گفتار پنجم: خط رونی

گفتار پنجم: خط رونی

قلمرو: اسکاندیناوی

زبان: زبان‌‌های نُردیک

دوره‌‌ی رواج: ۳۵۳۰- ۴۲۰۰ تاریخی (۱۵۰- ۸۰۰ م.)

دولت‌‌های پشتیبان: امیران محلی

نام خط رونی از runa گُتی و rūna آلمانی کهن و ساکسونی کهن و اینها از ریشه‌‌ی پیشاژرمنی *rūnō به معنای «مرموز، سرّی» گرفته شده است. خط «رونی» با «فوثارک»^[1] نوعی الفبای به نسبت دیرآیند است که از قرن ۳۶ (ق ۲ م.) بین مردم آلمانی‌‌زبان رواج پیدا می‌‌کند و برای نوشتن زبانهای ژرمنی کاربرد داشته است. خط رونی از نویسه‌‌ی ایتالیک کهن مشتق شده است.

منسوخ شدن خط رونی که با ادیان کهن پاگانی پیوند داشت، نتیجه‌‌ی مسیحی شدن تدریجی ژرمن‌‌ها بود و جایگزینی نویسه‌‌ی لاتینی در میانشان. با این حال الفبای رونی همچنان در نقاطی به نسبت دورافتاده در سوئد باقی بود و کارکردی تزئینی داشت. قوم‌‌های گوناگون اروپای شمالی صورتهایی متفاوت از این خط را ابداع کرده و به کار می‌‌بردند. کهنترین سند ثبت شده به خط رونی به سال ۳۵۵۰ (۱۵۰م.) باز می‌‌گردد و «فوثارک کهن» نامیده می‌‌شود.

خاستگاه این خط در شمال غربی آلمان بوده و برای نوشتن زبان آلمانی کهن به کار گرفته می‌‌شده و تا سال ۴۲۰۰ (۸۰۰ م.) دوام می‌‌یابد. در حدود سال ۳۸۰۰ (۴۰۰م.) مشتقی از آن در میان سرزمین‌‌های غربی‌‌تر رواج یافت که آن را فوثارک آنگلوساکسونی می‌‌نامند و برای نوشتن ساکسونی کهن و انگلیسی کهن کاربرد داشته است. از قرن ۴۳ (ق ۹م.) مشتق دیگری از آن در اسکاندیناوی رواج یافت که اغلب فوثارک جوان خوانده می‌‌شود و تنها ۱۶ حرف داشته است. همه‌‌ی این نویسه‌‌های اخیر در حدود سال ۴۵۰۰ (۱۱۰۰م.) منسوخ شدند و جای خود را به رونی قرون وسطایی دادند که تا سال ۴۹۰۰ (۱۵۰۰م.) رایج بود. بعد از آن جای خود را به رونی دالِکارنی^[2] (یا دال‌‌رونی) داد که تنها در منطقه‌‌ی دالارنا در سوئد رواج داشت و تا سال ۵۲۰۰ (۱۸۰۰م.) تداوم یافت و بعد منقرض شد.

مراکز یافته شدن آثاری با خط رونی کهن

فوثارک کهن

 

فوثارک جوان

 

رونی قرون وسطایی

دعایی مسیحی به خط و زبان نُردیک کهن

سنگ رونی واکسالا با خط رونی جوان، سوئد، قرن ۴۶ (ق ۱۲ م.)

سنگ رونی با خط رمزی مشتق از نویسه‌‌ی رونی نوشته شده است، سوئد، قرن ۴۳ (ق ۹ م.)

الفبای نویسه‌‌ی رونی (fuþorc) آنگلوساکسون که بین قرنهای ۳۹ تا ۴۵ (ق ۵-۱۱ م.) در انگلستان رایج بوده است

الفبای ماکرومانی، مشتقی از رونی آنگلوساکسون که در جنوب آلمان و منطقه‌‌ی باواریا رواج داشت، قرن ۴۲-۴۳ (ق ۸-۹ م.)

علامت گروه نظامی اس اس (Schutzstaffel) با الفبای رونی

برگی از کتاب قانونی رونی (codex Runicus) به خط رونی که قدیمی‌‌ترین قانون‌‌نامه‌‌ به زبان نُردیک کهن است و نسخه‌‌ای از قوانین اسکانی رایج در دانمارک را به دست می‌‌دهد، حدود سال ۴۷۰۰ (۱۳۰۰ م.)

 

 

1. futhark ↑
2. Dalecarlian runes ↑

 

 

ادامه مطلب: بخش هفتم: خطهای قلمرو تمدن آمریکا – گفتار نخست: خطهای مایا

رفتن به: صفحات نخست و فهرست کتاب