قرارند: موریس مترلینک^[16] شاعر و فیلسوف بلژیکی (۱۲۴۱)، کیومرث صابری فومنی مشهور به گل‌آقا (۱۳۲۰) و مایکل جکسون^[17] خواننده‌ی آمریکایی (۱۳۳۷).

در روز هفتم شهریور سال ۳۵۸ هجری خورشیدی ابوتغلب حمدانی در جنگ با قبایل رقیب عرب کشته شد، در ۵۱۴ خلیفه المسترشد عباسی به دست فداییان اسماعیلی کشته شد و در ۹۱۲ آتاهوالپا^[18] فرمانروای اینکا به دست جهانگشایان اسپانیایی با طناب خفه شد. و هوگو گروتیوس^[19] فیلسوف و حقوقدان هلندی (۱۰۲۴)، سلطان مراد پنجم عثمانی (۱۲۸۳)، اینگرید برگمان^[20] هنرپیشه‌ی سوئدی (۱۳۶۱) و فلیکس گتاری^[21] فیلسوف فرانسوی (۱۳۷۱) هم در این روز درگذشتند.

فانی کاپلان

هشتم شهریور

شامگاه شنبه هشتم شهریور سال ۱۲۸۶ هجری خورشیدی (۲۲ رجب ۱۳۲۵ ق.) اتابک امین‌السلطان صدراعظم ایران پس از شرکت در نشست مجلس شورای ملی و سخنرانی در تأیید امضای متمم قانون اساسی – که خواسته‌ی مشروطه‌خواهان بود- در حالی که همسو شدنش با نمایندگان مجلس و مقاومتش در برابر محمدعلی‌شاه مستبد با استقبال نمایندگان روبرو شده بود، وقتی همراه با سید عبدالله بهبهانی از در مجلس بیرون می‌آمد ترور شد و در جا کشته شد. درباره‌ی قاتل او و انگیزه‌اش بحث‌های زیادی وجود دارد. به ظاهر، قاتل عباس‌آقای تبریزی بود که در محل حادثه با تپانچه خودکشی کرد، اما شواهدی هست که نشان می‌دهد حیدرخان عمواوغلی از طرف مشروطه‌خواهان تندرو اتابک را ترور کرده و در ضمن محمدعلی‌شاه هم خواهان مرگ او بوده و وی نیز گروهی را به طور موازی برای کشتن او مأمور کرده بوده است. هرچند از فرصت بهره جست و در همین روز عباسقلی خان آدمیت از رهبران مشروطه‌خواه را به جرم قتل او دستگیر کرد.

درست در همین روز قرارداد بدنام ۱۹۰۷ بین انگلستان و روسیه در سن‌پترزبورگ امضا شد و این همان عهدنامه‌ی مخفی‌ای بود که بر اساس آن ایران و افغانستان و تبت در قالب مناطق نفوذ بین دو کشور تقسیم می‌شد. یکی از پیامدهای این قرارداد تأسیس پلیس جنوب به دست انگلیسی‌ها بود که در هشتم شهریور ۱۲۹۵ وثوق‌الدوله زیر بارش رفت و حکم تأسیس آن را امضا کرد. دو سال بعد (۱۲۹۷) هم ابراهيم منشي‌زاده و اسدالله ابوالفتح‌زاده اعضاء مؤثر كميته‌ی مجازات كه به حبس و تبعيد محكوم شده بودند هنگام فرار هدف گلوله قرار گرفتند و به قتل رسيدند.

در هشتم شهریور ۱۲۹۹ کنفرانس ملل شرق^[22] در باکو ختم شد و این یکی از اولین گردهمایی‌های کمونیست‌های ایرانی بود که به شوروی وابسته شده بودند. در ۱۳۲۲ قوای شوروی و انگلیس تعداد زیادی از رجال ایران و افسران ارتش و کارکنان بنگاه راه‌آهن دولتی ایران و روزنامه‌نگاران را به اتهام همکاری با آلمان ها و تشکیل ستون پنجم در ایران توقیف و زندانی نمودند و آن‌ها را به اراک انتقال دادند. درمیان بازداشت‌شدگان دکتر احمد متین‌دفتری نخست‌وزیر سابق، دکتر محمد سجادی وزیر سابق، علی هیئت رییس شعبه‌ی دیوان عالی کشور، امیرهمایون بوشهری، جعفر شریف‌امامی، علی‌اکبر موسوی‌زاده رییس دیوان کفر، سرلشگر آق‌اولی، سرلشگر ابوالحسن پورزند، سرتیپ صادق کوپال، سرهنگ منوچهری (بعداً بهرام آریانا) سرهنگ بقائی و سرهنگ بانمانقلیچ بودند. سرلشگر فضل‌الله زاهدی فرمانده‌ی لشگر اصفهان توسط قوای انگلیس بازداشت و به فلسطین تبعید شد.

