سوشیانس تارنمای رسمی شروین وکیلی
گفتار سیزدهم:خط گبلی
قلمرو: آسورستان
زبان: احتمالا سامی غربی
دوره‌‌ی رواج: ۱۶۰۰ – ۲۰۰۰ تاریخی(۱۸۰۰ -۱۴۰۰ پ.م)
دولت پشتیبان: دولتشهر گبل
شهری که امروز در متون تاریخی به اسم «بیبلوس» شهرت دارد، در اصل «گبل» (به فنیقی: 
) نامیده می‌‌شده و شهری بندری است در کناره‌‌ی دریای مدیترانه و کناره‌‌ی استان آسورستان. این شهر یکی از کهن‌‌ترین شهرهای کره‌‌ی زمین است و حدود ده هزار سال پیش در قالب روستایی در اسناد باستان‌‌شناختی پدیدار می‌‌شود و از هفت هزار سال پیش تا به امروز پیوسته سکونتگاه بوده است.
نام این شهر در اسناد موجود پایداری شگفت‌‌انگیزی دارد. یعنی در اسناد مصری دوران فرعون سنفرو (حدود سال ۸۰۰/ ۲۶۰۰ پ.م) «کبنی» و در اسناد اکدی العمرنه (حدود سال ۲۱۰۰/ ۱۳۰۰ پ.م) با خط اکدی به صورت «گوبْلا» ثبت شده است و اینها نام این شهر نزد اکدیان و مصریان را نشان می‌‌دهد. در کنار اینها شواهد بومی را هم داریم و اسناد اواخر عصر برنز (سال ۱۲۰۰/ ۱۲۰۰ پ.م) این شهر نامش را به صورت «گبل» ثبت کرده و در تورات اسمش به شکل «گِوال» (גבל) آمده و امروز نیز «جُبَیل» نامیده می‌‌شود و شهری‌‌ست در کشور اردن. این نام از دو بخش «گب» (چشمه، چاه) و «اِل» (خدا) تشکیل یافته است. بنابراین کاری نادرست است که نامی چنین صریح و جا افتاده را تغییر دهیم و تحریفی از ثبت یونانی‌‌اش (بوبْلُس: 
) را به جای آن به کار بگیریم که معنایی هم ندارد.
گبل یکی از کهن‌‌ترین مراکز ارتباط تمدن ایرانی و مصری بوده است. مصریان که در سرزمین خود درخت بلند نداشته‌‌اند، از این بندرگاه الوار و تیرک وارد می‌‌کرده‌‌اند و به جایش کالاهایی درباری را به امیران این دولتشهر پیشکش می‌‌کرده‌‌اند. اشیایی از دوران فرعون خاسخم‌‌وی (دودمان دوم) در این شهر پیدا شده که اگر حاصل تجارت در دوران‌‌های بعدی نباشد، دیرینه بودن این ارتباط را نشان می‌‌دهد. ارتباط با مصریان به ویژه در دوران فرعون نفرحوتپ اول (دودمان ۱۳، قرن شانزدهم تاریخی/ ق ۱۸ پ.م) زیاد شد[1] و در همین دوران است که نمونههایی از یک خط بومی در این شهر نمایان می‌‌شود.
نمونه‌‌ی خط گبلی
در فاصله‌‌ی سال‌‌های ۵۳۰۷ تا ۵۳۱۱ (۱۳۰۷-۱۳۱۱خ/ ۱۹۲۸-۱۳۳۲م.) موریس دونان[2] در این شهر کاوش‌‌هایی انجام داد و نمونههایی از نوشتارها به خط گبلی کشف کرد که در سال پایانی جنگ جهانی دوم انتشار یافت. بدنه‌‌ی این متون ده نوشتار را شامل می‌‌شوند که هنوز رمزگشایی نشده‌‌اند. این نوشتارها بر پشت و روی لوح‌‌هایی برنزی و همچنین بر ستونهایی سنگی حک شده‌‌اند. جهت نوشتن‌‌شان از راست به چپ بوده، اما دست کم یک نمونه (FRG-j) داریم که از بالا به پایین به شکل عمودی نوشته می‌‌شده است.
خط گبلی تا حدود سال ۲۰۰۰ (۱۴۰۰ پ.م) در این دولتشهر رواج داشته، اما شواهدی هست که تا چهار قرن بعدتر هم به شکلی محدود به کار گرفته می‌‌شده و نمونههایی از این خط در متون دوزبانه همراه با نویسه‌‌ی فنیقی کشف شده است. دامنه‌‌ی جغرافیایی کاربرد آن نیز به گبل محدود نبوده و نمونههایی از آن از شهرهای همسایه مثل مجیدو به دست آمده است.
شکل خارجی این خط تقلیدی از خط هیروگلیف مصری است، و به ويژه انگار از خط هیراتیک تاثیر پذیرفته باشد. با این حال بسیاری از نشانه‌‌ها ارتباطی با هیروگلیف مصری ندارند و شباهتی نمایان با خط فنیقی بعدی نیز در آن نمایان است. این خط احتمالا نیای خط فنیقی بوده است و منطقی آوانگارانه بر آن حاکم بوده، و نه اندیشه‌‌نگارانه مثل خط مصری. گواه مهمی که این را نشان می‌‌دهد، محدود بودن شمار نشانه‌‌های این نویسه است. دونان شمار کل علایم آن را ۱۱۴ تا تخمین زده است. اما گاربینی این شمار را تا ۹۰ علامت پایین آورده است. این علایم احتمالا هجانگار بوده و از ۲۲ تا ۲۸ نشانه برای همخوان تشکیل می‌‌شده که با ۳ تا ۶ علامت برای واکبرها ترکیب می‌‌شده است. از میان ۲۲ نشانه‌‌ی خط فنیقی، ۱۸ تایشان همتاهایی در خط گبلی دارند. برخی از نشانه‌‌های خط گبلی که به هیروگلیف مصری شباهت دارند: 
، و برخی دیگر به فنیقی شببه هستند: 
جدیدترین تلاش برای رمزگشایی از خط گبلی را یان بِست انجام داده و در آن شواهدی آورده مبنی بر آن که خط سری ب کرت نیز احتمالا با این نویسه مربوط بوده و کلماتی به زبان سامی را در بر می‌‌گرفته است.[3] پژوهش او البته به حمله‌‌ی هواداران تبار هلنی خطهای کرت منتهی شد. با این حال داده‌‌ها و تحلیل‌‌هایش جای توجه دارد[4] و اگر تعصب یونان‌‌مدارانه‌‌ی مورخان اروپایی را کنار بگذاریم، برای فهم هردو خط گبلی نویسه‌‌ی سطری الف روشنگر تواند بود.
نشانه‌‌های خط گبلی
ادامه مطلب: گفتار چهاردهم: خط میخی اوگاریتی
رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب