نشست انديشه: نقد زند‌گاهان

روز جمعه 19 اسفندماه نشست حلقه‌ی اندیشه‌ی انجمن زروان با حضور گرم دوستان و یاران برگزار شد. در این نشست که به نقد و بررسی کتاب «گاهان و زند گاهان» نوشته‌ی دکتر شروین وکیلی اختصاص یافته بود، بیش از هفتاد تن از علاقمندان شرکت کردند. در میان سخنرانان متاسفانه دکتر اصغر دادبه که قرار بود در میان سخنرانان حضور داشته باشند نتوانستند خود را به تهران برسانند و جمع از شنیدن سخنانشان محروم ماند. در مقابل خوشبختانه دکتر عبدالصالح جعفری که در آمدن‌شان تردیدی وجود داشت خود را به نشست رساندند و حاضران را از سخنان خویش بهره‌مند ساختند.

نشست در ساعت 16:00 در تالار اصلی کانون معماران معاصر آغاز شد. نخست دکتر وکیلی شرحی کوتاه درباره‌ی کتاب ارائه کرد. به گفته‌ی او، «زند گاهان» جلد نخست از مجموعه‌ی کتابهایی است که با هدف بازخوانی و بازسازی سیر تکامل اندیشه‌ی فلسفی در ایران زمین نوشته می‌شوند. این کتابها در واقع خروجی طرحی پژوهشی هستند که از سال 1378 آغاز شد و در ابتدای کار نقد و واسازی تاریخ کلاسیک فلسفه آماج آن بود، تاریخی که یونان‌مدار، اروپامحور و متاثر از تاریخ مسیحیت است و بنابراین تصویری کژدیسه و محدود از تکامل خرد فلسفی را به دست می‌دهد. وکیلی در گفتار خود اشاره کرد که کهنترین متنی که با چهار شاخص مورد نظرش (دقت، فراگیری مدل نظری، انسجام منطق درونی و پرسش‌مداری) فلسفی قلمداد می‌شود، گاهان است و این کتاب شرحی برای استخراج نظام فلسفی گاهان است.

پس از این مقدمه‌، سخنرانان نشست اندیشه به بحث درباره‌ی کتاب و متن گاهان پرداختند. نخست موبد دکتر اردشیر خورشیدیان رئیس انجمن موبدان ایران سخن گفت و در ضمن ستودن کاری که بر گاهان انجام شده، بر تمایز میان حکیم و فیلسوف و پیامبر تاکید کرد و بر این نکته پای فشرد که زرتشت گذشته از جایگاهی که به عنوان حکیم دارد، پیامبر هم هست. هرچند سویه‌های عقلانی و خردورزانه‌ی اندیشه‌ی اوست که پایداری این آیین را در تاریخ ممکن ساخته است.

سپس موبد دکتر مهربان پولادی که در رشته‌ی فرهنگ و زبانهای باستانی و به طور خاص اوستاپژوهی تخصص داشتند سخنانی ایراد کردند. ایشان بر سویه‌ی وحیانی گاهان تاکید داشتند و تمایزی میان ارجِ دینی و ارج فلسفی گاهان قایل بودند و از آمیخته نشدن این دو دفاع می‌کردند. دکتر پولادی متن زند گاهان را بی‌ایراد و نوآورانه دانستند و دستاورد پژوهش انجام شده را تحسین‌برانگیز دانستند.

بعد استراحت کوتاهی داده شد و به دنبال آن دکتر عبدالصالح جعفری سخنانی را ایراد کردند. دکتر جعفری هم در رشته‌ی پزشکی و هم در الاهیات و ادیان دکترا دارند و از استادان نامدار حوزه و دانشگاه به شمار می‌روند. ایشان درباره‌ی ماهیت یکتاپرستانه‌ي گاهان و تاثیر چشمگیر آن در تحول ادیان جهانی شرحی دادند و ساختار امر قدسی در ادیان اسلام و زرتشت و یهود را با هم مقایسه کردند و زیربنای نظری یکتاپرستی اسلامی را به کیش زرتشتی نزدیکتر از یهودیت دانستند. ایشان همچنین با شور فراوان از طرحِ بازخوانی اندیشه‌ی فلسفی در ایران زمین سخن گفتند و ضرورت شناسایی پیوندهای میان اندیشه‌ی ایرانی و یونانی را خاطرنشان کردند.

پس از آن بار دیگر دکتر شروین وکیلی درباره‌ی بیانهای استادان دیگر سخنانی گفتند و چند چالش اصلی که در کتاب مطرح شده و پاسخ گرفته بود را به عنوان محورهای بحث گروهی پیشنهاد کردند. این محورها عبارت بود از الف) جایگاه زرتشت در مقام منتقدی رادیکال که نسبت به همه‌ی ادیان شناخته شده‌ی روزگار خویش کافر شده بود، ب) چگونگی ظهور اندیشه‌ی یکتاپرستانه که با چالشی اخلاقی درباره‌ی قانونمند بودن یا نبودن کردار خداوند آغاز شده بود و محور آن استقلال دادگری همچون رکنی هستی‌شناختی بود، و پ) هم‌سرشتی انسان و خداوند و ارتباط مهرآمیز این دو که آغازگاه عرفان محسوب می‌شود.

پس از آن اعضای حلقه‌ی اندیشه و حاضران با سخنرانان به بحث پرداختند و با وجود آن که برای چرخش سریعتر سخنان حدی سه دقیقه‌ای برای هر سخنگو تعیین شده بود و اغلب هم رعایتش کردند، مسائلی چشمگیر و مهم در این میان مطرح شد که بخش بزرگی از آن به صورت پرسشهایی گشوده باقی ماند. در پایان موبد دکتر خورشیدیان با دادن هدایایی به دکتر شروین وکیلی بابت نوشتن این کتاب از وی تقدیر کرد.