درست ده سال بعد یکی از این دستگیرشدگان وطن‌خواه یعنی تیمسار زاهدی به جریان ضد نهضت نفت پیوسته بود و به تازگی بر ضد مصدق کودتا کرده بود. در هشتم شهریور ۱۳۳۲ اعلامیه‌ی شماره ۱۴ فرمانداری نظامی تهران صادر شد و از مردم خواست تا محل اختفای این افراد را به فرمانداری نظامی اطلاع دهند: دکتر حسین فاطمی وزیر سابق امور خارجه، دکتر مهدی آذر وزیر پیشین فرهنگ، مهندس حق‌شناس وزیر سابق راه، دکتر عزیزالله ملک‌اسمعیلی معاون سابق نخست‌وزیر، خلیل ملکی رهبر گروه سیاسی نیروی سوّم، مهندس کاظم حسیبی استاد دانشگاه و نماینده مجلس و کریم پورشیرازی مدیر روزنامه‌ی شورش. دو سال بعد، بار دیگر صدور نفت ایران از سر گرفته شده بود و در همین روز به سال ۱۳۳۴ یک کمپانی ایتالیایی چهار صد هزار تُن نفت از ایران خریداری کرد. با این همه اعتراض‌ها به دخالت دربار در سیاست همچنان برقرار بود. طوری که در همین روز به سال ۱۳۳۹ مردم غالب شهرستان‌ها به انتخابات اعتراض کرده و ابطال آن را خواستند.

شیخ بهائی

در سال‌های اخیر این روز به خاطر انفجار بمبی که مجاهدین در دفتر ریاست‌جمهوری کار گذاشته بودند برجستگی یافته است؛ این بمب در سال ۱۳۶۰ محمدعلی رجائی رئیس‌جمهور و محمدجواد باهنر نخست‌‌وزیر را از میان برد. درست ده سال بعد شوروی فرو پاشید و در هشتم شهریور ۱۳۷۰ آذربایجان از شوروی مستقل شد.

چارلز دولیتل والکات

گورو رام داس

در سطح جهانی هشتم شهریور با چند رخداد سیاسی مصادف بوده است. در ۹۵۳ گورو رام داس^[23] چهارمین رهبر دینی سیک‌ها شد و در ۹۶۹ توکوگاوا ایه‌یاسو^[24] به قصر اِدو وارد شد و سلطنتش را آغاز کرد. در ۱۱۹۲ سرخپوستان کریک^[25] به یک شهرک نظامی سپیدپوستان در آلاباما حمله بردند و پانصد ساکن آنجا را کشتار کردند که نیمی‌شان سرباز بودند. در ۱۳۱۸ نازی‌ها با ترتیب دادن یک حمله‌ی جعلی و نمایشی به ایستگاه رادیویی گلایویتس^[26] بهانه‌ای برای حمله‌ی آلمان به لهستان فراهم آوردند، در ۱۳۲۴ هم انگلیسی‌ها هنگ کنگ را از ژاپنی‌ها پس گرفتند. در هشتم شهریور ۱۲۱۴ ‌شهر ملبورن و در ۱۲۱۵ شهر هوستون تأسیس شد و در ۱۲۸۸ چارلز دولیتل والکات^[27]، دیرینه‌شناس آمریکایی، سازه‌های سنگواره‌ای برگس شیل^[28] را کشف کرد و شاخه‌هایی به کلی ناشناخته از حیات را معرفی کرد.

ارنست راترفورد

جهانگیر شاه گورکانی

هشتم شهریور در ضمن زادروز چند ایرانی و انیرانی نامدار هم هست. از میان ایرانیان جهانگیر شاه گورکانی در ۹۴۸ و برادران دوقلوی نویسنده و روشن‌اندیش، حمید و محمود عنایت در ۱۳۱۱ زاده شدند. در میان انیرانیان هم جان لاک^[29] فیلسوف انگلیسی (۱۰۱۱)، ژان آگوست دومینیک انگر^[30] نقاش فرانسوی (۱۱۵۹)، و ارنست راترفورد^[31] دانشمند نیوزلندی (۱۲۵۰) سزاوار اشاره هستند. در این روز شیخ بهائی (بهاءالدین آملی) مؤسس مکتب حکمت اصفهان (۱۰۰۰) درگذشت و در ۱۳۵۰ هم علی هادی‌برا اولین مجسمه‌ساز دوران مدرن ترکیه درگذشت که ایرانی و زاده‌ی تهران بود و در پاریس هنرهای زیبا خوانده بود و بنیانگذار هنرهای تجسمی مدرن در ترکیه محسوب می‌شود.

محفوظ

برونسون

دیویدسون  

تامپسون 

نجیب محفوظ ادیب و روزنامه‌نگار مصری هم در ۱۳۸۵ فوت کرد. از اهالی باختر و خاور هم تئودوریک کبیر^[32] (۵۲۶ میلادی)، امپراتور ژاپن شوکو^[33] (۸۰۷ هجری خورشیدی)، لویی یازدهم^[34] شاه فرانسه (۸۶۲)،‌ حمیده بانو بیگم همسر همایون‌شاه گورکانی و مادر اکبرشاه (۹۸۳)، جی جی تامپسون^[35] فیزیکدان انگلیسی (۱۳۱۹)، ژرژ براک^[36] نقاش و مجسمه‌ساز فرانسوی (۱۳۴۲) و چارلز برونسون^[37] هنرپیشه‌ی آمریکایی و دونالد دیویدسون^[38] فیلسوف آمریکایی (هردو در ۱۳۸۲) در این روز درگذشته‌اند.

ژرژ براک

 

جان لاک

 حمیده بانو بیگم

 ‌ژان آگوست دومینیک انگر

نهم شهریور

 روز نهم شهریور سال ۵۹۷ هجری خورشیدی ناصرالدین ابوالمعالی محمد که با لقب ملک کامل شناخته می‌شد و عضوی از خاندان کردتبار ایوبی‌ها بود، در مصر به حکومت رسید (تصویر زیر). هشت قرن بعد در ۱۲۵۵ سلطان مراد پنجم عزل شد و برادرش عبدالحمید دوم به خلافت رسید.

سی و یک سال بعد در روز یکشنبه نهم شهریور ۱۲۸۶ (۲۳ رجب ۱۳۲۵ ق.) جنازه‌ی اتابک رئیس الوزراء در میان ترس و وحشت و سردی خاص تشییع شد و برای دفن به قم حمل گردید. جنازه در مقبره ای که اتابک قبلاً برای خود آماده کرده به خاک سپرده شد. در همین روز روزنامه‌ی انجمن ملی ولایتی گیلان توسط دبیرالملک انتشار یافت. سه سال بعد (۱۲۸۹) اسحاق‌خان مفخم‌الدوله که در آمریکا زندگی می‌کرد به صورت خودجوش و بی آن که از طرف دولت مأموریتی داشته باشد کارهای دیپلماتیک مربوط به ایران را بر عهده گرفت و اولین سفیر خودخوانده‌ی ایران در خارج از کشور شد. او از همان ابتدا شروع کرد به دادن گزارش‌هایی مرتب به وزارت خارجه و به همین خاطر به زودی جایگاهی که برای خود تعریف کرده بود از طرف دولت هم به رسمیت شمرده شد.

ده سال بعد، در روز چهارشنبه نهم شهریور سال ۱۲۹۹ نریمان نریمانوف در باکو رهبری کنگره ملل شرق را بر عهده گرفت که با حضور ۱۸۹۱ نفر برگزار می‌شد. این کنگره یکی از بزرگترین گردهمایی‌های کمونیست‌های قلمرو ایران زمین بود و هم آغازگاه وابستگی و فرمانبری‌شان از دولت شوروی بود و هم در درون حزب کمونیست شوروی قدرت‌نمایی‌ای سیاسی بود از طرف دار و دسته‌ی آذری‌ها به رهبری نریمانوف در برابر دار و دسته‌ی قفقازی‌ها به رهبری استالین

عبدالحمید دوم

شریف امامی 

اسحاق مفخم‌الدوله 

نریمان نریمانوف 

در دوران پهلوی دوم در این روز چند اتفاق ریز و درشت رخ داد: در ۱۳۳۴ در دانشگاه مشهد، دانشکده‌ی ادبیات تأسیس شد. در ۱۳۳۸ چاه شماره‌ی ۲۴ گچساران که از بزرگ‌ترین چاه‌های نفت جهان است به بهره برداری رسید. محصول این چاه به ۷۳۰۰ بشکه در روز می‌رسید.

در ۱۳۳۹ اعضای انجمن مرکزی نظارت انتخابات تهران استعفا کردند و جمال اخوی رئیس انجمن گفت: چون مبارزات انتخاباتی از حد متعارف خارج شده بود انجمن بنابر مصالح کشور استعفا داد. در همین روز شاه به پیروی از افکار عمومی انتخابات دوره بیستم را خدشه‌دار اعلام کرد و گفت مصلحت این است که نمایندگان با استعفای دسته جمعی دست دولت را در انتخابات سالم و جدیدی باز بگذارند. در همین روز جعفر شریف‌امامی کابینه‌اش را معرفی کرد که در آن شخصیت‌هایی مانند دکتر جهانشاه صالح و دکتر محمود مهران و سرلشکر علی‌اکبر ضرغام و سپهبد مهدی‌قلی علوی مقدم و خسرو هدایت حضور داشتند. در ۱۳۵۷ امام موسی صدر در لیبی ناپدید شد و در ۱۳۷۵ هم سربازان صدام حسین شورش مردم اربیل را سرکوب کردند و این شهر را گرفتند و شهروندان کرد عراقی را به سختی کشتار کردند.

هرمان فون هلمهولتز

پوستر نمایش اپرای سه پولی

این روز با چندین دسیسه‌ی سیاسی و مرگ و میر و به خصوص استقلال کشورهای نوبنیاد پیوند خورده است. در ۱۱۷۷ مردم ایرلند با کمک انقلابیون فرانسوی سر به شورش برداشتند و در مخالفت با انگلیسی‌ها جمهوری کوناخت^[39] را تشکیل دادند، در ۹ شهریور ۱۳۱۸ جنگ جهانی دوم آغاز شد و در ۱۳۲۴ حزب لیبرال استرالیا توسط روبرت منزیس^[40] تأسیس شد. در ۱۳۳۶ فدراسیون مالایی که امروز به کشور مالزی تبدیل شده از انگلستان استقلال یافت، در ۱۳۴۱ ترینیداد و توباگو مستقل شدند، و در ۱۳۷۰ قرقیزستان از شوروی جدا شد.

در ۱۲۹۳ نام سن‌پترزبورگ به پتروگراد تغییر یافت، در ۱۳۰۲ زلزله‌ی بزرگ کانتو^[41] جزیره‌ی اوکیناوا و منطقه‌ی توکیو را در هم کوبید و به مرگ ۱۰۵ هزار تن انجامید، در ۱۳۱۸ آلمان و اسلواکی به لهستان حمله کردند و در همین روز هم هیتلر فرمانی را امضا کرد که بر مبنای آن عقب‌ماندگان ذهنی و کودکان ناقص‌الخلقه مشمول قتل از سر ترحم (اوتانازی) می‌شدند. در ۱۳۷۶ هم پرنسس دیانا^[42] و دوست‌پسر مصری‌اش عمادالدین محمد فاید در سانحه‌ی رانندگی کشته شدند.

از زمره‌ی رخدادهای فنی و فرهنگی این روز هم چند نمونه آن که در نهم شهریور ۱۲۷۴ کنت فردیناند زپلین^[43] هوانورد بالنی خود را همچون اختراعی به ثبت رساند، در ۱۳۰۷ برای اولین بار «اپرای سه پولی^[44]» برتولت برشت^[45] در برلین به نمایش در آمد، و در ۱۳۱۵ رادیو پراگ آغاز به کار کرد.

از میان زادگان این روز این نام‌ها شهرت بیشتری دارند: کالیگولا^[46] امپراتور دیوانه‌ی روم (سال ۱۲ میلادی)، کومودوس^[47] امپراتور بدنام و خودشیفته‌ی رومی (۱۶۱ میلادی)، مری شلی^[48] نویسنده‌ی انگلیسی و خالق فرانکشتاین (۱۱۷۶)، هرمان فون هلمهولتز^[49] فیزیکدان آلمانی (۱۲۰۰)، تایشو^[50] امپراتور ژاپن (۱۲۵۸)، عبدالحق انصاری متأله هندی (۱۳۱۰) و سید حسن نصرالله رهبر حزب‌الله لبنان (۱۳۳۹).

ژدانف

 راکی

 مری شلی

در نهم شهریور سال ۱۷۳ هجری خورشیدی احمد بن محمد طائی سردار و دیوانسالار دولت عباسی درگذشت، جمال‌الدین محمد بن عبدالرزاق كاشانی فیلسوف و شاعر نامدار ایرانی هم در چهارشنبه نهم شهریور سال ۷۱۴ (۳ محرم ۷۳۶ ق.) فوت کرد. درگذشتگان نامدار دیگر این روز عبارت‌اند از شارل بودلر^[51] شاعر فرانسوی (۱۲۴۶)، ویلهلم وونت^[52] پزشک آلمانی (۱۲۹۹)، آندرئی ژدانف^[53] سیاستمدار و طراح سرکوب فرهنگی در شوروی (۱۳۲۷)، راکی مارسیانو^[54] بوکسور مشهور آمریکایی که فیلم‌های راکی را از زندگی‌اش ساخته‌اند (۱۳۴۸)، و هنری مور^[55] مجسمه‌ساز انگلیسی (۱۳۶۵). در دهم شهریور سال ۱۲۹۳‌ هم آخرین کبوتر نامه‌بر که مارتا^[56] نام داشت در باغ‌وحش سین‌سیناتی^[57] مرد!

دهم شهریور

در دهم شهریور سال ۱۲۴۵ نصاب (لغتنامه‌ی منظوم) انگلیسی فرهادمیرزا معتمدالدوله به کوشش اعتضادالسلطنه در تهران به چاپ رسیده بود و از توجه فرهنگی ایرانیان به انگلیسی‌ها و زبانشان خبر می‌داد. چهل و یک سال بعد در دهم شهریور سال ۱۲۸۶ مجلس شورای ملی تلگراف تسلیت‌آمیزی درباره‌ی قتل اتابک امین‌السلطان به شاه مخابره نموده و تقاضا کرد برای اداره‌ی امور کشور شخص لایقی را انتخاب بکند. این در حالی بود که بازتاب موافقت‌نامه‌ی دوجانبه‌ی روس و انگلیس درباره‌ی ایران در تهران سر و صدایی به پا کرده بود و باعث شده بود وزیر خارجه‌ی ایران با وزرای مختار دو کشور گفتگوهایی را آغاز کند. ۹ سال بعد (۱۲۹۵) كميته‌اي به نام كميته مجازارت با شركت منشي‌زاده، ابوالفتح‌زاده و مشكوة‌الممالك به طور مخفي براي ترور اشخاص تشكيل شد. اين كميته عده‌اي از آدم‌كشان مانند كريم دواتگر را اجير كرد و هدفش از میان برداشتن کارگزاران استعمار در ایران بود.

 ابوالحسن ابتهاج

زین‌العابدین تقی‌زاده (تقیوف)

لویی چهاردهم

در ۱۳۰۳ یکی از ثروتمندترین کارآفرینان منطقه‌ی آران یعنی زین‌العابدین تقی‌زاده (تقیوف) که در باکو نهادهای خیریه‌ی فراوانی تأسیس کرده بود و در جریان انقلاب مشروطه‌ی ایران هم از پشتیبانان مؤثر آزادی‌خواهان تبریز بود، در نهایت فقر از شدت گرسنگی و بیماری درگذشت. بلشویک‌ها که تازه در باکو به قدرت رسیده بودند او را هدف نمایش قدرتشان قرار دادند و علاوه بر مصادره‌ی بی‌دلیلِ کل اموالش، ترتیبی دادند که خودش و خانواده‌اش در نهایت فقر و در به دری جلوی چشم مردمی که بسیاری‌شان وامدار و نمک‌پرورده‌شان بودند، از بین بروند. پس از مرگ تقی‌زاده خانواده‌اش را هم از کلبه‌ی حقیری که برایشان مانده بود بیرون کردند و به خیابان ریختند، که در نتیجه همسرش هم کمی بعد از گرسنگی و سرما در خیابانی درگذشت.

در سال ۱۳۳۲، به دنبال کودتا و سقوط مصدق، لوی هندرسن^[58] سفیر امریکا در ایران اطلاع داد که دولت امریکا بیست و سه میلیون و چهارده هزار دلار از طریق اصل چهار در سال مالی جاری به ایران کمک خواهد کرد. در ۱۳۳۳، طبق تصویبنامه‌ی هیئت وزیران، ابوالحسن ابتهاج به سمت مدیرعامل سازمان برنامه تعیین و انتخاب شد و ساماندهی امور مالی و اقتصادی کشور را متحول ساخت. ابتهاج قبلاً سفیرکبیر ایران در فرانسه و رئیس بانک ملی ایران بود. در ۱۳۳۴ هم ساخت راه بین تهران و آمل که به جاده هراز معروف است با تصویب هزینه‌ای بالغ بر سیصد میلیون ریال آغاز گردید.

در ۱۳۳۸ شیخ راشد حاکم دبی وارد تهران شد (تصویر زیر) و یک سال بعد در ۱۳۳۹ کلیه‌ی نمایندگان انتخاب‌شده از حزب ملیّون و مردم و منفردین پس از بالا گرفتن اعتراض‌ها به تقلب در انتخابات مجلس به اندرز شاه عمل کردند و همگی از نمایندگی مجلس استعفا دادند تا انتخاباتی مجدد برگزار شود. در همین روز بین نیکیتا خروشچف^[59] نخست‌وزیر شوروی و جعفر شر‌یف‌امامی نخست‌وزیر ایران پیامی مبادله شد و هر دو کشور آمادگی خود را برای بهبود روابط دو کشور اعلام داشتند.

محمدرضاشاه و شیخ راشد امیر دبی

این روز در تاریخ جهان با چند جنگ مهم مصادف بوده است. در دهم شهریور ۸۲۸ هجری خورشیدی مغول‌ها در نبرد دژ تومو^[60] با بیست هزار تن بر نیم میلیون چینی غلبه کردند و دویست هزار تن را کشتند! در ۱۲۴۹ در نبرد سدان^[61] پروسی‌ها بر فرانسوی‌ها پیروز شدند.

این روز با چند رخداد سیاسی و اجتماعی گاه فاجعه‌بار هم قرین بوده است. در ۱۰۹۴ لویی چهاردهم^[62] پس از ۷۲ سال سلطنت درگذشت. این طولانی‌ترین دوران حکومت شاهی اروپایی بود. در ۱۲۷۳ در جریان آتش‌سوزی بزرگ هینکلی^[63] که در جنگلی در مینه‌سوتا^[64] رخ داد بیش از چهارصد تن کشته شدند.

میدان نبرد سدان

در ۱۳۴۸ معمر قذافی با کودتایی در لیبی قدرت را به دست گرفت، در ۱۳۷۰ ازبکستان از شوروی مستقل شد و در ۱۱۸۳ کارل لودویگ هاردینگ^[65] اخترشناس آلمانی خرده‌سیاره‌ی یونو^[66] را در کمربند خرده‌‌سیاره‌ها کشف کرد، در ۱۱۹۰ دانشگاه اسلو گشایش یافت و در ۱۲۵۷ اِما نات^[67] پس از استخدام توسط الکساندر گراهام بل^[68] به اولین بانوی اپراتور تلفن جهان تبدیل شد و این نشانه‌ی ظهور عصری نو در ارتباطات انسانی بود.

اما نات

مری آن نیکولز

در دهم شهریور ۱۲۶۷ مری آن نیکولز^[69] اولین قربانی قاتل زنجیره‌ای مشهور –جک چاقوکش- به قتل رسید. این قاتل زنجیره‌ای که در لندن اغلب به زنان روسپی حمله می‌کرد، دست کم پنج تن را از پای در آورد و هویتش هرگز شناخته نشد. در ضمن در چنین روزی به سال ۱۳۱۳ اولین کارتون ساخت شرکت متروگلدن‌مایر^[70] به نام «قناری ناراضی^[71]» به نمایش درآمد، در ۱۳۳۱ اولین چاپ کتاب پیرمرد و دریا^[72] نوشته‌ی ارنست همینگوی^[73] به دست کتاب‌دوستان رسید و در ۱۳۵۱ در مسابقات شترنج ریکیاویک^[74] در ایسلند، بابی فیشر^[75] بر بوریس اسپاسکی^[76] غلبه کرد و قهرمان جهان شد. در ۱۳۵۸ هم فضاپیمای پایونیر ۱۱^[77] اولین سفینه‌ای بود که به مدار کیوان رسید.

در این روز این شخصیت‌ها زاده شده‌اند: ابن جبیر شاعر و جغرافیدان اندلسی (۵۲۴)، محمد بخاری محدث بزرگ (۲۴۹)، گورو رام داس^[78] چهارمین پیشوای سیک (۹۶۰) و حاج امام جمعه خویی روحانی نامدار و نماینده‌ی ادوار اولیه‌ی مجلس شورای ملی (۱۳۲۴) هم در این روز درگذشته‌اند.

 

 

1. Pisa ↑
2. Battle of Montecatini ↑
3. Treaty of Nanking (Nanjing) ↑
4. Gottlieb Daimler ↑
5. Reitwagen ↑
6. Goodyear ↑
7. Frank Seiberling ↑
8. Battle of Tannenberg ↑
9. Fanny Kaplan ↑
10. Vladimir Lenin ↑
11. William Herschel ↑
12. Enceladus ↑
13. Beatles ↑
14. Meitnerium ↑
15. Hurricane Katrina ↑
16. Maurice Maeterlinck ↑
17. Michael Jackson ↑
18. Atahuallpa ↑
19. Hugo Grotius ↑
20. Ingrid Bergman ↑
21. Félix Guattari ↑
22. Congress of the Peoples of the East ↑
23. Guru Ram Das ↑
24. Tokugawa Ieyasu ↑
25. Creek Indians ↑
26. Gleiwitz ↑
27. Charles Doolittle Walcott ↑
28. Charles Walcott ↑
29. John Locke ↑
30. Jean Auguste Dominique Ingres ↑
31. Ernest Rutherford ↑
32. Theodoric the Great ↑
33. Shōkō ↑
34. Louis XI ↑
35. J. J. Thomson ↑
36. Georges Braque ↑
37. Charles Bronson ↑
38. Donald Davidson ↑
39. Connacht ↑
40. Robert Menzies ↑
41. Great Kantō earthquake ↑
42. Princess Diana ↑
43. Count Ferdinand von Zeppelin ↑
44. The Threepenny Opera ↑
45. Bertolt Brecht ↑
46. Caligula ↑
47. Commodus ↑
48. Mary Shelley ↑
49. Hermann von Helmholtz ↑
50. Taishō ↑
51. Charles Baudelaire ↑
52. Wilhelm Wundt ↑
53. Andrei Zhdanov ↑
54. Rocky Marciano ↑
55. Henry Moore ↑
56. Martha, the Passenger Pigeon ↑
57. Cincinnati Zoo ↑
58. Loy Henderson ↑
59. Nikita Khrushchev ↑
60. Battle of Tumu ↑
61. Battle of Sedan ↑
62. Louis XIV ↑
63. Great Hinckley Fire ↑
64. Minnesota ↑
65. Karl Ludwig Harding ↑
66. Juno ↑
67. Emma Nutt ↑
68. Alexander Graham Bell ↑
69. Mary Ann Nichols ↑
70. Metro-Goldwyn-Mayer ↑
71. The Discontented Canary ↑
72. The Old Man and the Sea ↑
73. Ernest Hemingway ↑
74. Reykjavik ↑
75. Bobby Fischer ↑
76. Boris Spassky ↑
77. Pioneer 11 ↑

78. Guru Ram Das ↑

 

 

ادامه مطلب: ماه شهریور: یازدهم تا چهاردهم

رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب